Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De wolf en zijn gerucht

Het proces tegen ‘La Plevitzkaia’ gaf een opeenstapeling van raadselen, die men maar liever niet moet oplossen.

Parijs, 15 Dec. 1938

Na een proces dat twee weken geduurd heeft is de vrouw van generaal Skoblin, ex-infirmière der Roode Legers en ex-zangeres, veroordeeld tot twintig jaar dwangarbeid wegens medeplichtigheid aan de verdwijning van generaal Miller, opperbevelbevelhebber van alle Wit-Russische uitgewekenen in Europa en elders. Maar wanneer de schuld van ‘La Plevitzkaia’ gelijk de Franschen haar galant noemen, alsof het een beroemdheid gold, vaststaat als een paal boven water, en wanneer deze troebele, perfide, en ondanks haar leeftijd nu nog capiteuze vamp zonder eenigen twijfel volgens recht en billijkheid veroordeeld is tot een verdiende straf, niemand daarentegen kreeg inzicht in den waren aard harer schuld, en niemand kon zeggen, na tien bewogen rechtszittingen, die rijk waren aan dramatische en pittoreske incidenten, aan komische en penibele onthullingen (betreffende de rol der politie o.a.), niemand kon ook maar gissen waarom en hoe generaal Miller eigenlijk verdween, of hij ontvoerd werd of niet, of hij dood is of levend. Men wist ten slotte nog minder of de ontvoerder Skoblin, eveneens verdwenen, niet zelf ontvoerd was. Toen het doek viel over de ingewikkelde tragedie bestond er bijna evenveel waarschijnlijkheid dat Skoblin ontvoerd kon zijn door Miller, als omgekeerd.

Het geheim werd dus goed bewaard. en hieraan is niet enkel La Plevitzkaia medeplichtig maar ook de rechters, de advocaten, de jury en de meeste getuigen. Welk geheim? Welke machinatie, onrustbarend, een beetje schrikwekkend die iedereen scheen bang te maken en behoedzaam, werd verborgen door de coulissen? Dat is de kwestie. Als men het geheim raden kon zou er geen geheim meer zijn. Het geheim is die verstikkende nacht, wemelend van verdachte geluiden, naar behooren aangedikt tot men elk spoor kwijt raakt, en waar men niets met duidelijkheid verneemt dan het tikken van een slinger die langzaam schommelt tusschen zijn twee polen, getrokken door onzichtbare gewichten. Wat beduidt dat obsedeerend getik? Men luistert, men spitst ooren en zenuwen tot brekens toe, men wordt niet wijzer. Is het Gepeoe of Gestapo? De lettergrepen verstrengelen zich. De klanken vervloeien. Als men begrepen meent te hebben vraagt men: Maar welke Gepeoe? Want de Gepeoe, van 1937, toen het drama geknoopt werd, is niet de Gepeoe van 1938. Zij verwisselde een paar malen van hoofd. Ook de Gepeoe bleek gespekt met verraders. Alles begint te draaien als in een koortsdroom. Alles tolt in een fosforiseerend donker. Wanneer de chaotische wenteling zich een oogenblik schijnt te vertragen, wanneer men met inspanning van al zijn aandacht een steunpunt meent veroverd te hebben bespeurt men twee kolossale vangarmen, elkaar achtervolgend als de wieken van een molen, en tot afzichtelijke monsters samengegroeid als sommige orientaalsche gedrochten De een heeft de terugstootende grijns van Baäl: de ander het weerzinwikkende grimas van Moloch. Zij hebben beiden de macht om rampen te ontketenen, en ook de bedoeling.

Welk nut?

