Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De steenen spreken

Bij de feestelijke heropening van de Kathedraal van Reims.

Parijs, 13 Juli [1938]

In den herfst van het vorig jaar was de herrezen Kathedraal van Reims plechtig herwijd en ingezegend. Op Zondag 10 Juli werd het groote wonderwerk feestelijk heropend en teruggegeven aan zijn oude bestemming, die is om de menschen te roepen naar een hooger doel, te wijzen naar een hooger plan dan het aardsche. Voor het eerst sinds 1914 bruisten weer de orgels en galmden de klokken over de heuvels van Champagne. Het was ook twintig jaar geleden, bijna dag voor dag, dat de Kathedraal, heilig als tempel, heilig als teeken van schoonheid, een harer vernielendste bombardementen onderging, waarmee de Duitschers het laatste hunner offensieven inluidden. Gelijk wij bij de liturgische inzegening schreven werden de wonden hersteld, maar bleven de lidteekens, die slechts de tijd kan uitwisschen. In de vergadering der drie en twintig honderd (2300!) meer dan levensgroote standbeelden van koningen, engelen en zaligen ontbreken na de restauratie slechts vijf en zestig op het appèl. Opnieuw rijst de reusachtige bloem van steen onverwelkbaar naar den hemel. De Gothische architectuur, zoo rank, tenger, ijl en broos van uiterlijk, heeft door haar weerstandsvermogen tegen de moderne bommen haar superioriteit getoond boven alle monumenten die in den loop der eeuwen te lijden hadden van het vuur en van de vandalen.

Verleden en toekomst

Het was moeilijk om bij deze heropening der zware poorten de gedachten niet achterwaarts te laten zwerven, maar het was nog moeilijker het oog niet te richten naar de mogelijkheden eener toekomst die schijnt te naderen als een vervaarlijk onweer. En bij deze nieuwe inauguratie der Kathedraal, de derde nadat Clovis er gedoopt werd, de derde na driemaal herbloeid te zijn uit haar puin, bracht de barheid der tijden en de verstoktheid der menschen als vanzelf de woorden in den mond welke niet alleen Reims nogmaals wijden tot symbool, doch die tevens binden aan het ideaal dat de steen vertolkt heeft en dat tegelijk herleefde met het puin. Zoo sprak William Bullitt, gezant der Vereenigde Staten en eere-burger der gemartelde stad: ‘Pas twintig jaar terug deed de vermoording van weerlooze mannen, vrouwen en kinderen door gewapende krijgslieden een huivering van afgrijzen gaan over de wereld. Sedert 1918 is de internationale moraliteit dermate snel gedaald dat sommige landen vandaag zich niet schromen om dergelijke misdaden te gebruiken als middelen hunner nationale politiek. Voor de opheffing dier gezonken moraliteit uit haar ruïnen, voor de redding van beginselen welke wij niet kunnen verzaken zonder ons mensch-zijn te verloochenen, zal Amerika zich altijd aan de zijde bevinden van Frankrijk’.

‘Gesta Dei per Francos’

Kardinaal Suhard, afgevaardigd als legaat van den Paus, en bijgevolg het woord voerend in naam van den Opperpriester, liet de steenen, verwoest en herbouwd, een niet minder duidelijke taal spreken. Wat verzinnebeelden zij? Niet enkel de ziel van Frankrijk, in haar onsterfelijke, onbederfelijke uitdrukking. Maar ook wat Paulus ‘de wet van den geest’ noemde, die den mensch bevrijden moet van elke slavernij. Wat verkondigen zij in de hemelhooge opvaart der zuilen die zich als gevouwen handen tot elkander wenden naar de spits? Dat Frankrijk is aangesteld als boodschapper van alle vrijheden (wel te verstaan gezonde deugdelijke vrijheden) over de aarde. Dat het Frankrijk's roeping is om boven alles den voorrang te handhaven der menschelijke personaliteit. Niemand zal ontkennen, geloof ik, dat deze thesis, geheel nieuw op de lippen van een geestelijken herder, correspondeert met de kwellendste en dringendste beslommeringen eener eeuw waarin de helft der wereld, onder den scepter van tyrannen, dreigt terug te vallen naar de duisternissen van barbaren. In haar eigenlijksten zin hervatte Kardinaal Suhard de middeleeuwsche leuze uit den tijd der Kruistochten: Gesta Dei per Francos, Gods handelingen door de Franschen. Het perspectief dezer woorden is grenzenloos, maar even reëel als de kolommen en het gewelf der onverwoestbare Kathedraal.

