Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Met tweeërlei oogen

Tweeduizend jaren antagonisme zijn geen klucht. - De pantserkruiser ‘Prinz Eugen’.

Parijs, 3 September [1938]

Ondanks de super-bewapening, die vroeg of laat tot iets zal moeten dienen, en ondanks een zekere passage in Mein Kampf over de noodzakelijke vernietiging van Frankrijk, die Hitler nooit heeft willen schrappen of wijzigen (wat nochtans diplomatisch verstandig geweest zou zijn) verschijnen er bij de Fransche uitgevers nog altijd boeken waarin een Duitscher, en meestal een Ras-Ariër 100%, de stelling verdedigt van de noodzakelijkheid en de mogelijkheid eener broederlijke omhelzing langs beide zijden van den Rijn. Al jaren lang zijn deze sympathieke geschriften een constant fenomeen en wanneer er geen Duitsche propaganda bestond die veel listiger rekent dan de in zijn binnenste voor eerlijkheid gepassionneerde Hitler, of wanneer men de zekerheid kon hebben dat er tusschen die uitgaven en de diverse bureaux van Dr. Joseph Goebbels geen relaties bestonden, dan zou men die optimistische verzoenings-studies mogen opvatten als verheugende aanwijzingen van een vlammetje dat niet dooven wil en slechts gelukkiger omstandigheden afwacht om breed uit te slaan. Maar bij de allergunstigste der veronderstellingen missen de welgezinde auteurs niettemin hun effect omdat hun hartelijke bedoelingen gewoonlijk te niet gedaan worden door andere uitingen van den Germaanschen geest welke men aan de Spree niet verhinderen kan regelmatig door te breken.

‘Het levende Frankrijk’

Het laatste dezer welluidende documenten dat de Franschman ter inzage krijgt onder een hemel die dreigt vuur en staal te regenen, is ‘Het levende Frankrijk’ van Paul Distelbarth. Behalve een menigte nuttige, zeer schrandere, zaakkundige opmerkingen (o.a. over de schijnbare Fransche wanorde, die in wezen niets anders is dan de keerzijde eener groote en essentieele innerlijke orde; over het Fransche evenwicht, niet statisch en passief, maar actief, gevaarlijk, gewaagd als een dans op het slappe koord; b.v. de Fransche Kathedralen) bevat het substantieele en van begrip getuigende boek een merkwaardig hoofdstuk waarin de auteur zijn landgenooten en de Franschen tracht aan te toonen dat hun wederzijdsche, eeuwenoude achterdocht, hun ‘erfvijandschap’ op geen hechtere basis berust dan een armzalig misverstand.

De twee volkeren wantrouwen elkaar omdat zij elkaar verkeerd kennen en aankijken. Voor den Duitscher heeft Frankrijk de reputatie van een militaristische, imperialistische natie. Met een goede trouw welke hij staaft met bewijzen, weerlegt Paul Distelbarth deze leugenachtige, haat-zaaiende bewering. Maar voor den Franschman staat Duitschland befaamd als een volk belust op roof, dat de oorlog uitoefent als een nationale industrie. Ook die opvatting, betoogt Distelbarth, is een dwaling, en de beduchtheid welke eruit voortspruit, ongemotiveerd. Onder zijn keizers is Duitschland een land geweest van professioneele, offensieve, sabelrinkelende militairen. Onder het Nationaal-Socialisme daarentegen, gevestigd op ruimere, volkseigener grondslagen dan het Rijk van Wilhelm II zijn de militairen soldaten geworden die niets beoogen dan de verdediging van hun bodem. Dat maakt alle vrees overbodig en dat biedt een kans te meer op vrede omdat het volk gekant is tegen elk conflict.

Tweeduizend jaar...

Of deze geruststelling aannemelijk is, en in hoeverre een antagonisme dat langer dan twee duizend jaar duurt verklaard kan worden als een klucht van verrassingen, als een quiproquo waaruit de luchtige theaters hun onderwerpen halen, willen wij noch betwisten noch onderzoeken. In het nuchtere hoofd van den Franschman rijst een twijfel op. Hij kan zich niet verbeelden dat gedurende twintig eeuwen twee volkeren dom genoeg waren, en bleven, om tegen elkaar van leer te trekken wegens een vergissing die hoogstens stof oplevert voor een blijspel. Wanneer die vergissing bestaat heeft zij in ieder geval vervaarlijk dieper wortels dan oppervlakkig schijnt. Zij zou wellicht bewijzen dat Duitschers en Franschen geen enkel ding kunnen waarnemen uit denzelfden gezichtshoek, zelfs niet bezien met dezelfde oogen.

