Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Internationale polemieken

Italië stelt voor de vriendschap met Frankrijk eischen, die strijden met een eeuwenoud Fransch goed, de vrijheid van opinie.

Parijs, 12 November 1938

Of de Fransche Republiek redenen heeft om het zevenjarig verblijf van André François-Poncet op de Berlijnsche Ambassade te beschouwen als een succesvolle periode bij uitnemendheid, daarover mogen de geschiedschrijvers beslissen wanneer zij de factoren onderzoeken die de gebeurtenissen van onzen tijd hebben beïnvloed. Maar in ieder geval doet de regeering van Frankrijk alsof zij tevreden is over de diensten welke Poncet bewees in Berlijn. Na de crisis welke Europa geschokt heeft in September verplaatste zij den gezant, onder wiens oogen Duitschland metamorphoseerde naar den moeilijksten post welke in de huidige omstandigheden voor een diplomaat kan worden uitgezocht. Naar het Rome van Mussolini waar de Fransche Republiek gedurende twee gewichtige jaren vrijwillig afwezig was, omdat de Quai d'Orsay de geloofsbrieven van haar gezant niet wilde adresseeren aan den Koning-Keizer van Italië en Ethiopië.

De eindelijke aanvaarding dezer protocollaire formule werd in verschillende hooge kringen van het gouvernement der Republiek betreurd als een buitengewone concessie, bijna gelijkstaande met een nederlaag, en die des te harder viel daar zij kon worden opgevat als een blijk van dankbaarheid (om niet te zeggen als een tribuut) voor de rol van bemiddelaar tot welke Mussolini zich geleend heeft te München. Men maakte zich in deze kringen stellig niet de geringste illusie over de wijze waarop het fascistische Rome de benoeming zou ontvangen van een gezant en de daarin besloten liggende capitulatie. In de meer gematigde milieux daarentegen van de Fransche regeering, wier politiek momentaan zegevierde, en waar men minder nuchter oordeelde, werd de aanstelling van Poncet begroet met een uitbarsting van enthousiasme en de datum van zijn vertrek uitgeroepen als de aanvang eener nieuwe aera in de betrekkingen tusschen Rome en Parijs.

Het onthaal

Nauwelijks is André François-Poncet acht dagen op zijn post of de berichten komen binnen over het onthaal dat hem gewerd. Het was zooals de tegenstanders van Mussolini verwacht hadden: ijskoud en uit de hoogte. Volgens inlichtingen uit Fransche en Engelsche bron zouden de Italianen reeds bij het eerste contact drie voorwaarden gesteld hebben, waarvan zij een bevredigende afdoening eischten alvorens er sprake kon zijn van geregelde onderhandelingen. Drie préalabele kwesties gelijk men zegt in parlementaire termen. Primo zouden zij garanties vragen betreffende den duur van het Ministerie Daladier, wat een soortgelijk veto inhoudt als Hitler heeft uitgevaardigd over sommige Britsche regeeringscandidaten. Secundo zouden zij een modificatie verlangen van het Fransch-Russische pact. Tertio zouden zij een pers-accoord wenschen dat een einde maakt aan de critieken welke in Frankrijk worden uitgeoefend op het fascistisch bewind.

Hetzij omdat de eerste twee condities hun te extravagant schijnen om in aanmerking te komen, hetzij omdat de derde in 't bijzonder en op de gevoeligste plek hun tradities en hun karakter aantast, hebben de Franschen totnutoe uitsluitend de préalabele kwestie van een pers-accoord in overweging genomen. Het plaatst hen voor een dilemma dat des te neteliger lijkt daar het gelijktijdig opduikt te Berlijn. Pas de vorige week verzocht de Völkischer Beobachter in gebiedende bewoordingen de bestraffing van Radio-Straatsburg, omdat deze post, die berichten uitzendt in 't Duitsch Duitschland belasterd zou hebben naar aanleiding van een gezonken Spaansche boot. Op 't zelfde oogenblik uitte Virginio Gayda, de officieuse tolk van Rome, zijn heftige ontstemming over Fransche bladen welke men hier ‘Journal d'échos’ noemt, en uit welker loslippige indiscretie hij de ernstigste bedenkingen meende te moeten afleiden betreffende de oprechtheid der bedoelingen van Frankrijk.

