Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Bij een Tsjechischen vuilnisbak

De Tsjechen zijn nu uitermate verbitterd op Frankrijk, maar hadden zij de historie niet kunnen forceeren?

Parijs, 29 October 1938

Volgens uitvoerige verhalen van de Pravda en andere dagbladen heeft er in de sociale club te Praag een plechtigheid plaats gegrepen die naar de bedoeling der officianten stellig niet moet worden opgevat als een ijdele en paskwillige vertooning, maar als de uitdrukking van zwaar gewonde gemoederen. Men zou zich kunnen vergissen.

In het midden der feestzaal was een vuilnisbak geplaatst waarlangs de meest gekwalificeerds vertegenwoordigers defileerden van de Tsjechoslowaaksche overheid en maatschappij: geleerden, ingenieurs, dokters, kunstenaars, officieren. Ieder op zijn beurt wierp met min of meer expressieve gebaren van walging de militaire onderscheidingsteekenen in den bak en de insignes van het Legioen van Eer welke tijdens of na den wereldoorlog aan de bezitters waren uitgereikt door den President der Fransche Republiek, krachtens bevoegdheden welke aan dit staatshoofd zijn toegewezen. Wij weten niet wat er daarna met dezen afval gebeurd is. Wij weten ook niet of de scène gefilmd werd, maar zij verdiende het te zijn. Afgedraaid in een Parijschen bioscoop zouden de Franschen ermee gegekscheerd hebben, om niet gedwongen te zijn erbij te huilen, volgens het bekende woord van Figaro.

Reeds hadden de Tsjechen op het gekrompen en gevierendeelde territorium dat hun overbleef alle straatborden verwijderd en alle openbare opschriften waarvan de klank of de beteekenis herinnerde aan Frankrijk en aan Fransche diensten uit het verleden. Generaals en professoren der universiteit hadden aan Albert Lebrun reeds hun rosettes teruggezonden en hun blinkende commandeurs-sterren, met de mededeeling dat, wijl Frankrijk voortaan onteerd was, dit land in 't vervolg geen eereteekenen kon toekennen. Deze persoonlijke en kadastrale uitbarstingen van verbittering hebben blijkbaar de Tsjechische woede zoo weinig gestild, dat zij niet konden nalaten de particuliere en administratieve betuigingen hunner verbolgenheid te onderstreepen met een publieken hoon en een infameerende ceremonie.

Onredelijke comedie

Jammer, dubbel jammer, dat een natie die zich dapper en stoïcijnsch gedragen heeft tegenover het onafwendbare, zich onder de reactie van den schok opluchting poogt te verschaffen in kinderlijke comedies waarvan het overbodige, nuttelooze aan een redelijk oordeel niet kan ontsnappen.

Wanneer de Tsjechen meenen Frankrijk te mogen verwijten als een eerloosheid en een schande dat dit land niet op eigen initiatief, en zonder daadwerkelijke, positieve steuntoezegging van Rusland of van een andere mogendheid, Europa in een oorlog gedompeld heeft om een situatie te redden welke de Tsjechische diplomatie zelf door haar geschipper gaandeweg onhoudbaar en hopeloos gemaakt had, dan vergeten de Tsjechen een beetje te gemakkelijk dat Frankrijk anderhalf millioen soldaten mobiliseerde en dat zij volgens de meeste waarschijnlijkheid te danken hebben aan deze Fransche mobilisatie dat niet geheel Bohemen is ingepalmd en geannexeerd als Duitsche ‘Gau’. Het is aan Hitler en zijn generaals beter bekend dan aan wie ook dat de Fransche mobilisatie geen bluf was. Wanneer de Duitschers zich vergenoegden met een fragmentarische aanwinst dan deden zij dat stellig niet om philanthropische redenen doch eenvoudig omdat het totaal hun op dat moment als kluif te hard leek. Hetgeen zeer juist gezien was. In September hadden de Franschen even weinig lust om te oorlogen als in Augustus 1914. In September 1938 kon een conflict hun geen enkel voordeel bezorgen, en zelfs niets dan schade berokkenen, ook al behaalden zij de overwinning. Zij zouden gratis gevochten hebben. Niet eens voor een ideaal dat hun ter harte gaat. Maar niettemin zouden zij onverschrokken ten strijde zijn getrokken op een simpel commando hunner aanvoerders.

