Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Evoluties

De witte rat op de achterste beenen.

Parijs, 20 Augustus [1938]

Het is niet uitgesloten dat de fauna der natuur binnenkort verrijkt wordt met een nieuwen, welgeschapen, ongevederden en springlevenden tweevoeter. Dit is het antwoord waarmee geleerde Transformisten den mond willen snoeren aan geduchte aanvallers als Paul Lemoine, de geoloog, die met den grimlach van een bokspoot zooveel mokerslagen toediende aan hun theorie. Zij gaan bewijzen dat de evolutie, als mutatie en adaptatie, volstrekt geen gefantaseerde onmogelijkheid behoeft te zijn, noch in de ruimte, noch in den tijd. En zij hopen dat beter te bewijzen dan hun voorgangers uit het begin der eeuw, die een kat presenteerden, welke duiksprongen uitvoerde in het water en wier pooten een klein embryo van zwemvliezen vertoonden. Deze kat was de erfgename van een langzaam gefokt, geselectionneerd en gedresseerd ras, maar de laatste nakomeling helaas, die zich niet vermenigvuldigde, en bij haar hielden de wonderen der transformatie op.

Ratten

Dit keer zal men het groote avontuur beproeven met witte ratten, voor wie de directeur van den Parijschen Dierentuin, zonder partij te kiezen in het wetenschappelijk duel, gelijk hij omzichtig opmerkt, een waar paleis heeft gebouwd in den vorm van speciaal ingerichte kooien. De rat, hetgeen ieder weet, is een bijzonder sluw, pienter, schrander, snugger en leerzaam beest. In de laboratoria is de rat steeds een hoogelijk gewaardeerde gast geweest, niet minder bewonderd door de professoren dan door de fabeldichters. Het lukte indertijd den beroemden Pavlov om een geslacht te kweeken waarvan de telgen zonder vooraf gedresseerd te zijn, spontaan en hereditair kwamen aangeloopen op het rinkelen van een belletje. Dat de ratten op de hoogte waren van het bestaan en het nut van een bel was bekend, want vanaf de vroegste oudheid is er kwestie geweest wie haar de kat zou aanbinden. In de psychologie der rat geldt de bel inderdaad als een alarmsignaal en een rat te doen toesnellen op een geluid dat zij atavistisch moest schuwen, werd beschouwd als een ongeloofelijke krachttoer, sterker dan de gunsten van den Rattenvanger van Hameln. Jammer genoeg werd de waarde van het experiment betwist op kleingeestige, sofistische gronden (de dieren zouden zonder dat iemand 't vermoedde reeds klaar zijn geweest voor de modificatie hunner instincten, welke uitlegging het daglicht schonk aan de theorie der pre-adaptatie) en ook de ratten van Pavlov deden nog geen nieuwen twijg ontluiken aan den Boom der Kennis. Zij stierven uit.

Op de achterste beenen

Maar zoo intelligent de ratten ons toeschijnen, voornamelijk de aristocratische Witte Rat, het idee zou nimmer in haar brein zijn opgerezen om zich bij voorkeur of uitsluitend voort te bewegen op haar achterste pooten.

Gelukkig is de mensch nog vernuftiger dan de Witte Rat. Men mag zelfs beweren dat de mensch vindingrijker is dan het wonderbaarlijk bewerktuigde en mateloos genuanceerde, met onuitputtelijke arglistigheden toegeruste Laboratorium dat wij Natuur noemen, en waar niemand eraan gedacht had, sinds de Zondvloed en de Arke Noach's (het lag nochtans voor de hand) om de Rat den strik te spannen welke haar zou moeten overtuigen dat tweebeensch rationeeler voor haar is dan vierbeensch, passender bij haar karakter om rechtop te loopen, met het hoofd gericht naar de sterren, volgens de woorden van den ouden dichter.

