Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In 't geweer

Hoe Parijs de afkondiging der gedeeltelijke mobilisatie ontving.

Parijs, 26 Sept. [1938]

Toen de menschen zich 's morgens naar hun dagelijksch werk begaven door de nog slaperige straten, vonden zij op muren en schuttingen de sinistere affiches der mobilisatie. Zij hadden ze niet gezien sedert Augustus 1914, maar daarom niet vergeten. Of men wil of niet, dat jaar zal een keerpunt zijn in de evolutie der menschelijke psyche en mentaliteit. Het gemoed heeft zich toen verrijkt, of is zich toen bewust geworden van een snaar, die, wanneer zij wordt aangeraakt, zacht of hard, een toon voortbrengt, welke niet slechts verschilt in tint van de andere klanken onzer innerlijke gamma, maar ook door zijn buitengewone, alles domineerende en doordringende intensiteit.

Die affiches zijn wit en zelfs de gekruiste vlaggetjes welke hen dienen als ornament, bleven blanco, ongekleurd. Zij waren aangeplakt in den nacht tusschen vier en zes uur, over het gansche territorium. Zij gelastten alle mannen wier mobilisatie-boekje de nummers 2 en 3 droeg, om zonder een individueele oproeping af te wachten, zich ‘onmiddellijk en zonder verwijl’ te begeven naar de hun aangewezen plaats van bestemming.

Volkomen verrassing

Dat was het Fransche antwoord op het Memorandum van Godesberg. Maar de weerbare burgers der Republiek, wien het affiche persoonlijk betrof, realiseerden zich dat karakter van antwoord niet dadelijk als zoodanig, en zij stonden perplex. Van een verrassing gesproken, was dat een verrassing. De mannen wreven zich de oogen uit, waarin geen enkele krijgshafte vonk flonkerde. Zij lazen en herlazen de affiches. In kleine troepjes, verbouwereerd en nerveus, discuteerden zij het geval. De meesten deden alsof zij zich niet goed herinnerden welk nummer hun boekje eigenlijk droeg, maar zij keken naar de wagens van melkboeren en aschlui, welke in de vroegte de eenige beweging vormen, als naar dingen die splinternieuw zijn of die men nooit meer zal zien. Toen de discussies waren uitgeput maakte de een na den ander rechtsomkeert en in plaats van naar zijn werk, ging hij naar huis. Volgens de voorschriften voorzag hij zich van eten voor den tijd van vier en twintig uur, nam afscheid en spoedde zich naar een station, waar de lange treinen zonder onderbreking reeds af- en aanrolden. Het was nog geen middag of over Parijs had zich een atmosfeer van gedempt geluid, van zelfingekeerdheid, van bijna religieuze berusting geweven welke vergeleken kan worden met de stemming van Allerzielen, wanneer iedere blik zich richt naar het heimelijk hiernamaals.

Voorlaatste phase

Zoo voltrok zich de phase der Fransche mobilisatie, welke niet de eerste is, zooals onze lezers weten die zich herinneren wat wij schreven over de duizenden voorafgaande individueele oproepingen, doch de voorlaatste, waarna nog slechts de algemeene mobiel-verklaring kan gedecreteerd worden der geheele weermacht. Om nauwkeurige cijfers te geven van het aantal manschappen welke deze phase verzamelt onder de vaandels, zou men ingewijd moeten zijn in de verborgenheden der militaire administratie en haar ingewikkeld mechanisme. De betrokkenen zelf, aangewezen door 2 en 3, kunnen hoogstens gissen welke lichtingen, en hoeveel, vallen onder deze nummers die, als een logarithme, een omvangrijke operatie herleiden tot haar simpelste uitdrukking. Afgaande op aanduidingen welke iemand kan waarnemen die met het leven der bevolking vertrouwd is, mag het totaal, dunkt mij, gerust geschat worden op anderhalf millioen als laagste raming. Er zijn evenveel jonge soldaten onder als mannen van rijpen of gevorderden leeftijd, landweer, landstorm en hulptroepen. Minstens één derde heeft den vorigen oorlog meegemaakt en loopt naar de vijftig, of overschreed zelfs deze limiet van dienstplicht. Het behoeft niet verzwegen te worden dat menigeen dezer veteranen tranen gestort heeft toen hij zich plotseling uit zijn arbeid en zijn huis zag weggerukt. Hun levens tellen twee tragedies in vele bedrijven, en men kan gehard zijn tegen de kogels doch niet bestand tegen den weemoed eener scheiding, waarin zooveel teleurstelling en ontgoocheling ligt samengevat.

