Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een vruchtbare ontdekking

De chromosomen in het ‘Palais de la Découverte’ te Parijs.

Parijs, 22 Oct. 1938

Er is misschien geen nuttiger en origineeler instelling dan het Palais de la Découverte, een onderafdeeling der tentoonstelling van 1937 die wegens haar verbazend succes onder alle soorten van publiek de Expositie overleefd heeft.

Dit ‘Museum van Wetenschappen’ geeft niet alleen een résumé van het verleden, maar onder leiding der gezaghebbendste Fransche geleerden wordt het regelmatig verrijkt met de resultaten der nieuwste nasporingen in allerlei domeinen en bijgehouden als een Grootboek der Kennis in optima forma, dat in enkele uren over den stand der meest verschillende problemen, over de mogelijkheden der naaste toekomst de volledigste en betrouwbaarste inlichtingen verstrekt. Tot nu toe is deze merkwaardige onderneming bij gebrek aan beter gelogeerd onder den koepel van het Grand Palais, het centrum der Parijsche periodieke tentoonstellingen, doch weldra zal zij definitief onderdak vinden in een der nieuwe musea der Avenue de Tokio. Al had de Expositie van 1937 niets anders nagelaten dan de stichting van dit aanschouwelijke wereld-laboratorium, dan zou zij haar jaartal onvergetelijk maken en ondanks haar formidabel deficit niet te duur betaald zijn.

Deze maand breidde het Ontdekkings-Paleis zich uit met een zaal welke uitsluitend gewijd is aan de onderzoekingen van het Carnegie-Instituut op het gebied der chromosomen. En men mag gerust niet weten wat chromosomen zijn, men mag zelfs nimmer gehoord hebben van zulke dingen, want hun bekendheid dateert van tamelijk korten tijd. Maar niemand, geloof ik, die een vleugje fantasie bezit kan het hier vertoonde gadeslaan zonder zich bevangen te voelen door gewaarwordingen die evenzeer op ontsteltenis lijken als op bewondering. Deze zaal immers zou met recht het opschrift mogen dragen: ‘Hier begint een nieuwe aera in de geschiedenis van het menschdom.’ Wie zijn verbeelding even laat werken zal deze inscriptie nog te onnoozel achten. Oordeel zelf.

De chromosomen, waarop de biologen gedurende een twintigtal jaren hardnekkig hun aandacht gericht hebben, zijn micro-organismen welke in de voortteeling van een plant (of van een levend wezen) de erfelijkheid bepalen. Wanneer de constitutie normaal is bevinden zij zich paarsgewijze in elke cel van alle levende soorten, zoodat elk organisme beschouwd kan worden als substantieel-dubbel, wat de biologie noemt ‘diploïde’. Vanaf 1927 wist men dat organismen, die onderworpen werden aan de werking van x-stralen, een chromosomische verandering ondergingen welke zich uitte door het optreden van nieuwe karakter-trekken bij hun afstammelingen. Bovendien werd onder sommige planten-soorten het bestaan gesignaleerd van bijzondere rassen, waarvan de cel niet was toegerust met twee, doch met vier chromosomen, een geaardheid welke door de biologen daarom ‘tetraploïde’ genoemd werd. Deze rassen onderscheiden zich door een grooteren bouw, een verhoogd weerstandsvermogen en een forschere groeikracht. Het waren in zekeren zin ‘opperplanten’, zooals men spreekt van opper-menschen. Deze ‘tetraploïde’ rassen waren steeds het gevolg van een toeval, van een plotselinge grillige mutatie van den oorspronkelijken vorm.

Experimenten

Op deze twee gegevens: het effect van x-stralen op de chromosomen, en het toevallige optreden van ‘tetrapleïden’ gingen de biologen experimenteeren. De moeilijkheid was om een schijnbare gril der natuur te verwijden tot een constante wet, en een toevallig verschijnsel te verheffen tot permanent en naar believen [repareer]baar feit. Albert F. Blakes [onleesbaar woord] den weg en de methode voor die kunstmatige en willekeurige verdubbeling der chromosomen, dit wil zeggen de kweeking van monster-rassen welker wonderbaarlijk ontstaan en verbluffende omvang in het Palais de la Découverte gedemonstreerd worden.

