Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Verleden en heden

De groote mannen ontbreken niet in het tegenwoordige Frankrijk, maar zij arbeiden in het verborgen en zijn talrijk genoeg om alles goed te maken, ook de fouten der anderen.

Parijs, 5 November 1938

Wie in deze tijden van verwarring behoefte voelde om zijn geloof te verlevendigen in de mogelijkheden welke sinds meer dan vijftien eeuwen opgeroepen worden door de lettergrepen Frankrijk (en wien besluipt soms niet de twijfel?) had vandaag slechts in den geest te reizen naar Casablanca, waar het ruiterstandbeeld onthuld werd van Maarschalk Lyautey.

In 1907, toen de bezetting begon en de pacificatie van Marokko door de Franschen, was Casablanca niets dan een dorpje op de kust, met een achterland van wildernis. Heden, dertig jaar later, de tijd om van kind te worden tot man, is het een moderne stad met 125.000 inwoners, ontworpen en van meet af opgetrokken in een zeer waardeerbaren architectonischen stijl, met prachtige regeeringsgebouwen, een kathedraal, huizen van drie, vier, vijf verdiepingen, een residentie-paleis, boulevards, openbare tuinen, schouwburgen, behalve een haven welke een oppervlakte beslaat van 230 hectaren en die zonder twijfel de grootste is van geheel Afrika.

Die magnifieke stad werd uit den grond gestampt door Lyautey en een handvol medewerkers, ondanks het interval van een vier-jarigen wereldoorlog, ondanks de oorlogen die hij te voeren had langs grenzen welke hij regelmatig uitbreidde. En deze sprookjesstad, verrezen in een record-tijd, is niet alles. In dit gewest, waar niets bestond dan een eeuwenoude sleur, waar sinds menschenheugenis niets vernieuwd was, en te midden eener vijandige, vermetele bevolking, legde hij 28.520 kilometer wegen aan. In dit land zonder cultuur, waar menschen en dieren oudergewoonte aan zichzelf waren overgelaten, stichtte hij 131 scholen. ‘Een geneesheer is een bataljon waard’ placht Lyautey te zeggen en de maarschalk schiep 206 sanitaire centra, waar in 1917 reeds meer dan één millioen kostelooze consulten gegeven werden, welk getal de zeven millioen overschreed in 1937. Binnen tien jaar tijds verdriedubbelde hij den veestapel. In 1906, toen het Fransche protectoraat een aanvang nam, wierpen 314 schepen het anker uit in de Marokkaansche havens; over 1912 klom dit getal reeds tot 2000; in 1937 overschreed het de 5000. Toen de Franschman in Marokko verscheen bedroeg de thee-consumptie 60 gram per hoofd en per jaar; in 1937 steeg zij tot 1600 gram. Dit zijn cijfers en feiten, gemakkelijk uit te breiden, en die geen enkel commentaar noodig hebben. Men zou slechts willen herhalen dat zij bereikt en gerealiseerd werden in een kwarteeuw, gedurende een der bewogenste en troebelste tijden van Frankrijks geschiedenis, in een atmosfeer van onophoudelijken strijd, steeds bemoeilijkt door geduchte concurrenten, onder het oog van menigen tegenstander, en niettegenstaande een democratisch bewind dat ondernemende persoonlijkheden instinctmatig wantrouwt. Welke is de natie, al of niet totalitair en fascistisch, die zulke resultaten niet met recht zou mogen roemen als een der mirakelen van de twintigste eeuw?

Joost van Vollenhoven

En wie twijfelen mocht aan de macht en de hoogheid der gevoelens welke Frankrijk weet te inspireeren, niet alleen uit de verte, niet alleen historisch, maar van dichtbij gezien en meegeleefd, in de onvermijdelijke ontgoochelingen van een dagelijksch verkeer dat altijd meer schaduw afwerpt dan licht, of wie den toover zou wenschen te peilen welke, alles gewikt en gewogen, uitstraalt van het idee Frankrijk, kon een dag later de onthulling bijwonen van het monument dat te Longpont is opgericht om de nagedachtenis te bestendigen van Joost van Vollenhoven.

