Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Twintig jaar later

Voor den eersten keer na den oorlog hebben de Dooden zonder verwijt geantwoord op de vraag: wat Zij denken van hen die de flambouw overnamen.

Parijs, 23 Juli [1938]

Het was goed, het was rechtvaardig en beleidvol om het bezoek der Engelsche souvereinen aan Frankrijk, te sluiten, te bekronen met de inwijding van het monument dat te Villers-Bretonneux werd opgericht tot nagedachtenis der Elf Duizend gesneuvelde Anzacs, die onbegraven moesten blijven omdat niets restte van hun sterfelijk omhulsel. Wanneer de reis van het Britsche Koningspaar een samenwerking bekrachtigt, die te elfder ure de balans kan doen overhellen in den gunstigsten zin (wij werden gewogen en niet te licht bevonden) dan zijn de levenden daarvoor allereerst erkentelijkheid en rekenschap schuldig aan de dooden, die voor het gemeenschappelijk ideaal alles geofferd hebben... zelfs de sporen van hun stoffelijk bestaan.

Want als hier, op het plateau van Santerre, vanwaar men bij heldere dagen de torens kan onderscheiden der Kathedraal van Amiens, als hier, op den doodenakker van Villers-Bretonneux menig graf het poignante opschrift draagt ‘An Australian infantry man known unto God’, elf duizend (op den kop af 10.866) waren er van wie niets werd teruggevonden, niets, dermate waren zij vergruizeld, niets dan hun namen op de registers van het Engelsche leger. Zij maken deel uit van de 60.456 gesneuvelden der 330.000 vrijwilligers, vertrokken uit het einde der wereld naar het oord waar het fatum rendez-vous met hen had, een dorpje in Frankrijk, dat zij tot het einde der eeuwen zouden kenteekenen met hun roem.

Ludendorff's offensief

Reeds in 1916, op de velden van Vlaanderen, hadden zij aan het woord Anzac (afkorting van Australian New-Zeeland Army Corps) den bronzen, onvergankelijken klank gegeven, waarop in de nieuwe en oude geschiedenis slechts de Garde van Napoleon kan bogen en de Phalanx van Alexander. In 1918, bij het losbreken van Ludendorff's groote offensief op Donderdag 21 Maart, kampeerden zij in Picardië. De Britsche linies zijn doorbroken en het overschot van het vermorzelde Vierde Engelsche leger wijkt terug in panische wanorde. Het spoorwegknooppunt Amiens, van vitaal belang voor de geallieerden, dreigt in handen te vallen van den vijand. De Duitschers doen wanhopige pogingen om zich meester te maken van Villers-Bretonneux, belangrijk steunpunt en onmisbare observatiepost.

In dat stadium van den oorlog krijgt Villers-Bretonneux voor de Noordelijke slagvelden dezelfde beteekenis als Verdun voor de Oostelijke. Op 4 April naderen de Duitschers de eerste huizen van het ingeschoten dorp. Een bataillon Anzacs, gezonden en aangekomen op het uiterste oogenblik, herovert de stelling en werpt den vijand terug over een kilometer diepte. De Australiërs worden afgelost en enkele dagen daarna hervatten de Duitschers het offensief met een overweldigend materieel, waaronder tanks. De Britten, uitgeput door een moorddadig vuur, zijn gedwongen tot den terugtocht en Villers-Bretonneux gaat verloren. Maar niet voor lang. In denzelfden nacht stormen zes bataillons Anzacs aan op de positie, van welker bezit de afloop van den oorlog kan afhangen. Zij herstellen de situatie. Gedurende de dagen en weken die volgen heroveren zij verschillende dorpen, zich overladend met roem. Op 8 Augustus eindelijk zetten zij het offensief in dat op dezen schakel van het front de nederlaag van Ludendorff aankondigt welke op 18 Juli te Villers-Cotterets was ingeluid op het Fransche front door de divisies van Generaal Mangin. Zoo viel den Anzacs, toegesneld van de antipoden, de dubbele eer te beurt van de boden te zijn der overwinning na den ondergang verhoed te hebben.

