Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Weldoener der menschheid

Bij het vijftigjarig bestaan van het Instituut Pasteur.

Parijs, 24 November 1938

In geen enkel land, en ook in geen enkel der huizen verspreid over de vijf werelddeelen, zal men de Novembermaand laten voorbijgaan, denk ik, zonder een gedachte van dankbaarheid gewijd te hebben aan de Fransche instelling die met de grootste bescheidenheid haar vijftigsten verjaardag vierde: het Institut Pasteur. Er is onder den hemel en op het aardsche plan nimmer een heilrijker werk ondernomen dan deze stichting. Als vandaag de dag aanbrak waarop alles in asch moet vergaan, volgens het getuigen van David en de Sibylla, en wanneer de keuze gegeven werd om één ding te redden van alles wat in den loop der eeuwen verworven werd door den mensch in zijn dal van tranen, dan geloof ik dat de meesten, wanneer men hen vijf minuten beraad liet, zouden antwoorden: het Institut Pasteur.

Honderden malen is de geschiedenis verteld hoe de hand van Pasteur beefde toen hij voor den eersten keer zijn serum teaen de hondsdolheid, dat zijn deugdelijkheid bewezen had op dieren, inentte op den kleinen Joseph Meister, een knaap van negen jaar, die op veertien plekken van zijn lichaam diep gebeten was door een hond, in wiens maag men stroo gevonden had en overblijfselen van hout, het klassieke en meer dan wetenschappelijke kenteeken der dolheid. Tot den avond had Pasteur geaarzeld. Hij was zeker dat er een aanstekelijke smetstof bestond van de dolheid. Maar hij kende haar niet. Hij had haar nooit gezien. En tot op heden heeft niemand haar ooit aanschouwd, want de kiem der dolheid passeert onnaspeurbaar door een filter van porcelein. Experimentaal kan Pasteur bijgevolg niet weten of de kleine Meister, veertien maal gebeten door het wilde beest, sporen in zich draagt der dolheid. Het is mogelijk dat de jongen, na een periode van incubatie, dol zal worden. Maar niet volstrekt zeker. De kans daarentegen bestaat, dat het rabiesche konijnen-merg waarmee hij hem moet in-enten, in plaats van een patiënt te genezen die misschien niet ziek is, de verschrikkelijke ziekte overbrengt op een lichaam, welks gezondheidstoestand tot dusverre slechts suspect was.

Uit alle oorden der aarde

Van dezen onbeschrijflijken tweestrijd, van deze worsteling tusschen mensch en engel, waarvan zooveel zou afhangen, dateert de oprichting van het Institut Pasteur. De inoculatie op Joseph Meister, die vandaag het graf bewaakt van zijn redder, was geslaagd en uit alle provincies van Frankrijk, uit alle oorden der aarde kwamen gebetenen toegesneld naar Pasteur's modeste laboratorium in de Rue d'Ulm, dat weldra te nauw bleek om alle slachtoffers der dolheid te verplegen en te herbergen. Negentien Russische boeren in hun opzienbarende kleederdracht van moejiks, kwamen afgezakt uit Smolensk. Vier kinderen, gebeten in Amerika, werden naar Parijs gezonden op kosten der New-York Herald. Meister was ingeënt in den avond van 6 Juli 1885. In November 1888 werd het Institut Pasteur ingewijd der Rue Dutot.

Hier begon voor het lijdende menschendom een nieuwe aera, waarvan men zeggen mag dat de herinnering duren zal zoolang er stervelingen zullen zijn broos als de grashalm en bezield met geheugen. Niet alleen door de uitzending van filialen naar alle punten der twee halfronden (Casablanca, Tunis, Brazzaville, Tananarive, Saigon, Shanghai, etc.) werd het Institut Pasteur een ware metropool der genezende wetenschap, die een ongeëvenaarde missie vervulde, zonder weerga of voorbeeld in de geschiedenis der civilisatie. Maar op deze plek, die gewijde grond werd omdat er het gebeente rust van den grooten weldoener sinds hij overging naar het eeuwige licht, hier, tusschen de grauwe straten der moderne wereldstad, ontsproot op het graf van Pasteur de wonderbare bron der onschatbaarste weldaden, die van af zijn dood in 1895 tot heden, niet ophield te wellen.

