Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Gewetensvragen

De moord op den Duitschen diplomaat en de moeilijkheden van het Fransche volk, dat krachtens eeuwen van traditie verzachtende omstandigheden voor den moordenaar moet vinden.

Parijs, 10 November 1938

Natuurlijk, de daad van den jongen Grynszpan, den Poolschen Jood die met vijf revolverschoten een attaché der Duitsche ambassade neerlegt, is afkeurenswaardig en ten overvloede onverstandig. Het is een moord waaruit niets goeds kan voortkomen. Het gebaar van een knaap, die door zijn jeugd reeds overhelt tot een heldhaftige conceptie van het leven.

Misschien zal zijn handeling hier of daar een stille en snel onderdrukte gewaarwording van voldoening doen opwellen omdat er in de wijde wereld bij iemand nog een hart klopte, onstuimig genoeg, fier genoeg om zooveel hartelooze ongerechtigheden als hij moest bijwonen, ondraaglijk te achten en te willen wreken, onverschillig hoe. Maar de moord in de Rue de Lille zal geen enkele der smarten, die onnoemlijk en ontelbaar geworden zijn, wezenlijk verlichten. Integendeel, hij zal ergere jammeren uitschudden over Israël. Alom waar men een uitvlucht noodig heeft om menschelijke wetten te breken, om barbaarsche passies aan te wakkeren, om de verfoeilijkste leugens te dekken met een schijn van waarheid, zal de aanslag van Grynszpan gebruikt en misbruikt worden als een welkom argument voor nieuwe knevelarijen en verscherpte kwellingen van weerlooze, onschuldige stakkers.

Men zal doen alsof er elken dag een Duitsch diplomaat wordt neergeschoten door een Jood. Was de jonge moordenaar te onbesuisd, te onbezonnen om zich rekenschap te geven dat dergelijke consequenties niet konden mankeeren? Zelfs den Joden in Frankrijk zal hij angsten en lasten berokkenen welke zij gaarne gemist hadden. Niet dat de Franschen naar een pretext zullen zoeken om laagheden te imiteeren die zij met ontsteltenis gadeslaan bij hun naburen. Doch de misdaad is bedreven op Franschen bodem, welke grenst aan landen waar men spot met alle redelijkheid.

De Fransche vrijheid

Vaart niet reeds de Italiaansche pers uit tegen Frankrijk en tegen Parijs, welke zij afschildert als uitgezochte incubatie-haarden voor politieke misdaden? De Fransche vrijheid, de Fransche gastvrijheid zit niet alleen den Italianen dwars. Niet enkel de onderdanen van Mussolini misprijzen deze onschatbare goederen als druiventrossen die te hoog hangen voor hun geboeide handen. Mag iemand hun aanleiding verschaffen, door het volvoeren eener dwaze en nuttelooze daad, mag hij hun voorwendsels aandragen om die vrijheden te bekladden als broedplaatsen van criminaliteit en bloedig gestook? Morgen kunnen zij zulke verzinsels uitbuiten om van Frankrijk maatregelen te vragen tegen emigranten, de Joodsche en andere. Duitschers en Italianen zullen een eisch te meer hebben om met vertoon van oogenschijnlijke rechtlievendheid te formuleeren. Ongetwijfeld is de moordenaar te jong, te impulsief, te fanatisch wellicht om deze serie van gevolgen te laten doordringen tot zijn bewustzijn en ze te overwegen. Heeft hij eraan gedacht hoe licht een temperament als het zijne gebezigd kan worden als opzettelijk instrument? Is het hem niet opgevallen en heeft het hem niet bevreemd hoe gemakkelijk hij, een onbekende, niet eens een Duitscher, maar een Pool, en bovendien een Jood, een Poolsche Jood zonder paspoort, zonder papieren, en op den koop toe zonder geldige of aannemelijke reden voor zijn zonderling en ontijdig bezoek (het was half tien 's morgens) hoe gemakkelijk hij toegang kreeg tot de Duitsche Ambassade (waar het niet aan bewaking en politie moet ontbreken) en hoe onbehoedzaam hij toegelaten werd in het bureau van den ambtenaar wien de kogels wachtten? Dit zijn duistere punten die opheldering vragen. De Franschen zouden zeer zorgeloos en onoplettend moeten zijn wanneer zooveel onverantwoordelijkheid aan beide kanten, zoowel bij de Ambassade als bij den moordenaar, hun niet verwonderde.

