Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De vliegende dood

Op de luchtvaarttentoonstelling te Parijs was ongeveer 90% der vliegmachines militair, doch haast geen enkel land durfde zijn nieuwste modellen te exposeeren.

Parijs, 26 Nov. 1938

Wat zou men zeggen, en wat denken, wanneer negentig procent eener automobiel-tentoonstelling bestond uit een expositie van tanks, pantserwagens, strijdkarren, troepentransporten, en overige geblindeerde voertuigen? Men zou mompelen: in de wereld loopt iets spaak.

Welnu, dat percentage negentig geeft ongeveer de verhouding weer tusschen de militaire vliegmachines en de andere, op den zestienden Salon de l'Aviation, die gisteren geopend werd door den President der Republiek. Er zijn vijf-en-twintig constructeurs van vliegtuigen. Maar de bezoeker heeft nog geen half uur onder hen rondgewandeld of de vreemde gewaarwording bevangt hem dat het toerisme, de sport, de handel, het verkeer tennaasten bij uit de lucht verdwenen zijn alsof een geheimzinnige hand ze van den aardbodem heeft weggevaagd.

Hoe weinig iemand ook geneigd is om zich door voorgevoelens te laten versomberen, een soort van beklemming zal niettemin zijn gemoed binnensluipen. Alle droomen immers welke de mensch sinds Icarus gekoesterd heeft over vleugels, alle gedachtenassociaties van bevrijding, van opstijging naar een hooger licht, van wegzweven in een wolkeloos azuur, van losmaking uit de boeien der zwaarte, en alle verdere poëzie waarin hij hervonden paradijzen binnenzeilde als op wieken van engelen, al die beelden en fantasieën, welke hem vergezelden tot in den slaap, worden verdrongen door tegenovergestelde symbolen, waarvan het minst geduchte nog verwijst naar de regionen van duisternis waar geween heerscht en geknars der tanden. Want bij negentig procent der hier aanwezige vleugels gapen aan den voorkant twee of meer ronde gaten waaruit zij vuur kunnen spuwen en een groot aantal der luchtschepen hebben in den bodem van het schuitje het valluik waaruit de bommen zullen neersuizen met hun vergruizelend geweld.

Wanneer men naast deze verdelgingsmonsters, welke voor hen bestemd zijn, de nieuwsgierigen ziet heen en weer drentelen met dezelfde argeloosheid waarmee zij een museum van ouderwetsche folterwerktuigen bezichtigen, en wanneer men troepen schoolkinderen onder leiding van hun meester langs trappen ziet opklauteren, vroolijk snaterend, naar machines die dood en verminking vervoeren in een vaart van 500 k.m. per uur, wanneer men zooveel onbewustheid zich ziet openbaren naast zooveel verschrikking, dan krijgen de woorden weer hun vollen zin die Jan Hus sprak op zijn brandstapel, toen een gerimpeld vrouwtje een houtblok kwam aandragen: Sancta Simplicitas!

Maar behalve de griezelige atmosfeer van danse macabre in die exhibitie der luguberste en der fataalste gebeurlijkheden, is er nog iets anders wat den Salon van 1938 niet minder typeert: de internationale achterdocht, het universeele wantrouwen.