De vrijheid

Dat is zonder twijfel buitenissig. Maar vanaf het moment dat dergelijke buitenissigheden in ernst geconcipieerd kunnen worden, of zij onbeduidende incidenten betreffen als een onberaden woord in de lucht, of onnoozele als een kletspraatje van La Vie Parisienne of Charivari, zij stellen de Franschen voor een geducht probleem. Van den eenen kant begrijpt men uitstekend dat dictatoren geen scherts of andere vrijheden kunnen gedoogen ten opzichte van hun persoon. Voor het volk dat zij besturen trachten zij oppermenschen te incarneeren, halfgoden, mythologische figuren, onfeilbaar, onaantastbaar, taboe. Hun theorieën vormen een soort van religie, en alle religies hebben een index van verboden boeken, van verboden gedachten en uitdrukkingen. De meeste religies hebben ook een inquisitie met hare rechtbanken en haar strafwetten. Zelfs de suggestie van vrij onderzoek, van een onafhankelijke opinie kan in deze nauw omschreven, potdicht afgesloten geestesbanen niet geoorloofd worden, of die suggestie van buiten komt of van binnen.

Vanuit den gezichtshoek Hitler-Mussolini is die dwang normaal en volmaakt logisch. Wanneer er een middel bestond om zich op den Duitschen en Italiaanschen gezichtshoek in te richten zouden zij geen seconde aarzelen, al was 't alleen maar om overbodige twistpunten te vermijden. Dit liberalisme is des te verdienstelijker daar de Franschen zich oudergewoonte onmogelijk kunnen verbeelden hoe een grap, zuur of zoet, hoe een beschuldiging, gegrond of verzonnen, hoe zelfs de vergiftigste achterklap iemand zou kunnen schaden. Clemenceau, Briand, Poincaré, Caillaux, Malvy, Chautemps, Daladier, en honderd anderen... Tonnen modder zijn over hen uitgeschud en zij varen er niet slechter bij. De afzichtelijkste laster heeft in Frankrijk nimmer een carrière gebroken. Maar van den anderen kant zien de Franschen niet hoe dat protectionisme van Italiaansche en Duitsche staatsdogma's geharmoniseerd kan worden met hun elementairste begrippen van vrijheid. Dit is het eenige punt waarop de Franschen totalitair zijn, absolutistisch, en 't altijd waren. De vrijheid van gedachte, van opinie, van voelen, is, of is niet. Zij kan niet bestaan voor de helft of voor driekwart. Nooit zal een Franschman admitteeren dat de vrijheid ophoudt bij een zekeren grenspaal, voor een zekeren rang, voor een zekere waardigheid, of dat zij zich moeten plooien naar sommige gelegenheidsstandpunten, naar min of meer arbitraire modellen. Men kan een gedachte beletten te reizen, zich te verbreiden. Niemand echter heeft het recht of de macht om te verbieden dat een gedachte zich vormt.

Merkwaardig incident

Een merkwaardig incident kan de hevigheid en de natuurlijkheid dezer passie toelichten. De uitmuntende schrijvers Jean et Jérome Tharaud waren persona gratissima te Rome. In Spanje vertoevend woonden zij de gevechten bij om het bezit van Tortosa, aan de monding van den Ebro. Op het moment dat Baskische troepen van Generaal Franco de stad zouden binnentrekken, werden de Baskieërs vervangen door Italiaansche regimenten, omdat Mussolini een overwinning wenschte uit te bazuinen. De Republikeinen echter kregen lucht van de aflossing, ondernamen een tegenaanval en wierpen de divisie Zwarthemden twaalf kilometer terug. Zonder het minste oordeel te insinueeren of te vellen over de gevechtswaarde der Italiaansche soldaten boekstaafden de Tharaud's het geval zooals zij elk ander controleerbaar feit genoteerd zouden hebben. Dit was echter voldoende om hen door Mussolini aangerekend te worden als een onvergeeflijke beleediging en voortaan in Italië alle deuren gesloten te vinden als ongewenschte vreemdelingen.

Maar als deze anecdote de Fransche passie voor de vrijheid toelicht en voor de vrijheid om haar uit te drukken, zij toont ook aan dat er tusschen de Fransche en de Italiaansche opvatting van die vrijheid geen gemeenschappelijke maatstaf bestaat. En wanneer de verzoening tusschen Rome en Parijs afhangt van een préalabel pers-accoord zal men haar niet de volgende week kunnen vieren of de volgende maand, doch met sint-juttemis.

[verschenen: 1 december 1938]