Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In vlammend schrift

De brand te Marseille gaf een weergalooze zorgeloosheid, knoeierij en sleur te zien.

Parijs, 2 November 1938

Aan de twaalf lichten zijner vuurtorens heeft Marseille toegevoegd de vlammen van een brand. Niet alleen voor gisteren en eergisteren, voor morgen en overmorgen. Zelfs voor langeren tijd dan de vermaarde Canebière waarin de brand aan weerszijden een bres gestookt heeft, geteekend zal zijn met rook, roet, puin en enorme leege gaten waaruit een stuk lucht puilt in de verminkte straat. En om een ramp te doen dienen als alarm-signaal, om een catastrofe te laten wapperen als vlag over stad en land, kon de booze of goede geest die het vuurtje aanlegde geen frappanter plaats uitzoeken dan deze. Want wie kent de Canebière niet met haar cosmopolitisch parfum, kabaal en plezier? Voor den Franschman worden op de Canebière de beste moppen getapt. Voor den Europeaan die reist is de Canebière de Poort van den Oriënt, waar twee werelden zich vermengen, het Westen en het Oosten, tot een cocktail welke niemand vergeet die er ooit van geproefd heeft. Hier begint het groote avontuur, hier eindigt het.

En of de Franschman wil of niet, of hij graag zal willen of niet graag, de ramp van Marseille, de verwoesting der Canebière is een symbool. Een beeld voor de zinnen. Een herkenningsteeken. Om het te begrijpen behoeft men geen bijzondere gaven van intuïtie te bezitten. Ieder kan het verstaan die niet stekeblind en stokdoof verkiest te zijn. Het drukt zich uit in de spraak van een heraut welke aan duidelijkheid niets te wenschen overlaat. Het eischt evenmin de talenten van een profeet of van een helderziende dan de deurwaarders-aanmaning die men somtijds ontvangt. Wanneer er een Fatum bestaat om onheilen te combineeren en te ontketenen, dan zal zelfs door elk onpartijdig waarnemer erkend moeten worden dat dit mysterieuze Fatum bij de monteering zijner helsche machine onmogelijk loyaler, rondborstiger, openhartiger te werk kon gaan dan te Marseille. Het gebruikte geen enkele list. Om zich te manifesteeren koos het een uur op klaarlichten dag. Het versmaadde de overrompeling. Het heeft niet geprobeerd iemand te bedriegen of te verrassen toen het besloot de Franschen aan 't verstand te brengen hoe een onheil met al zijn gruwelijkheden ontkiemt, spruit, groeit en uitbreekt. Het speelde open kaart. Geen enkelen factor liet het in het duister of in 't vage. Het veroorloofde geen zweempje van twijfel. Nimmer trad het Fatum eerlijker op, vrijmoediger, en nergens gaf het ondubbelzinniger zijn les.

De burgemeester

Men kan het dan ook analyseeren en uit elkander halen als een mechaniek. Marseille is een socialistische stad. Kolossaal budget. Kolossale belastingen. Kolossaal deficit. Het socialisme, zooals men weet, is de partij van den vooruitgang, de voorzienigheid, het intellect. Vooral te Marseille. Zijn burgemeester, zekere Tasso, was minister in het cabinet van Léon Blum. Hij deed zijn beroemden naam eer aan. Ondanks de diverse faillissementen van Blum bleef Tasso een politiek personage van gewicht. De bankroeten hebben zijn reputatie niet geschaad. Precies een week voor de ramp werd hij triomfantelijk tot senator gekozen wat hem voor den tijd van negen jaar van alle stembus-zorgen ontheft. Om stemmen te winnen had hij de water-voorraden van Marseille ter beschikking gesteld van de omliggende gemeenten. (De Senatoren worden gekozen door kiezers die gekozen zijn door de gemeente-raadsleden).