Moeilijkheden

In elk opzicht trouwens brengt het gebeurde de Franschen in een bijzonder lastig parket. De aanslag geschiedde in de Duitsche Ambassade, dus volgens de letter van het volkenrecht, niet op Fransch doch op Duitsch territorium, in principe even onschendbaar als de Duitsche grens. De moordenaar valt derhalve onder Duitsche jurisdictie. Wat moeten de Franschen doen wanneer Berlijn de uitlevering verzoekt van Grynszpan? Wanneer zij haar weigeren zal er een storm opsteken in Duitschland. Willigen zij haar in dan zal een orkaan losbreken in Frankrijk. Want de duizend maal duizend opwekkingen tegen de tyrannie en tegen de tyrannen, waarmee de Franschen in den loop der eeuwen door hun dichters, romanschrijvers, denkers, dramaturgen en redenaars werden opgevoerd, zouden geheel vergeten of verbleekt moeten zijn, en hun eigen Fransche ziel totaal veranderd, het tegendeel van wat zij altijd was, wanneer zij de beweegredenen van den moordenaar niet te begrijpelijk, te verklaarbaar oordeelden, te conform aan een ondefinieerbare justitie om hem het asylrecht te ontzeggen en om hem zonder den heftigsten tweestrijd over te leveren aan zijn beulen.

Maar als de Duitschers de bestraffing van den jeugdigen moordenaar overlaten aan Parijsche magistraten zal de rechtspleging de Franschen voor niet geringere moeilijkheden plaatsen. Zij kunnen hem slechts vrijspreken wanneer zij de verontwaardiging willen riskeeren en trotseeren van de Duitschers en hun betreurenswaardige geestverwanten. Zullen zij hem echter kunnen veroordeelen, zelfs tot een zachte straf, wanneer de verdediging, wat zij stellig doen zal, den brief citeert van den vader, welke als directe oorzaak geldt van een wanhoopsdaad?

Hoe het kwam

Gij kent waarschijnlijk reeds dit getuigstuk van een deel der Europeesche civilisatie in de helft der twintigste eeuw. Het is een overlezen waard, te meer omdat op denzelfden datum tallooze brieven geschreven zijn met gelijken inhoud, eenvoudig en poignant. Deze werd gepost op 31 October te Zbaszyn aan de Duitsch-Poolsche grens. ‘Gij hebt zeker al gehoord, meldt de vader aan zijn zoon, van ons ongeluk. Ik wil je niettemin vertellen hoe het gebeurd is. Op Donderdagavond negen uur kwam een Schupo ons zeggen onze paspoorten af te geven bij de politie. Wij zijn erheen gegaan. Daar vonden wij reeds een groot aantal onzer geloofsgenooten. Wij hebben gezien dat alles voor ons was afgeloopen. Men wilde ons niet naar huis laten terugkeeren. Ik heb gesmeekt om mij ten minste een paar dingen te laten halen. Met een Schupo ben ik naar huis teruggegaan en heb enkele kleeren in een koffer gepakt. Dat is alles wat ik heb kunnen redden. Wij hebben geen cent meer. De rest den volgenden keer.’

De vader behoorde tot de transporten Poolsche Joden die op een October-avond in verschillende Duitsche steden, zonder voorafgaande waarschuwing, als beesten werden bijeengedreven om hen te expedieeren naar het land hunner herkomst dat de grenzen voor hen sloot. En als de Franschen voorzichtig genoeg zijn om die opgejaagde, onzalige zwervers niet te luid te beklagen (Berlijn zou hun kunnen toevoegen: bemoei u met uw eigen zaken) zouden zij ook reeds kleinmoedig genoeg zijn om niet eer medelijden dan recht te eischen voor een daad waarbij een normaal denkend en voelend mensch zich hoogstens verbazen kan dat zij zoolang ontweken werd door de afstammelingen van een ras dat Judith vereert als nationale heldin? De twaalf juryleden zullen daarover beslissen volgens hun geweten.

[verschenen: 25 november 1938]