Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een lastig dilemma

En een lang en pijnlijk proces, zwijgzaam uitgevochten in de gewetens.

[zonder datum, waarschijnlijk medio augustus 1938]

‘Wanneer uit de geteisterde steden van Spanje en uit de krioelende menigten van China kreten van smart en afgrijzen ten hemel stijgen, trilt de wereld van medelijden, maar zij beeft ook van vrees. In een oorlog, die op sommige momenten het aanzicht krijgt eener generale repetitie, en in vijandelijkheden welke haar eigenlijken naam verbergen om wreedaardiger te worden, treden de lucht-bombardementen op met een omvang en een hardvochtigheid welke aan alle voorgaande handelingen dezer soort nog slechts een episodisch en bijna anecdotisch karakter laat. De bedreiging groeit aan doordat de superioriteit der bewapening overgaat van de naties wier wenschen vervuld werden op naties die onvoldaan zijn en begeerig naar expansie. Terzelfdertijd schijnt de alles-opofferende leerstelling van den Totalitairen Staat een voortzetting te vinden in de theorie van den Totalen Oorlog. Bewust geworden van een gevaar dat de volkeren verontrust, komen de gouvernementen in beweging. Door diplomatieke nota's, door pers-communiqué's, maken zij de wereld bekend dat zij ten langen leste erkennen dat het vraagstuk niet meer gerangschikt kan worden onder de problemen welke rijpen in stilte. Het uur nadert waarop zij, onder den druk der publieke opinie, zullen moeten overgaan van woorden tot daden......’

Is het een partijgenoot van links, een ‘humanitair’, die zijn professionneele verontwaardiging lucht in deze duidelijke termen? Is het een radicaal, een socialist, een bolsjewiek, een lid van het Front Populaire of een anti-fascist van andere schering en inslag die zulke onverbloemde woorden gebruikt om een meening te uiten? Neen, de auteur van de categorische veroordeeling welke wij citeeren is Albert de La Pradelle, een vooraanstaande personaliteit van het Fransche katholicisme en het tijdschrift dat aan dit vonnis openbaarheid verleent is La Revue des Deux Mondes, die haar naam nog steeds rechtvaardigt door haar verspreiding over den ganschen aardbol.

Wanneer een tamelijk conservatief, invloedrijk orgaan als de Revue des Deux Mondes die nimmer met eenigerlei revolutionnaire strooming gecoquetteerd heeft, en een eminente, onbestreden autoriteit als La Pradelle, die uiteraard wel-overwogen en geenszins subjectieve opvattingen vertolkt, tezamen aldus positie nemen ten opzichte van evenementen, welke, hoe afschuwelijk ook, een dubbele interpretatie veroorloven (zouden ze in 't tegenovergestelde geval kunnen gebeuren?) dan mag men veilig de overtuiging koesteren dat op dit punt de bakens van het Fransche denken voor geruimen tijd zijn vastgelegd.

Pijnlijk proces

Het is een lang en pijnlijk proces geweest, dat, terwijl het zwijgzaam uitgevochten werd, de gewetens niet enkel in beroering bracht doch menigmaal in opstand. Zonder eenigen twijfel was de eerste beweging welke de oorlog in Spanje, de ‘vijandelijkheden’ in China, wekten bij de directie en de medewerkers van de Revue des Deux Mondes en bij figuren als Albert de La Pradelle, een opwelling van spontane sympathie voor de anti-revolutionnaire krachten welke zich openbaarden op het Iberisch Schiereiland en in het Verre Oosten. Volmaakt te goeder trouw beschouwden zij Generaal Franco en zijn Europeesche helpers, de Japansche generaals en hun politieke trawanten, als redders der beschaving, als ridders zonder vrees of blaam, als handhavers der princiepen van orde en gezag. De uitdrukking ‘het anarchistische China’, ‘een lijk in staat van ontbinding’ was sinds tien jaren in Frankrijk spreekwoordelijk geworden. Voor het terroristische Barcelona voelden de achtenswaardige personen, die niet enkel beginselen belichaamden maar ook een klasse (de klasse der notabelen) slechts weerzin en minachting. Het Frente Popular was door Generaal de Castelnau, destijds de rechterarm van Joffre, en nu nog op patriarchalen leeftijd voorzitter van den ‘Bond der Katholieke Jeugd’, spottend omgezet in ‘Frente Crapular’. Gewis met recht.