Een professor, die misschien begrepen heeft waarom de pinguin statig kaarsrecht schrijdt als een operette-markies (om de vliegende visschen te vangen der ijs-zeeën??) een professor, die weldra vermaard zal zijn als Pavlov, herstelde dat verzuim. Hij spande den strik welke de Rat een trap zal doen stijgen op de zoölogische ladder. In het rattenpaleis van den Dierentuin liet hij de voederbakken timmeren op een zoodanigen afstand van den grond dat de ratten genoodzaakt zijn zich overeind te heffen, op haar achterste pooten te gaan staan, om het eten te bereiken. Knap verzonnen niet waar? Dat ontwikkelt hare kuitspieren, haar achterdeel, en tegelijkertijd geeft het een verklaring waarom de mensch eigenlijk rechtop loopt. Omdat Jantje eens pruimen zag hangen. Doch het is niet voldoende een rat ontwikkelde kuitspieren te bezorgen, zij moet die ook in alle richtingen benuttigen. Tot dat doel bestrooit de professor den bodem zijner voederbakken slechts met een dun laagje eten maar hij bouwde ze uit in de lengte zoodat de rat die haar maag wil vullen, wat de wensch is van elke welgeaarde rat, gedwongen wordt zich onophoudelijk op twee beenen voorwaartsch te bewegen. Aldus hoopt hij een ras van wandelende ratten te fokken. Want zooals de ondervinding leert, vermenigvuldigt de rat zich snel en bestaat er bij haar een redelijke kans dat de educatie overerfelijk wordt. Hetgeen men niet kan zeggen van haas en konijn b.v., die zich reeds eeuwen oprichten naar de boerenkool, zonder dat die heilgymnastiek een transformeerenden invloed heeft uitgeoefend op hunne kuitspieren en hunne houding.

Sterren...

Zoodra noemenswaardige resultaten verkregen zijn dezer herscheppende opvoeding zal ik niet nalaten ze te melden. In afwachting echter van het mirakel der wandelende ratten zal niemand met recht onze tijdgenooten kunnen verwijten dat zij de geestelijke en intellectueele zijde van het leven verwaarloosd hebben terwijl het gansche menschdom zuchtend van beklemming zijn oordeel verbeidt, terwijl de donder reeds ratelt en de bliksems den hemel doorklieven. Er bestaan nog andere problemen dan politieke!

Heeft men u de historie verteld der twee nieuwe sterren van Hollywood? Zij interesseert ons buitensporig en niet minder dan de kwestie der Sudeten. Mejuffrouw Claudette Colbert, spelend in een film die getrokken is uit de Fransche klucht Zaza, zal uit een trein stappen waar zij vlooien heeft opgedaan. Zij wil die ‘vleugellooze insecten’, berijmd door den Schoolmeester, becomponeerd door Berlioz, bezongen door Chaliapin, vangen. Dat kan niet gebeuren zonder eenige fantasie en zonder een tikje realisme. Maar een vloo is grillig, zij laat zich niet gemakkelijk beetnemen, en het bioscooprealisme ligt hierin dat zij, een paar honderd malen vergroot, haar ballet uitvoert op de satijnen huid van mademoiselle Claudette Colbert. Een alledaagsche vloo zal nimmer zulke toeren kunnen verrichten. Daarvoor heeft men twee eersterangs krachten moeten engageeren van een vlooien-theater, en tegen een prijs die stellig meer bedraagt dan haar gewicht aan goud. Het zijn getransformeerde, geëvolueerde, geadapteerde vlooien. En niet alleen een professor in de zoölogie zal daarbij watertanden. Maar zooals de wereld marcheert op den marsch van Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen, zoo zal de wereld het volgend seizoen ongetwijfeld dansen op een vlooien-tango van Zaza.

Geve de [hemel] en alle planeten dat deze [onleesbaar woord] hoop vervuld worde. Dat zou het beste besluit zijn van een zomer waarin het fatum elken dag, temidden van menschen die niet evolueerden, op de loer heeft gelegen, als de spin op een vliegje.

[verschenen: 12 september 1938]