Het is daarom niet rechtvaardig om den blaam voor de verbrokkeling van Tsjechoslowakije uitsluitend te werpen op Frankrijk en een schromelijk onrecht, om het behoud van den vrede dit land aan te wrijven als een schande. Een gemoedsstemming gelijk de Tsjechische, hoe begrijpelijk en onvermijdelijk ook als terugslag eener wreede beproeving, zou niet alleen wegens hare onredelijkheid, niet alleen wegens de daaruit voortvloeiende verkrachting der feiten, doch bovenal wegens de kleineering van moreele waarden, die op 't oogenblik minder dan ooit verguizing noodig hebben, moeten verdwijnen als factor, als uitgangspunt, als gezichtshoek der internationale psychologie en der internationale politiek. Bij die mentaliteit van rancune en ongegronde laster kan niemand baat vinden, allerminst de Tsjechen. Zij kan slechts twijfel stichten of aanwakkeren en nieuwe explosies van het beruchte en gevaarlijke ‘dynamisme’ bespoedigen.

Wij gelooven echter niet dat de pro-domo-redevoering, verdienstelijk overigens en zakelijk, waarmee Georges Bonnet de actie van den Quai d'Orsay op het Congres der Radicalen verdedigd heeft, de opinies merkbaar zal wijzigen, noch dat zij elders dan in Frankrijk de geslagen wonden zal lenigen. Bonnet geeft een overzicht van het verloop der gebeurtenissen gelijk men ze tennaastenbij kent uit de telegrammen, en een samenvatting waarbij men te dikwijls en te veel moet lezen tusschen de regels. Men kan dit betreuren wijl deze methode van halve woorden voor de goede verstaanders, die zeldzaam zijn, in het gunstigste geval slechts leidt tot suggesties. Maar is het te veel gevergd, na dat betreurd te hebben, om tenminste in overweging te nemen dat een Minister van Buitenlandsche Zaken, zonder zijn posities te verzwakken, tot in zijn eigen land, niet in vierkante termen kan rectificeeren of polemiseeren?

Waarom?

Het is hem niet geoorloofd te onthullen wat en waar er op het beslissende uur iets gehaperd heeft. Op straffe van uitgekreten te worden als bellicist (of als muggenzifter van de teksten der verdragen) mag hij niet vragen: Lag het in de lijn van Frankrijk, was het zijn rol, zijn plicht om het eerste schot te lassen? Hij kan Benesj niet vergelijken met Albert van België die in 1914 niet op de toezeggingen der mogendheden wachtte om met de wapenen zijn recht te handhaven. Om tienvoudige redenen kan hij de Tsjechische regeering niet toevoegen: Wat belette u om, ondanks allen dwang van buiten, de beslissingen van München te verwerpen? Waarom hebt gij de Historie niet geforceerd? Gij stondt één tegen tien? Te Salamis en te Marathon stonden de Grieken één tegen vijftig. Zij braken hun stad af. Met hun kunstwerken stapelden zij verschansingen op. Waarvoor hebt gij fortificaties gebouwd met Fransch kapitaal? Waarvoor hebt gij een leger en vliegtuigen? Waren uw grenzen, uw onafhankelijkheid, uw geloof in het duizendjarig Bohemen, uw democratisch ideaal niet het offer waard van Praag en van een generatie? Ook de Atheners hadden kunnen capituleeren voor de Perzen, de Hollanders voor de Spanjaarden en Lodewijk XIV, le Roi Soleil. Was het fundament van den Tsjechischen Staat niets anders dan rhetorica en niet solider dan politische declamaties?

Men beweert dat de Duitschers een telefonisch gesprek onderschept hebben (en gramofonisch geregistreerd) tusschen een Parijschen minister en het gouvernement van Praag, en dat Hitler te München zelfs aan Daladier voorgesteld zou hebben om hem de stem te laten vernemen van dezen collega. Dit telefoon-gesprek zou bewijzen dat ongeveer de helft van 't Fransche cabinet in zijn binnenste dacht gelijk hier is aangeduid. Als evenwel een minister zoo redeneert tusschen vier muren, een dergelijk betoog is hem verboden op een podium. Om hun blazoen ongerept te zien en hun eer onaangetast zullen de Franschen derhalve meer moeten vertrouwen op het gezond verstand en de finesse der buitenstaanders dan op argumenten. Maar zelfs al ontbreken die en al blijven zij ontbreken, de Tsjechen zouden mannelijker handelen wanneer zij hun vuilnisbak rangeerden op de plaats waar hij thuis hoort en te gebruiken waarvoor hij bestemd is.

[verschenen: 16 november 1938]