Ordelijk verloop

Uit de beschikbare gegevens kan dus geconcludeerd worden dat niet alleen de dekking aanzienlijk versterkt werd maar dat ook het volledige kader werd gereed gemaakt, de buiten- en binnen-structuur waarin de rest der mobiliseerbare manschappen automatisch en zonder vertraging haar plaats vindt. De militaire deskundigen die herhaalde malen het Fransche mobilisatie-systeem gecritiseerd hebben als te gecompliceerd, te delicaat, te verstrengeld, te gemakkelijk ontwrichtbaar, en wien bij voorbaat reeds de haren te berge gerezen zijn, voelen ongetwijfeld een berg steenen van hun hart gewenteld, hoewel zij verlegen zullen staan met hun figuur tegenover zulk een ongedacht ordelijk verloop. Maar billijkheidshalve moet erkend worden, dat de gansche mobiel-making zich kon ontplooien onder onverhoopte, en exceptioneele omstandigheden waarvan volstrekt niet vaststaat dat een virtueel en nog hypothetische ‘vijand’, beter onderricht en minder zelfverzekerd, ze zal veroorloven voor een tweeden keer. Deze omstandigheden zijn zelfs dermate buitensporig gunstig dat latere historie-schrijvers, die de ‘schuldvraag’ te onderzoeken krijgen, zich waarschijnlijk zullen afvragen of de deliberaties van Berchtesgaden, Godesberg en andere oorden, niet voornamelijk gediend hebben om Tsjechen, Franschen en Engelschen de gelegenheid te geven hun oorlogsmachine in gereedheid te brengen. Zonder te willen anticipeeren op de ontwikkeling en de ontknooping van het begonnen drama mag niettemin nu reeds geconstateerd worden dat de toekomstige geallieerden manoeuvreeren op waarlijk superieure, onovertroffen en onnavolgbare wijze. Zoo magistraal dat men de Duitsche diplomatie niet eens met de hunne zou kunnen vergelijken zonder onbevallige termen te bezigen.

Het gewone leven

Natuurlijk heeft ook het aspect van het civiele leven een aanmerkelijke metamorphose ondergaan. Een massa autobussen, vrachtwagens en particuliere auto's zijn gerequisitioneerd door het leger. Dat maakt direct gapingen in de circulatie en geeft aan het verkeer een kalmer rhythme. Aan het stuurwiel van een menigte taxi's verscheen een ‘chauffeuse’ in plaats van den gemobiliseerden chauffeur. Alle schouwburgen en orkesten zijn gedesorganiseerd door de oproeping van een deel van hun personeel. Dat zal vooral gapingen maken in de zaal. De kranten verbruiken de helft minder papier. Men graaft loopgraven in de tuinen en op de buitenboulevards. Men distribueert fijn zand om de zolders te bestrooien tegen brandbommen uit de lucht. De gordijnen worden blauw en de lantaarns verlichten als nachtpitjes. Niet alleen rijden er dagelijks reeds extra-treinen om naar veiliger streken de menschen te vervoeren die niet houden van schokkende emoties, doch vanaf den dag welke volgde op Hitler's Nuernbergsche redevoering, krioelt het aan de Parijsche poorten van auto's, volgeladen met koffers en huisraad, die de boorden der Seine ontwijken. Men vlucht niet. Men vertrekt.

En zij die blijven in de stad waarover ontelbare profeten gedurende acht, negen eeuwen de somberste verschrikkingen hebben afgekondigd, zij die de Apocalyps verbeiden, wachten rustig af, met een onverstoord gemoed, of het boek der zeven zegelen geopend zal worden. Zij zijn het dappere volk dat zegt ‘zoo lang er leven is, is er hoop’.

[verschenen: 11 oktober 1938]