Achterdocht

Sommige landen, gelijk Italië en Rusland, bleven absent, hetzij uit baloorigheid, hetzij omdat zij niets te vertoonen hebben, of liever achterbaks houden wat ze zouden kunnen toonen. Doch van alle der 25 deelnemers, misschien Holland uitgezonderd in Fokker en Koolhoven (misschien!) zond geen enkel zijn laatste, zijn nieuwste, zijn vervaarlijkste modellen. Duitschland b.v. exposeert niets in werkelijke grootte dan de Dornier 17, die, als hij nog diensten bewijst in Spanje, geen enkel geheim meer bevat en verkocht wordt aan wie hem hebben wil. De rest der Duitsche productie is vertegenwoordigd in den vorm van onschuldige maquettes. Aan de Fransche machine echter, welke den Dornier 17 verre overvleugelt, de Amiot 350, werd het verlof tot exposeeren geweigerd. Hij pronkt in speelgoed-formaat en als schoorsteengarnituur temidden van bloemen. Op den stand van Dewoitine, gestoffeerd met bekende modellen, verwittigt het volgend plakkaat de bezoekers die een desillusie mochten ondervinden: ‘Wegens order van het Ministerie van Luchtvaart kon de Dewoitine 520 niet worden tentoongesteld.’ De Potez 63 is ontoegankelijk en slechts uit de verte zichtbaar. De jager van het Arsenaal, een verbazingwekkende machine volgens de geruchten, hangt veertig meter boven den grond, en er bestaat alle reden om te vermoeden dat het een bedrieglijke copie is van bordpapier. Waar de modellen recent zijn, zooals bij de laatste versie van den Engelschen Blenheim, wordt men door bewakers op veiligen afstand gehouden achter de koorden.

Al deze voorzorgsmaatregelen boezemen den ernstigsten twijfel in omtrent de authenticiteit of de moderniteit van het tentoongestelde wanneer men ongehinderd kan naderen, zonder vrees voor het halt van een schildwacht, gelijk bij de Spitfire, de Hurricane of de Fransche Morane en Caudron. Men vraagt zich onwillekeurig af: ‘Zouden zij bij geval niet echt of in sommige détails vervalscht zijn daar men ze bekijken en zelfs op 't naadje onderzoeken mag?’ Per slot wantrouwt men alles, en niet 't minst waar oprechtheid gemanifesteerd wordt. Het geheel verliest zijn technisch belang. Er blijft niets anders over dan de dramatische en melodramatische kleur van het ensemble. Ik zeg melodramatisch want sommige fabrikanten dreven hun realisme zoo ver dat zij de machines schilderden in de camoufleerende tinten van den oorlog. Te Parijs aanschouwde men dat voor de eerste maal.

Fransche voorsprong

Die algemeene achterdocht en argwaan brengt automatisch mee dat het onmogelijk is om op dezen Salon een vergelijking te maken tusschen de capaciteiten der mogendheden, of conclusies te trekken die grond hebben en nut. Wanneer men echter nagaat dat de Caudron ‘Cyclone’, bij gelijke afmetingen als alle jagers zijner categorie, en bij equivalente bewapening, een snelheid ontwikkelt van 480 k.m. per uur met een motor van 450 p.k., waar alle concurrenten voor dezelfde prestaties motoren eischen van 900, 1100, 1300 p.k., dan kan men moeilijk aannemen dat de ongerustheid welke de Franschen afficheeren over hun technischen achterstand niet eenigszins fictief is, en niet beschouwd moet worden als een der veelvuldige middelen van camouflage welke een mogendheid reeds in vredestijd noodzakelijk kan oordeelen.

En wie in 't oog wil houden dat de Amiot 350 en de vier-motorige Bloch 162 (lengte 21 m. 91) zonder ingrijpende wijzigingen kunnen ingericht worden als handelsvliegtuigen, die beiden, de een met 14 passagiers, de andere met 40, comfortabel geïnstalleerd, een kruisvaartsnelheid zullen halen van minstens 420 k.m. per uur, om niet te spreken van sommige machines welke Potez, Wibault etc. op stapel hebben, wie zijn vooruitzichten baseert op deze reëele gegevens, zal niet verwonderd staan dat binnenkort de Franschen op gebied van handelsluchtvaart boven al hun Europeesche en Amerikaansche mededingers een voorsprong zullen accentueeren, welke nu reeds merkbaar is op de meeste lijnen van het continent.

Natuurlijk kan die groeiende suprematie niet feitelijk en daadzakelijk geconstateerd worden op dezen salon waar de terreur en de horreur domineert in werktuigen van vernietiging. Doch het zou den waarnemer aangerekend mogen worden als een nalatigheid, als een fout, wanneer hij op vreedzamer terrein een potentieel verzuimde te signaleeren dat misschien niet eens zal wachten op een minder desolaten horizon om zich in volle kracht te ontplooien.

[verschenen: 15 december 1938]