Toen Tasso, vriend van Blum, drie jaar geleden zijn ambt aanvaardde, dat gekenmerkt werd door ontelbare schandalen (gangsterisme, politiecorruptie, racketeering, bankrooven, frauduleuze afkeuringen op groote schaal voor den militairen dienstplicht, moorden, handel in blanke slavinnen, georganiseerde berooving van de klanten der huizen van ontucht, etc.), toen deze karakteristieke socialist benoemd werd tot burgemeester der grootste stad op een na van Frankrijk (ruim één millioen inwoners) vond hij deze belangrijke transito-haven, haar dokken, haar opslagplaatsen, haar stapels ontvlambare koopwaren tegen brand verdedigd met drie ouderwetsche spuiten en een brandweercorps naar verhouding. Drie zoo goed als onbruikbare pompen welke nauwelijks voldoende zouden zijn voor een stadje van twintig duizend zielen. De merkwaardige Tasso constateert dit feit zonder eenige bevreemding of ongerustheid. Hij en zijn socialistische gemeente-raad vonden dat zij meer dan ten volle hun plicht vervulden door de bestelling van twee nieuwe spuiten. Daarmee was hun geweten gesust. Zij bekommerden zich niet om de rest. Over mogelijke tekortkomingen in het Marseillaansche brandweercorps was hun niet het flauwste lichtje opgegaan.

Wanbeheer

Er waren dus twee pompen beschikbaar in de reusachtige havenstad. Maar toen de brand gesignaleerd werd bleken de spuitgasten, als in een dorp, uit alle hoeken te moeten worden samengetrommeld, daar de kazerne te klein was om de manschappen te herbergen. Zij verschenen bijgevolg op de plaats der ramp met een half uur vertraging. Toen zij hun materiaal ontrolden merkten zij dat alle slangen lekten en bovendien te kort waren. Er was geen pressie, want de senatoriale candidaat Tasso had zijn water verkwanseld. Geen enkele straal spoot hooger dan zes meter. De brandweer had twee bruikbare spuiten doch slechte één ladder. Eén! Ook die eene ladder, dateerend uit patriarchale tijden, was te kort. Zij reikte niet verder dan twee verdiepingen. Een enkele spuitgast op die enkele ladder moest machteloos toezien hoe op een derde, vierde en vijfde verdieping vrouwen en mannen, tusschen rook en vlammen, zonder eenige kans op redding, zich kronkelend aan de vensterposten klampten. Zij konden niet springen, want evenmin als slangen, evenmin als water, had de Marseillaansche brandweer zeilen of netten, om de ongelukkigen op te vangen.. Zij waren veroordeeld levend te roosteren onder de oogen der ontstelde, benauwde en wanhopige toeschouwers. In het Hôtel de Noailles, aan den overkant van den Bazaar der Nouvelles Galeries, waar tientallen menschen blakerden voor de ramen, logeerden een aantal leden van het gouvernement, die het Congres bijwoonden der Radicalen. Het vuur stak de breede straat over, tastte het hôtel aan en dreef de regeering op de vlucht. Yvon Delbos, ex-minister van Buitenlandsche Zaken, werd gefotografeerd met een pak linnengoed onder den arm. De appartementen van Georges Bonnet, zijn opvolger, werden geplunderd, en in de zakken van een der inbrekers die men betrappen kon werd de correspondentie gevonden welke bestemd was voor den minister van den Quai d'Orsay. Want ook dit typeert de administratie van den socialist Tasso dat, terwijl de brand woedde, een menigte boeven, als op een afgesproken sein, en als strandjutters, stelend en roovend neerzwermden over de Canebière.

Voor dezen keer heeft de Fransche regeering zich met eigen oogen rekenschap kunnen geven van een wanbeheer, een zorgeloosheid, een knoeierij, een sleur, waarin, helaas, niet alleen Marseille uitblinkt. Op tien passen van de zee, een brand, en... geen water! Zonder hulp der omringende steden tot uit Lyon (zelfs de Parijsche brandweer, op acht honderd kilometer afstand, stond op 't punt om uit te rukken) ware niet enkel de geheele Canebière, maar gansch Marseille in asch vergaan. Men ijst en men kookt wanneer men bedenkt dat in September de oorlog met zijn moderne verdelgingsmiddelen uit de lucht had kunnen neerploffen op dit millioen inwoners met hun twee spuiten, en dat het juist de Tasso's waren en hun geestverwanten die zulk een verantwoordelijkheid op zich namen met een licht hart. Wanneer de waarschuwing tot hen doordringt, mag gezegd worden dat de aanmaning van den onzichtbaren deurwaarder, zelfs al kostte zij een kleine honderd dooden, niet te duur betaald is. Zij zal afgrijselijke brandstapels en schrikbarende slachtingen uitsparen, wanneer zij de Franschen wakker schudt.

[verschenen: 19 november 1938]