Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Veertiendaagsch bestand

Tweehonderdduizend Fransche metaalbewerkers uit de oorlogsindustrie zijn met hun gezinnen ‘op vacantie’.

Parijs, 10 Augustus [1938]

Voor den tijd van veertien dagen liggen alle fabrieken van het industrieele Parijsche bekken stil.

Nergens waar gewoonlijk een motor schokt en ronkt, draait een machine.

Uit de schoorsteenen van Renault, Michelin-Citroën, Hotchkiss krult geen pluimpje rook. Alle vuren zijn gedoofd. De lucht is helder geworden alsof men langs den horizon eindelijk de ruiten heeft gewasschen. Van alle kanten der stad ligt Montmartre met zijn kalk-witte basiliek op twee passen afstand. Ze is monumentaal, imposant, zoo gezien, scherp geteekend, als een scheur, een pleister, een lapstuk aan den hemel, maar bepaald niet mooi, en minder kunstig gelijnd dan de ijzeren Eiffeltoren.

Een ouderwetsche kalmte hangt over alle werkplaatsen en ateliers. De rust van een plattelandsch stationnetje waar de laatste trein gepasseerd is. Voor 't eerst sinds maanden hoort men een dier natuurlijke geluiden welke in ieders herinnering erfelijk gegrift zijn en die voortaan klinken als echo's uit het verleden: een kip die kakelt, een ezel die probeert te balken.

Welk een stilte! Bij tienduizenden zijn de arbeiders vertrokken, alleen of met hun familie. Allen op denzelfden dag, alsof de omstreken van Parijs plotseling ontruimd moesten worden. Men heeft de treinen geteld, de extra-treinen, de uitgereikte spoorkaartjes. Ze loopen naar de zes honderd duizend. Elke acht minuten gedurende het etmaal vertrok een konvooi, naar de stranden van het Noorden en het Westen, naar de blauwe zeeën van het Zuiden, naar de bergen, naar de wouden waar nog het geweide hert draaft en het everzwijn. Zulk een uittocht is meer dan een volksverhuizing. Het is een volksverhuizing met stoom en electriciteit. Het was de eerste welke men bijwoonde en zij geschiedde onder een temperatuur van 90 graden in de schaduw en met de volmaaktste orde.

De oorlogsindustrie

Al deze mannen en vrouwen werken voor de bewapening. Want behalve dat het industrie-bekken van Parijs welbeschouwd, en zonder Creusot gering te schatten, de ware smidse is waar schild en speer gesmeed worden van Frankrijk, men kan 't niet zoo zonderling bedenken of elke van de myriaden handen dezer bevolking staat in betrekking met het militaire beroep. Dit is het typeerende en het hachelijke van iedere industrieele beschaving. Zij is tweeslachtig. Gelijk Janus, de godheid der Romeinen wiens tempel gesloten werd in tijden van vrede (wat negen maal gebeurde in duizend jaar) heeft onze mechanische civilisatie een dubbel aangezicht. Hoe meer zij zich ontwikkelt, hoe onafscheidelijker zij zich zal verstrengelen met de attributen en de benoodigdheden van den gemechaniseerden krijgsman.