De grootste voorzichtigheid is dus geboden. Men mag niet vragen op dit proces, hoewel 't logisch zou zijn en van elementair belang: Welk nut konden de Soviets verwachten van de opzienbarende en misdadige ontvoering van generaal Miller? De generaal was een oud en weinig ondernemend man. Zijn Wit-Russische partij-genooten verweten hem juist zijn gebrek aan contrarevolutionnaire activiteit. Onder zijn Staf had hij menigen verbeten vijand, die hem gaarne een beentje gelicht had, en volgens getuigenverklaringen was er onder zijn col[lega's] minstens één die zijn dood [had gez]woren. Wat baat de verdwijning van zulk een ongevaarlijk figurant? Wanneer hij verdween zou hij automatisch vervangen worden door een ander. Doch er bestond niet de flauwste hoop dat zijn opvolger zich gunstiger of neutraler voor de Soviet zou toonen dan Miller was. Zeker bezat Miller inlichtingen over antibolsjewistische organisaties, spionnen of complotten, die, wanneer men hem levend in handen kreeg, nuttig hadden kunnen worden voor Moskou. Was echter de manier welke de Soviets volgens getuige Trotzky gebruikten, de meest aangewezene om Miller levend te vangen en te transporteeren? Naar het verhaal van Trotzky (die zijn eigen naam draagt en niets uitstaande heeft met Lenin's compagnon Bronstein) zou Miller in een kist gestopt zijn, die ongeveer den vorm had van een lijkkist. Hij zou zich echter met zooveel kracht geweerd hebben (hij was bijgevolg niet eens geboeid of verdoofd!) toen men de kist wilde sluiten, dat het deksel met geweld terugsprong en een ambtenaar der Soviet-ambassade wondde. Zonderlinge methode om zich meester te maken van een grijsaard op wiens onthullingen men gesteld is. Die kist echter, en haar in 't oog vallende vorm van lijkkist, is door meerdere getuigen eveneens gesignaleerd als ingeladen op een kleine vrachtauto van de Soviet-ambassade, welke haar tusschen één en vier uur naar Le Havre moest rijden (Parijs-Le Havre: 203 k.m.) waar een Soviet-vrachtboot onder stoom lag, gereed om af te varen. Zonderlinge methode (ten eerste die lijkkist, ten tweede de wedstrijd-snelheid van het vrachtwagentje over een druk traject) om niet de aandacht te trekken op een misdaad waarvan het in ieder opzicht gewenschter is de verdenking af te wenden.

Groot risico

Want aangenomen dat de oude Miller kostbare inlichtingen bezat, die men wenschte te kennen en waarvoor men hem desnoods levend zou villen op een folterbank, de waarde dier informaties kan geen motief zijn om de simpelste voorzorgsmaatregelen in den wind te slaan, om op te treden met de brutaalste roekeloosheid en het risico te loopen van niet enkel in Frankrijk bij vrienden en tegenstanders een storm van verontwaardiging te doen opsteken, doch over de gansche wereld, en zich opnieuw en geheel gratis te brandmerken en te schandvlekken als een plaag voor het menschdom. De internationale positie der Soviets veroorloofde deze vrijheden niet met het menschelijke geweten. In den herfst van 1937 immers, datum van Miller's verdwijning, was de situatie der Soviets reeds wat ze nu is. Zij zitten bekneld in 't Oosten en in 't Westen, van binnen en van buiten. De tang wacht op een geschikt moment om zich toe te knijpen. Dat moment hangt af van Frankrijk, waar het Pact met Moscou steeds als een noodzakelijk euvel beschouwd is, waar dat Pact onder breede lagen der openbare meening niet de geringste, sympathie geniet, en tegenover welke de Soviets zich met moeite handhaven in een labiel en voortdurend bedreigd evenwicht. Zouden onder deze omstandigheden de Soviets, tenzij ze volslagen de bezinning verloren hebben, zich in een betrekkelijk vruchteloos avontuur werpen dat hen op een kritiek moment slechts hopeloos discrediteeren kan, vooral na het precedent der ontvoering van generaal Koetipoff? Daarbij komt nog dat Miller niet de minste voorzorgen genomen had om aan zijn belager te ontsnappen. Integendeel. Toen hij verdween liet hij op zijn bureau een verzegelden brief achter waarin hij mededeelde dat hij zich vermoedelijk in een hinderlaag begaf.

Maar zulke overwegingen kunnen niet geuit worden, noch in de rechtszaal noch in de pers. Waarom niet? Omdat de wolf in een kwaad gerucht staat en zijn reputatie stellig niet gestolen heeft. Doch wat veel neteliger is: omdat men de consequenties zou moeten trekken uit een redeneering die kans heeft juist te zijn. Alle oppervlakkige schijn is tegen de Soviets. En 't is veiliger te veronderstellen dat men te Moskou de vijf niet bij elkaar heeft dan verplicht te zijn de ware daders te zoeken op een duister terrein dat bezaaid ligt met vergiftige voetangels en klemmen. Deze omzichtigheid evenwel belet geenszins om het heldere besef te hebben dat twee onverzoenlijke tegenstanders zich met alle middelen, de sluwste en de infernaalste niet uitgezonderd, bekampen op Franschen bodem, en dat Frankrijk de inzet is van hun duel.

[verschenen: 2 januari 1939]