‘Australia for ever’

Zij waren de laatsten, die, na de Hindoes, na de Britten, na de Canadeezen, het monument bouwden dat hun dapperheid en hun bestaan vereeuwigt op een der 1879 Britsche kerkhoven, welke het Noorden van Frankrijk bevolken, volgens de aangrijpende woorden van wijlen George V: ‘met de eindelooze menigte van de stilzwijgende getuigen der gruwelen van den oorlog’. Krachtens een wet van 29 December 1915 zijn die 1879 kerkhoven met hun 636.198 sprakelooze bewoners (zij vormen de meerderheid in het totaal der 1.089.919 dooden van de Common Wealth) tot aan het einde der tijden Engelsch territorium. Aldus vervulde de Fransche wetgever den wensch van Rupert Brooke die zong alvorens te sneuvelen: ‘If I should die think only this of me: That there's some corner of a foreign field that is for ever England.’

Te Villers-Bretormeux, toen zij huiswaarts togen na den vrede bevochten te hebben, hadden de Anzacs gezegd: ‘Australia will be there for ever.’ En zij hielden woord. Op een plek, zoodanig geteisterd dat geen kruid er nog ooit scheen te zullen kunnen groeien, bloeien weder de klaprozen en de korenbloemen tusschen het graan. Een nieuw dorp, geadopteerd door Australië, herrees op de plaats van het oude dat van den grond was weggevaagd. Heden telt het drie duizend zielen. Het heeft zijn Sidneystraat. Zijn Victoria- en Melbourne-straat. Het bezit een modelschool bekostigd door de colleges van Australië. Toen alles herboren en voltooid was dachten de Anzacs aan hun eigen monument, op welks muren zij de namen graveerden der 10.866 makkers, van wie niets overbleef, na het torment, dan de woorden waarmee een vriend of een vrouw hen had toegeroepen.

Monument

Op de tinnen van den veertig meter hoogen vierkanten toren van het gedenkteeken, opgetrokken in denzelfden steen, uit dezelfde groeven als de Londensche St. Pauls-Kathedraal, en in tegenwoordigheid van honderden Anzacs die als pelgrims de ceremonie der onthulling bijwoonden, is de laatste groet, de laatste aflossing, geblazen door drie klaroenen. Er is op aarde geen ontroerender melodie dan dit signaal dat met drie tonen de verscheuring en de stilling uitdrukt van het vaarwel: Er is geen drama, 't zij van Sophocles, Shakespeare of Wagner, welks expressie ooit zal opwegen tegen de aangrijpendheid waarmee wij afscheid nemen... van hen die leden en streden voor ons aller heil, van hen die naar deze plek ijlden omdat zij uit het hiernamaals de stem gehoord hadden van God, die hun het offer vroeg van hun leven tot redding van het menschdom, gelijk de tekst luidt van het Engelsch gezang (‘O dappere harten’) dat gedempt en bijna stamelend werd aangeheven door het koor der omstanders, in de laatste echo's van trommen en trompetten.

Daar was een Koning, en een Koningin. Daar was een President der Republiek. Daar waren Ministers en Bisschoppen. Daar waren de Opperbevelhebbers van Leger en Vloot. Daar waren de Veteranen van 1918, in oorlogstenue, met hun gepluimde hoeden. Doch vóór alles waren daar de Dooden. Zij die het offer brachten ten bate eener betere wereld. Nimmer en nergens verkregen zij een hoogere, een duidelijker, een dwingender realiteit dan op dezen heuvelkam en op dit moment der geschiedenis. Zij waren geen herinnering. Of men wilde of niet men moest gelooven aan hun werkelijkheid. Zij waren aanwezig ‘de eindelooze menigte der stilzwijgende getuigen’. En niemand was er te Villers-Bretonneux in wien niet een vraag naar hen opwelde of die zich niet mentaal ondervroeg wat zij die achter onze gezichtseinders vertoeven, denken van hen die de flambouw overnamen.

Deze beklemmende vraag, kon reeds gesteld worden in de necropool van Vimy, van Thiepval, in het onmetelijke knekelhuis van Douaumont. Het was echter de eerste keer dat de Dooden, Franschen en Engelschen, voor 't eerst sinds 1918 eendrachtig hand in hand ziende, schenen te antwoorden zonder verwijt.

[verschenen: 12 augustus 1938]