Zij zal zich versmelten tot er niets meer overblijft waarin het civiele onderscheiden kan worden van het militaire. Een koren-akker, zelfs in het afgelegenste hoekje van een land, werd bij de gratie der chemie een benzinereservoir. Een bosch werd een gas-fabriek. Een katoen-spinnerij een munitiedépôt. Een kleurstoffen-inrichting of kunstmest-bereiding werd een magazijn van ontploffingsmiddelen. Een likeurstokerij, de wijngaard, de braambes, de appel, de pruim, de kers, de apenoot, alles wat groeit, levert motorische en explosieve energie. Het baat niets de benzinereservoirs in brand te schieten wanneer men de graan-silo's, de velden, de boomgaarden spaart. Zou men reeds nu nog één groote of kleine industrie kunnen noemen, of zelfs maar één denkbaar voorwerp, waarvan de gebruiksaanwending niet dat dubbele en dubbelzinnige aspect vertoont? Het was misschien reeds zoo ten tijde van Hannibal, maar toen in ieder geval bleef de ruimte begrensd, het tempo vertraagd, de vangarmen beperkt. De generaal baande zich in grove, globale trekken een weg. Tegenwoordig rekent de aanvoerder infinitesimaal. De ruwe kabels verdwenen voor draadlooze golven. Alles werd poreus. Er bestaan geen afstanden meer om dienst te doen als scheidende schotten. Alle vaten zijn communiceerend geworden. En men zou niet lang moeten nadenken over de verwikkeling, over de demonische, diabolieke intimiteit dier verstrengeling, om zich tot de bekentenis gedwongen te zien dat de oorlogvoering welke de moderne theoretici de ‘totale oorlog’ gedoopt hebben, volgens de simpelste logica, ondanks alle vloeken of verzuchtingen, en op welke gronden men hem ook moge verwenschen en vermaledeien, tot de onafwendbare fataliteiten behoort vanaf den dag dat het geweld ontketend wordt.

Met vacantie

Maar hoe men dit ook opneemt, in Frankrijk ging Vulcaan voor twee weken op vacantie met de karakteristiekste zijner vertegenwoordigers, de twee honderd duizend metaalbewerkers. De ratelende smidse ligt verlaten. Juist tijdens de periode van het jaar, gedurende welke generaals en diplomaten het gemakkelijkst de kluts kwijt raken, zooals de historie bewijst, het jaargetijde waarin de vijandelijkheden plegen uit te breken, de hondsdagen waarin men meer dan één tragische datum herdenkt. Is 't mogelijk! Terwijl alom het vuur broeit, terwijl de vonken sprankelen en de vlammen uitslaan, op het gevaarlijkste uur der horoscopen, fabriceert de Franschman geen tanks, geen motoren voor de vliegtuigen, geen dood-brakende metalen vogels, geen machinegeweren, geen mitraillettes, geen bommen en ander verdelgend tuig. Hij zou overrompeld kunnen worden want overal zwoegt men dag en nacht, en langs zijn grenzen beulen honderd duizenden slaven zich af met het aanleggen van haastige versterkingen. De terugweg naar de fabrieken zou hem kunnen worden versperd, de ateliers verwoest, de productie verlamd. Hij heeft niet 't air zich daarover te bekommeren. Hij kruist de armen over elkaar en gaat op de Côte d'Azur, in een décor van Folies-Bergère, een rumba dansen die blootsvoets wordt uitgevoerd.

Uitstel...

Welke een geruststelling! Wichelaars en deskundigen hebben voorspeld dat wij voor minstens acht maanden, wellicht voor verschillende jaren, misschien voor den duur eener generatie in veiligheid zijn, wanneer we September bereiken zonder ongelukken. Zou het waanzin zijn te hopen dat de menschheid, tijdens dat korte of lange interval tusschen hemel en hel, een greintje wijsheid, een minimum dosis gezond verstand verwerft? Elken dag van den kalender, de Zon- en feestdagen niet uitgesloten, betaalt het rampzalige, kwaadwillige, verstokte menschdom één duizend millioen francs aan zijn bewapening, aan de middelen om zich uit te roeien, om zich reddeloos in het verderf te storten. Dat kan niet altijd duren. Als bedeljongens betwisten de volkeren elkaar ondertusschen elken cent. Gelijk 't Vrouwtje van Stavoren, werpen zij hun kostbaarheden liever in zee dan een methode van benuttiging te gebruiken, welke van minder krankzinnigheid zou getuigen. De eenige kostbaarheden welke zij bereid zijn gratis te distribueeren, waarmee zij elkaar kwistig willen overladen (en 't betreft reëele schatten: zij kosten massa's geld) zijn granaten, torpedo's, springbommen, stikgassen, brandpastilles en kogels. Ook dat kan niet duren. Het is te zot om los te loopen. Laten wij vertrouwen dat de hardleersche mensch dit merkt in de dagen van uitstel, in deze uren van labiel evenwicht, welke het noodlot hem nog gunt.

[verschenen: 24 augustus 1938]