Wie er waren

Onder het gehoor van den pauselijken tolk bevonden zich de President der Republiek, meer dan vijftig bisschoppen, aartsbisschoppen, patriarchen en kardinalen uit alle oorden, een delegatie van het Engelsche Parlement, die Reims een reproductie kwam aanbieden der banier van Jeanne d'Arc, Fransche ministers, en het bijna voltallige diplomatieke corps. Het zou een beetje hard zijn om te vermelden en te onderstrepen wie ontbraken bij de symbolische plechtigheid, waar een bladzijde van het boek der geschiedenis werd omgeslagen, waar een nieuwe pagina aanving. Doch als enkelen die men niet vernoemen wil, tot wier ooren echter de profetische vermaningen van William Bullitt en Kardinaal Suhard ongetwijfeld zijn doorgedrongen, als enkele dier machtigen een oogwenk deze majestueuze hiëroglief in haar herstelde glorie hadden kunnen aanschouwen, dit Oude en Nieuwe Testament van graniet, deze koningen en koninginnen, deze Melchissedech, deze Goliath, deze David, deze Salomon, onder het geschetter der trompetten, onder het gedaver der klokken, en als zij zich deze onvergankelijke steenen liturgieën even hadden laten uitleggen, zouden zij begrepen hebben, of zouden zij begonnen hebben te begrijpen wat het Fransche mysterie is. Misschien hadden zij bevroed dat er in Frankrijk nog niets essentieels veranderde na Clovis, dat het verdrag in die oorsprongen gesloten met een onzichtbaren God, met een verren Hemel, met een vervoerend Ideaal, ook in deze eeuw niet verbroken werd en nog steeds van kracht blijft.

Henri Ghéon

Maar liever nog had ik die machtigen als toeschouwers gezien bij het Spel van Henri Ghéon, dat ter gelegenheid der herrijzenis der Kathedraal vertoond werd onder haar portalen. Ghéon, die in de litteratuur debuteerde als agnosticus, werd in de loopgraven van den Yzer bekeerd tot het katholicisme door een officier die kort daarna sneuvelde. Bij zijne bekeering legde hij de gelofte af, zegt men, dat hij honderd tooneelstukken zou schrijven tot verheerlijking van zijn nieuwe geloof. Hij is ongeveer genaderd tot het vijftigste of zestigste zijner drama's, welke slechts zelden verschijnen op de programma's van de theaters der Boulevards, maar die over gansch Frankrijk worden gelezen en opgevoerd door reizende troepen. In ‘Les Heures de Reims’ geeft Henri Ghéon, stellig een der grootste en scheppingskrachtigste der levende dichters, juist een verklaring van het hiëroglief der Kathedraal. Zij vangt aan met den marteldood van Saint Nicaise, die een hymne zong toen de Vandalen hem onthoofdden te Reims, zij eindigt met den brand der Kathedraal, die zelf meespeelt met al haar beelden, met al haar roosvensters, met al haar torens, en portieken, maar zij culmineert in het visioen der herrijzenis. En wie de accenten hoorde, waarmee dat stuk werd gedicht en opgevoerd, wie heeft bijgewoond hoe over de vlammen en de vale puinhoopen een stormend Chant du Départ uitbreekt (La victoire en chantant...) naast een Alleluja, zal geen seconde meer twijfelen of misschien de taal waarin men de steenen van Reims laat spreken tot het protocol behoorde eener ceremonie, of zij wellicht niet meer is dan een overdrachtelijke zegswijze.

Neen, de sprekende steenen der Kathedraal zijn een overstelpende, dwingende werkelijkheid, verstaan door het gansche volk van Frankrijk.

[verschenen: 30 juli 1938]