Ontdekkingen

Meer dan twee duizend ‘Pastorianen’ werkten in het Institut, strijdend voor het leven, kampend met den dood. Hier ontdekte Roux zijn serum tegen diphtheritis, dat voor 't eerst in de historie der menschheid 't hart en het ongeluk verlichtte der gefolterde moeders, die sinds eeuwen hulpeloos gestaan hadden tegenover een kind dat smeekend en hijgend naar haar opschreide, stikkend met een keel toegesnoerd door kroep. Hier vond Vaillant zijn serum tegen den tetanus die den gewonde sedert onheuglijke tijden had doen zieltogen in eindelooze en afgrijselijke stuiptrekkingen. Hier werd de pest bedwongen en beteugeld (hoewel nog niet beslissend overmeesterd) door Yersin en Calmette, de pest welke tusschen 1346 en 1353 één vierde der bevolking uitroeide van Europa. Marchoux, die op 't oogenblik de melaatschheid attaqueert, overwon er de gele koorts, welke verdween uit Brazilië, Midden-Amerika, de Antillen en Senegal. Laveran vond er de bacil van malaria en haar bestrijding. Hier breidelde Nicolle voor altijd de typhus, de derdedaagsche koorts, en de trachoom. De bacil der tuberculose werd er door Calmette en Guérin gereduceerd tot een vorm waarin zij als voorbehoedmiddel of geneesmiddel kan ingeënt worden op pasgeborenen; de vermaarde B.C.G., heftig bekampt, nog altijd verdacht, maar langzaam en zeker zegevierend door de statistieken. Hier ontdekte Ramon, feller nog bestreden dan Calmette en Guérin, uitgekreten als een ‘ongeletterde veearts’, zijn anatoxine tegen diphtheritis, voorbehoedmiddel dat in Juni jongstleden verplichtend is geworden over het gansche territorium van Frankrijk. De anatoxine van Hamon, die haar eerst inentte op zichzelf, en die misschien de kroep uit het bestaan der menschen zal wegdrijven, zooals de hondsdolheid verdween; eerste schakel en uitgangspunt eener gansche serie van anatoxinen tegen steenpuisten, huid-aandoeningen, been-ziekten, enz. Hier bereidde Fourneau zijn stovaïne, de beroemde pijnstilling, de stovarsol, onmisbaar onder de tropen, panacée tegen de dysenterie, bruikbaar tegen malaria, en een derivaat van de stovarsol, de orsanine, afdoend tegen de slaapziekte. Hier ten slotte, in de afdeeling Biologische Chemie van het Institut Pasteur, ondernam Fourneau den directen strijd tegen de microben, die totdusverre slechts waren aangevallen in hun effecten, en als aanvang der verdelging van den onzichtbaren, doodelijken vijand, ontdekte hij in 1935, na meer dan duizend manipulaties van moleculen, het 1162 F., dat een nieuwen zegetocht begon door de laboratoria der aarde.

Deze lijst van overwinningen en overwinnaars is slechts een uittreksel en op geen stukken na volledig. Maar reeds bij hare onvolledigheid mag men zich met bewondering en erkentelijkheid afvragen, niet alleen hoeveel smarten gelenigd werden door het Institut Pasteur, hoeveel levens verlengd, hoeveel epidemieën verijdeld, hoeveel rampen afgewend (tijdens den oorlog o.a.) maar ook hoeveel streken van den aardbol onherbergzaam gebleven zouden zijn, onbewoonbaar voor den blanke en bijgevolg onontginbaar en ontoegankelijk voor de beschaving zonder Pasteur en zijn even geniale voortzetters, die gedurende de vijftig jaren van hun arbeid meer verrichtten voor het welzijn hunner medemenschen dan de gezamenlijke wetenschappen over den duur van vijftig eeuwen.

[verschenen: 5 december 1938]