Hij werkte, joost weet waarom, met de datura stramonium, die wij doornappelkruid noemen. Alvorens de zaden te zaaien dompelde hij ze gedurende twee of drie dagen in een verdunde oplossing van het vergif dat geproduceerd wordt door het plantje, dat botanisch colchicum autumnale heet en dat wij poëtisch herfsttijloos gedoopt hebben. Met de ‘gecolchiciniseerde’ zaden verkreeg hij een kort, gedrongen, gezwollen gewas, ziekelijk van uitzicht, doch waarop twijgen sproten, die een dubbel aantal chromosomen bezaten, en die zich onderscheidden door de buitengewone afmetingen harer bladeren en harer bloemen. Deze ‘tetraploïde’ bloemen bleken vruchtbaar. Zij leveren tetraploïde zaden, waaruit tetraploïde planten opkiemen. Het spreekt van zelf dat Blakeslee bij zulke veelbelovende resultaten niet stil hield. Onverwijld experimenteerde hij het gif van de colchicum autumnale (tot dusverre slechts gebezigd als medicament tegen rheumatisme en jicht) op een menigte andere gewassen en steeds met hetzelfde tooverachtige effect. Het gif der herfsttijloos bewees onder alle omstandigheden de eigenaardigheid te bezitten om de chromosomen te verdubbelen en kortgeleden paste een Franschman (Marc Simonet) de methode voor den eersten keer toe op een landbouwvoortbrengsel (het vlas) met eenzelfde identiek en schitterend resultaat.

Van een practisch standpunt gezien is het zonder twijfel belangrijk om naar verkiezing vier-chromosomische planten te kunnen scheppen, robuuste, reusachtige gewassen, die over 't algemeen uitmunten door hun meer dan verdubbelde economische waarde. Daarbij echter bleven de proefnemingen niet, noch de successen. Weldra bleek dat de ontdekking van Blakeslee in staat stelde om op zoo goed als onbeperkte schaal alle mogelijke hybridische gewassen voort te brengen en te vermenigvuldigen.

Ziehier het mechanisme van dit nieuwe wetenschappelijk mirakel der colchicum autumnale. Waarom zijn de kruisingen van twee plantensoorten meestal onvruchtbaar? Wegens de disharmonie der ouderlijke chromosomen. Deze disharmonie verhindert de billijke, gelijkmatige verdeeling der hereditaire substantie in de voortteelings-cellen. Maar als men de zaden van dergelijke bestaards drenkt in het gif der herfsttijloos, als men ze colchiciniseert, voegt men aan elke chromosoom een tweelings-chromosoom toe en herstelt men het evenwicht. Elk beletsel voor een gelijke verdeeling der erfelijke substantie is daarmee opgeheven. Zoo was inderdaad de methode welke de natuur toepaste in planten-soorten die spontaan het aanzijn kregen; kruising, gevolgd door een verdubbeling der chromosomen. Daaraan danken wij b.v. de rogge en de geweldige knol-radijzen. Tot dusverre kon de mensch slechts partij trekken van deze gelukkige toevallen. Hij kon ze niet naar wensch herhalen. Voortaan kan hij dergelijke evoluties regelen naar welbehagen. Vanaf heden beschikt hij over het middel waarmee hij om geldige of ongeldige redenen elk bastaard-product kan doen promoveeren tot den rang van duurzame, stevig gewortelde generaties.

Perspectieven

Op 't oogenblik betreft deze verruiming der menschelijke macht, waarmee een onmetelijk experimentatie-veld geopend wordt, en zonder eenigen twijfel ook ongehoorde perspectieven in de agrarische capaciteit van den aardbodem, in de productie-vermogens der volkeren, op 't oogenblik betreft die heerschappij over de chromosomen enkel het plantenrijk. Maar reeds neemt men proeven op visschen. Het is niet buitengesloten dat men op een goeden dag gigantische karpers aan den haak zal slaan, reusachtige haringen en sardines zal zien spartelen in de netten. Daarna zullen dubbel-gechromosomiseerde hoenders misschien eieren leggen als meloenen. Men zal paarden wellicht het volumen geven en het draagvermogen van olifanten. De dagelijksche melkopbrengst der koeien zal gemeten worden in hectoliters. En inmiddels is ook de mensch zelf aan de beurt gekomen. Men zal de cyclopen, reuzen, titanen en andere giganten, der mythologie uit de nevelen der fabels zien herrijzen als werkelijkheden. Een romanschrijver als Wells behoeft een vijandig en vernietigend geslacht niet meer te voorschijn te roepen van de planeet Mars. De mensch zal zijn eigen overheerschers en tyrannen creëeren, zooals hij trouwens toch al doet, zooals hij altijd gedaan heeft, zelfs zonder het sap van herfsttijloos. Doch ditmaal is er kans op een ras van ware meesters, van opper-menschen in den letterlijken zin. Men zal geen Homunculus scheppen in een bocaal. Doch gedrochten wier hoofd tot boven den nok der huizen reikt. Als de aarde blijft draaien kunnen de legendaire tijden met hun fabuleuze worstelingen terugkeeren. Want er is niets nieuws onder de zon, en wat onze verstomde oogen nieuw lijkt is slechts een kwestie van een paar chromosomen, enkel waarneembaar onder de microscoop.

[verschenen: 11 november 1938]