Hollandschcr naam en voornaam is moeilijk te vinden. Joost was inderdaad een der drie zoons van een consul-generaal van Nederland te Algiers, die alle drie dienst namen voor Frankrijk (de derde als vrijwilliger van 17 jaar) en van wie twee sneuvelden op het slagveld. Op 28-jarigen leeftijd was Joost van Vollenhoven, geboren in 1877, secretaris-generaal van Koloniën. Na een verblijf in Guinea, in Senegal en in den Congo wordt hij gouverneur-generaal van Indo-China. Op dezen post solliciteert hij in 't begin van 1915 naar den rang en naar de eer van gewoon onderofficier op het Fransche front en wordt ingelijfd bij het koloniale infanterie-regiment van Marokko. Op 21 Mei wordt hij op het slagveld bevorderd tot tweede luitenant, en op 25 Mei zwaar gewond te Arras. Zes maanden later is hij aan 't hoofd van den staf zijner brigade, en wordt wederom gewond op 12 September 1916. In 1917, en op dringend verzoek van Maginot, aanvaardt hij den post van gouverneur-generaal van Fransch-West-Afrika. Hij houdt 't niet uit op Dakar, en in Januari 1918 vertrekt hij opnieuw naar zijn regiment. Hij is veertig jaar oud en gepromoveerd tot kapitein. Hij behoort tot het leger van generaal Mangin, dat in den morgen van 18 Juli, zonder artillerievoorbereiding en zonder tanks, de eerste bres slaat in de Duitsche gelederen, de bres waardoor de overwinning zich een weg baant. Den dag daarna velt hem de kogel eener mitrailleuse. Hij stierf den 20sten met een verbrijzelden schedel en verdiende de weergalooze vermelding bij dagorder, waarvan de woorden luiden: ‘Officier van antieken moed en deugd die de edelste en degelijkste militaire hoedanigheden belichaamde. Doodelijk getroffen op het oogenblik dat hij, de troepen electriseerend door zijn voorbeeld, een hardnekkig verdedigde vijandelijke positie veroverde. Te plaatsen in de rij der Bayard's en der La Tour d'Auvergne's, en ter navolging te citeeren voor toekomstige geslachten, als de uitnemendste onder de dappersten.’

Carbillet

Lyautey te Casablanca, Joost van Vollenhoven te Longpont, het oud Fransch dorpje vanwaar hij voor de laatste maal ten strijde trok, leven voort in steen. Zij gingen voorbij en van deze helden blijft niets dan de herinnering, de les en het toonbeeld, welker effect afhangt van hun opvolgers. Maar degenen, die weifelend zouden willen opperen dat Lyautey en Van Vollenhoven het verleden zijn, degenen die aarzelend in het heden zoeken naar een Frankrijk om vandaag een wankelend vertrouwen te versterken en te herstellen, of zij velen zijn of weinigen, en zelfs degenen die Frankrijk schatten volgens zijn verdiensten, laten zij hun pogen richten naar dat zelfde Afrika. Daar, in 't hartje van de Sahara, te midden der woestijn, en haar eindeloosheden van golvend stuifzand, op een plek waar tien jaar geleden nog niets bestond dan een paar krotten en fata-morgana's aan een onbereikbaren horizon, verheft zich Ouargla, een nieuwe stad. Zij is gebouwd uit het niet door Luitenant-Colonel Carbillet, commandant der ‘territoriën van de oasen’. Liggend onder een roosterende zon. In 't gebied van den dorst, acht honderd kilometer verwijderd van de laatste sporen der Europeesche civilisatie, werd zij voorzien van alle comfort dat men verstaat onder water, gas en electriciteit. Zij bezit twee zwembaden, scholen, een hospitaal, een kathedraal uit welker torens klokken beieren, een theater, een esplanade, lommerrijke wandelparken, natuurlijk een vliegveld, en zelfs een museum, want Carbillet, bouwmeester en militair, is eveneens archeoloog.

Niet één Franschman echter op de duizend, en minder nog de massa der buitenlanders zouden Lt.-Colonel Carbillet kennen, zouden zijn bestaan ook maar vermoeden, wanneer hem vorige week niet een medaille was als hulde voor de stichting van Ouargla, als belooning voor zijn onvermoeibaren pioniers-arbeid aan de uitloopers der Fransche beschaving, aan de eerste mijlpalen eener nieuwe toekomst, op dezelfde plaats waar in Februari 1920 generaal Laperrine, slachtoffer van een vliegtuig-ongeluk met Vuilemin (vandaag bevelhebber der Fransche luchtstrijdkrachten) bezweek van dorst na een doodstrijd van twaalf dagen. Laperrine, kameraad van Charles de Foucauld, apostel der woestijn. En zonder eenigen twijfel zal morgen de naam van Carbillet opnieuw vergeten zijn, evenals die van honderden anderen die, bijna onbekend, sporadisch vermeld, zelden geëerd (tot men hun monumenten opricht) zich met de zelfverloochening van asceten, met een geestdrift even groot als hun geduld en hun wilsvermogen, wijden aan dezelfde taak en het zelfde onvergankelijke ideaal waarvoor Joost van Vollenhoven zijn leven gaf, na gereikhalsd te hebben het te geven.

Nauwelijks treedt de Franschman buiten Parijs of hij heeft een ingeboren afkeer en hekel voor elke reclame, ophef, propaganda: en nauwelijks is hij buiten de politiek en haar gebras of alles wordt ernst, gloeiende ernst, werkelijke waarde, diepe zin. Wie hier groote mannen wil vinden moet ze zoeken, omdat zij arbeiden in het verborgene en zelden op de plaats waar men paradeert, tenzij na hun dood. Maar zij ontbreken niet. Zij zijn talrijk genoeg om alles te garandeeren, ook den duur van hun ideaal, en alles goed te maken, ook de fouten der anderen.

[verschenen: 23 november 1938]