In het Barcelona en in het Madrid van Augustus 1936 domineerde het bloeddorstige crapule naast het gewetenlooze canaille. Het feestte zijn bevrijding met moorden, branden, slachtingen en orgiën. Maar kon het anders, waar bijna alle wettelijke overheid gedeserteerd had? Het is niet verwonderlijk dat het gespuis optreedt als gespuis. Het is verwonderlijk dat na ruim een jaar dat ontketend gepeupel beteugeld kon worden, gezuiverd, gemetamorphoseerd in een meerderheid van fatsoenlijke menschen, die de partijdigste en meest bevooroordeelde toeschouwers van het Spaansche conflict zouden dwingen hun oorspronkelijk oordeel grondig te wijzigen. Niet dikwijls heeft de verbaasde wereld voor zulke omkeering van waarden en waarheden gestaan.

Ommekeer

Bij de eerste berichten van den militairen opstand in Spanje, en later bij het ‘ingrijpen’ van de Japanners in China, hadden de Fransche notabelen onder wie diverse celebriteiten, zonder uitzondering gereageerd als mannen van rechts. En wie had ooit kunnen vermoeden, wie had ook maar in de verste verte durven gissen, dat de een na den ander eenzelfde evolutie zou doormaken als die welke François Mauriac heeft opgebiecht in de Figaro? De katholieke auteur van een dozijn beroemde romans, een ‘Leven van Jezus’ en een opzienbarend tooneelstuk, vertoefde te Vichy toen Franco's rebellie uitbrak.

Zoodra de tijding van het oproer hem bereikte, dicteerde hij telefonisch een artikel naar de Figaro dat hij titelde ‘L'Internationale de la Haine’. Die ‘Internationale van den Haat’ was voor Mauriac belichaamd door Madrid en Moscou, de conjunctuur van de Spaansche anarchie en het Russische Marxisme.

Stellig vergiste hij zich niet. Men mag ook niet zeggen dat de schellen hem van de oogen vielen. Doch gaandeweg, met het optreden der Moren (die een beeltenis van het Heilig Hart op hun borst spelden), met de afslachting van weerlooze bevolkingen, met de lijken van vrouwen en kinderen, met de systematische uitroeiing van alle verdachten, met de pretentie der Spaansche generaals van een Heiligen Oorlog te voeren, een Kruistocht, en de ‘Soldaten van Christus’ te zijn, met het gehuicheld, afzichtelijk ‘idealisme’ hunner Italiaansche en Duitsche handlangers, veranderde de essentieele gegevens van het probleem. Toen de Japanners zich met dezelfde gruwelijke, barbaarsche, onmenschelijke praktijken in de gelederen schaarden der ‘Soldaten van Christus’ was de maat vol. Een Jacques Maritain, hoogleeraar aan de Katholieke Universiteit, een Mauriac, een Georges Bernanos, een Albert de La Pradelle, vonden den moed om te kiezen. En zeker werden katholieke gewetens nimmer voor een smartelijker dilemma geplaatst want de zestien duizend vermoorde priesters en de ontelbare verwoeste kerken zijn geen legende. Maar het Frente Popular tenminste werd zich bewust van zijn euveldaden en onderdrukte ze. Het Frente Popular had tenminste die euveldaden niet bedreven in naam van Christus, zooals nog dagelijks geschiedt in het kamp der ‘Witten’.

De leiders Maritain, Mauriac, Bernanos werden zonder aarzeling gevolgd door hun troepen en La Pradelle geeft aan de oriëntatie haar definitief cachet. Sinds lange maanden reeds helde het democratisch-Katholieke dagblad L'Aube over naar de gouvernementeelen van Valencia. Tegenwoordig wordt ook La Croix, het officieele orgaan van het Fransche Katholicisme en het meest uitdrukkelijk gehoorzaam aan de wenken van het Vaticaan, verketterd en verguisd als ‘product van vrijmetselaars en joden’ door de pers van Franco.

Zoo werd een reeks van gewetensvragen beslecht en tegelijk een strategische manoeuvre voltrokken van onberekenbaar gewicht en strekking: In de Spaansche en in de Chineesche Affaire regelden de Fransche Katholieken eenparig hun zienswijze naar de houding en de gedragslijn van de politieke formatie welke gewoonheidshalve nog getypeerd wordt als links, wat menige kwestie zal vereenvoudigen, wanneer ooit het gouvernement moet overgaan van woorden tot daden.

[verschenen: 5 september 1938]