Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Poppendans

De Franschen weten geen weg met den financieelen term ‘open market’.

Parijs, 9 Juli [1938]

De Britsche Koningskinderen, ter gelegenheid van het bezoek hunner ouders aan de Ville-Sirène, krijgen twee poppen cadeau van de Fransche natie. Elk eene. Wie de mooiste heeft zullen zij nooit kunnen uitmaken. Het zijn ware sprookjespoppen. Zij praten Engelsch of Fransch naar verkiezing. Ieder heeft 365 toiletten, voor alle dagen dat de zon opgaat. Zij hebben echte mantels van hermelijn, sabel en het prachtigste bont. Ze heeten France en Marianne. Hoewel ze geen etiquet om den hals dragen en niemand naar den prijs wil vragen weet men dat ze één millioen vijf honderd duizend francs zullen kosten. Een bagatel. Wat men daarvoor in Frankrijk nog kan koopen durft men nauwelijks opsommen. Maar de kinderen zullen de oogen opensperren, die op school leeren dat er in de eerste jaren der Republiek in Le Temple een prinsesje gevangen zat aan wie niemand een pop gaf.

Terzelfdertijd dat zulke vertellingen de ronde doen overschrijden de bankbiljetten voor den eersten keer in de geschiedenis het cijfer van honderd milliard en tracht men de Franschen aan 't begrip te brengen wat zij verstaan moeten onder den financieelen term ‘open market’. Zij hebben deze twee peillooze, ondoorgrondelijke, sibyllijnsche woorden ten geschenke ontvangen met den laatsten trein van decreten, en als katten bij een schoteltje rookende melk draaien zij om een raadsel waarvan het eind weg is en het begin zoek. Konden zij de uitdrukking slechts vertalen! Doch als zij zeiden ‘marché ouvert’, zou iedereen denken aan een markt in de open lucht, in tegenstelling tot een markt onder dak. Dat is niet serieus wanneer 't een methode en een techniek geldt waarvoor de statuten moeten gewijzigd worden der Banque de France.

Tusschen licht en donker

Men houdt zich dus aan den Engelschen term en vergenoegt zich met hem uit te spreken op z'n Fransch. Zoo klinkt ‘market’ als Marquet, de burgemeester van Bordeaux en voormalige minister wiens naam verbonden bleef aan een Plan. Dat maakt de zaak een beetje vertrouwder, maar ook dubbelzinniger en nevelachtiger. Men deed het gewis niet met opzet doch het is precies wat men hebben moet en wat in menige kraam van pas komt. Want er bestaan vele manieren om in stikdonkere gevallen een lantaarn op te steken en zij schommelen onfeilbaar tusschen twee uitersten. De eene is professoraal, transcendentaal, ingewikkeld als een hoofdstuk hooger handelsonderwijs. Men begrijpt er niets van, maar het wekt fiducie. De andere is familiair, profaan, onnoozel en klaarder dan een klontje. Men begrijpt op 't eerste gezicht en men ruikt geen lont.

De onschuldigste uitlegging welke ik las van de formule bepaalt zich hierbij dat de Banque de France in 't vervolg bevoegdheid zal bezitten tot het koopen of verkoopen van staatsfondsen. Zijn de kapitalen schaarsch en dreigt het geld duur te worden? Dan koopt de Bank voor twee of drie milliard schatkistbons en om ze te betalen drukt zij voor een gelijk bedrag biljetten. Oordeelt zij daarentegen dat er overvloed heerscht van kapitaal en dat het geld zijn waarde verliest? Dan verkoopt zij de bons welke zij gekocht heeft en trekt enkele milliarden terug uit de circulatie. Eenvoudiger en solider kan het niet. Een gewone regulator. Een soort veiligheidsklep. Men voegde hieraan toe: zoo functionneert het systeem ook te New-York en te Londen.

Blum's ‘onthulling’

Men vergat daarbij slechts om te wijzen op een klein verschil. In Londen worden dergelijke transacties verricht door een departement der Bank dat onafhankelijk is van het departement dat biljetten uitgeeft, en dat ageert met middelen die het in kas heeft, zonder de macht te hebben om nieuwe hulpbronnen uit den grond te stampen. In Parijs is van deze verstandige beperking geen sprake. Het onnoozelste der Fransche commentaren, verspreid door een der grootste avondbladen, repte ook alleen maar over Staatsfondsen. Het kikte niet over het courante handelspapier van particulieren welke het decreet nochtans met een prijzenswaardige loyauteit vermeld had onder de effecten die het Emissie-Instituut zich voornam te manipuleeren. Men achtte het voorzichtiger geen noodelooze complicaties te veroorzaken.

Om allen argwaan in den kiem te smoren was aan het decreet zelfs een clausule gehecht die vaststelde dat ‘in geen enkel geval deze operaties uitgevoerd kunnen worden ten bate van de Schatkist of van emissie-instellingen’. Om dit gevaar, als het bestond, te verhinderen had men ongetwijfeld doelmatiger en technischer maatregelen kunnen treffen dan een bepaling welke door verschillende omstandigheden naar de doode letters kan verzeilen. De brave lieden evenwel, van den prins geen kwaad wetend, konden niet beter wenschen. Maar hier werd de aap uit den mouw gehaald door de krant van Blum, die tot de steilste orthodoxie overhelt sinds hij in een min of meer vermomde oppositie verkeert. De Schatkist, opperde Blum, kan dus niet rechtstreeks haar papier verkoopen aan de Staatsbank. Doch wat verhindert haar om het zijdelings te doen? Zij verhandelt haar Bons aan particuliere banken van welke de Fransche Bank ze vervolgens overneemt en klaar is kees. Wat kan men tegen dat argument inbrengen? Niets. Men zou alleen de opmerking kunnen wagen dat het merkwaardig is hoe snel intellectueele vermogens stijgen van een politicus zoodra hij niet meer deelneemt aan de regeering.

Weer een devaluatie?

Het systeem der Fransche ‘open market’ hangt derhalve totaal af van de willekeur van een minister. Die minister kan goed of slecht zijn. Maar goed, slecht of middelmatig, financier, kwakzalver of charlatan, die minister staat voor het volgend probleem: Primo: Absolute behoefte voor de Schatkist om zich in den loop van dit jaar een veertigtal milliarden te verschaffen. Secundo: Volslagen onmogelijkheid om deze supplementaire milliarden te verkrijgen langs den normalen weg van inteekenaars, beleggers en spaarders. Tertio: Onvermijdelijke noodzaak om tot elken prijs en met alle middelen die milliarden desnoods uit het niet te voorschijn te tooveren.

De conclusie ligt daarom voor de hand. Ook zij is klaarder dan een klontje. Het is méér dan waarschijnlijk dat Charles Rist, specialist in zieke valuta (indertijd genas hij de Spaansche en de Turksche) zich niet vergist, en evenmin pressie tracht uit te oefenen of anti-democratische chantage probeert te plegen, wanneer hij betoogt in het Amerikaansche tijdschrift Foreign Affairs dat het Fransche gouvernement zich binnenkort genoopt zal zien zware offers te eischen van het volk of zal moeten besluiten tot een vierde devaluatie. Wij voorspellen niets. Er kunnen altijd mirakelen gebeuren. Maar het schijnt ons evident dat de Fransche conceptie van ‘open market’ geenszins preludeert op zware offers.

[verschenen: 26 juli 1938]