Een kleinigheid

Een kleinigheid om een recent voorbeeld te geven, een futiliteit, welke de Duitsche propaganda (misschien tegen heug en meug) heeft verwaarloosd, doch die de Franschen intrigeert omdat zij aan beide zijden van den Rijn blijkbaar geheel andere snaren aanroert: Waarom noemden de Duitschers den modernsten en machtigsten hunner pantserkruisers, waarom noemden zij dat schip, dat zij in tegenwoordigheid van den Hongaarschen Admiraal Horthy van stapel lieten loopen. ‘Prinz Eugen’? Misschien omdat Eugenius van Savoje een Oostenrijksch generaal was en omdat zij Oostenrijk op markante wijze wenschten te eeren na de annexatie. Misschien! Maar hadden zij uit het historisch en heroïsch verleden van Oostenrijk niet even gemakkelijk een glorie kunnen opdiepen, welke minder hinderlijk was, minder provoceerend voor de Fransche herinnering (om te zwijgen van de Turken)? Vergaten zij dat Le Prince Eugène geboren is te Parijs? Hij was inderdaad de vijfde zoon van den Duc de Savoie-Carignan, graaf van Soissons, en van Olympia Mancini, een der vijf nichten van Mazarin, dus achterneef van den kardinaal-minister die den Dertigjarigen Oorlog sloot met het Verdrag van Westfalen. Omdat hij het jongste kind was, en op den koop toe een leelijk, onbevallig mormel, stak men hem volgens het toenmalig gebruik reeds op vijfjarigen leeftijd in de kleedij van een abbé, waarin hij, geplaagd en gesard door zijn omgeving, opgroeide aan het hof van Lodewijk XIV. Kwade tongen fluisterden dat de Roi-Soleil, die reeds smoorlijk verliefd was geweest op Marie, een andere der vijf Mancini's, had bijgedragen tot zijn geboorte. Later, toen hij een jonge man geworden was, en terwijl zijn moeder, aan wie hij hartstochtelijk verknocht was, zwaar gecompromitteerd in de beruchte vergiftigingsaffaire, een der grootste schandalen van Lodewijks regeering, vluchten moest naar Brussel om te ontsnappen aan de Bastille, hing Prince Eugène het priesterlijk gewaad aan de kapstok, presenteerde zich bij den Koning en vroeg hem het commando eener compagnie.

Le Roi-Soleil verwaardigde hem met geen woord en met geen blik. Grievend gekrenkt en voortaan bezield met een doodelijken, onuitwischbaren haat jegens Lodewijk XIV, neemt hij op zijn beurt de vlucht, wijkt uit naar Baden, engageert zich als vrijwilliger in de Keizerlijke legers en behaalt zijn eerste lauweren onder de muren van Weenen, dat hij helpt ontzetten van de Turken. Op 25-jarigen leeftijd, als de Spaansche successie-oorlog uitbreekt, is hij generaal-majoor der Imperialen en markies van Piemont. Hij heeft slechts één vijand, één haat, één onverzoenlijke wraak: Lodewijk XIV. Hij verslaat Villeroy in Italië. Hij verplettert het Fransche leger te Hochstaedt, overwint den Duc d'Orléans bij Turijn, en wordt opperbevelhebber en veld-maarschalk. Met Marlborough zegeviert hij te Oudenaarde en Malplaquet. Prinz Eugen kan reeds droomen den ouden Lodewijk XIV de vredesvoorwaarden te dicteeren in het paleis te Versailles, waar hij de hoonendste vernederingen leed. Te Denain echter wordt hij verslagen door Villars en moest het verdrag teekenen van Rastadt. De oorlogen tegen Frankrijk waren geëindigd en in de tweede helft zijner roemrijke carrière onderscheidde hij zich voornamelijk tegen de Turken.

Symbolen

In de oogen der Duitschers is Prinz Eugen dus vermoedelijk een der grootste krijgslieden van zijn eeuw en van het ‘Heilig Duitsch-Roomsche Rijk’ waarvan de keizerlijke eereteekenen (kroon, mantel, zwaard) bij het laatste Parteikongress plechtig zijn overgebracht naar Nürnberg. In de oogen der Franschen is Prince Eugène een overlooper, een landverrader die zijn vaderland onvergetelijke rampen berokkende uit persoonlijke, minderwaardige beweegredenen. Terwijl Marlborough en Villars tot op den huidigen dag voortleven in volksliederen hebben zij Le Prince Eugène weggejaagd uit hun geheugen en tot hun verbazing zien zij zijn naam en zijn schim herrijzen op den romp van een geweldig slagschip. Voor de Duitschers moge Prinz Eugen een symbool zijn van roem. Voor de Franschen zal hij steeds een symbool lijken van haat en verraad. En ondanks de best bedoelde pogingen van een Distelbarth en andere propagandisten zullen zij vinden dat zulk een uit de afgronden van het Duitsche volksbewustzijn omhoogstijgend symbool duidelijker spreekt dan alle boekdeelen...

[verschenen: 17 september 1938]