Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De Turksche bondgenoot

De diplomatie van de Quai d'Orsay is een gecompliceerd acrobatisch spel, maar toch veel logischer en doeltreffender dan zij op het eerste gezicht lijkt.

Parijs, 6 Juli [1938]

De twist tusschen Franschen en Turken, voorspel tot het vriendschappelijk accoord dat deze week beklonken werd, kwam in schematische lijnen hierop neer.

Toen Frankrijk in 1936 aan Syrië een zekere autonomie verleende, werden een twintigtal heterogene, disparate bevolkingselementen van dezen melting-pot, waar in den loop der eeuwen veel gesmolten maar niets versmolten is, overgeleverd aan de willekeur en de rancune der nationalisten van Damascus, die in eigendunk onderdoen voor niemand ter wereld.

Men heeft nooit begrepen waarom de Quai d'Orsay, over 't algemeen weinig inschikkelijk voor de theorieën van ras en bloed, besluiten kon tot een concessie welke de Fransche belangen evenzeer scheen te zullen schaden als het Fransche prestige. Men bemerkte het doel niet noch het nut van deze diplomatie op langen termijn. Menigeen betreurde dat Léon Blum, tijdens wiens eerste gouvernement het Syrische verdrag bedisseld werd, geen Joodsch medewerker geplaatst had op Buitenlandsche Zaken. Een Jood tenminste zou waarschijnlijk niet gezwicht zijn voor de onmatige eischen der Damascener tyrannen.

Het Sandjak

Onder de talrijku minoriteiten, Aloeieten, Drusen, Grieksch-Orthodoxen, Christenen van allerlei kleur en ritus, die men aan hun lot overliet, en die het verdrag niet eens vernoemde, bevonden zich ook stamverwanten van Kemal-Ataturk. Zoodra de Turken zagen dat de Quai d'Orsay hun landgenooten te regeeren gaf aan hun gezworen vijanden, gespte Ankara zijn harnas aan en zeide: Wij willen desnoods gaarne onze onderhoorigen onder voogdij laten van Frankrijk, omdat het moet, doch in géén geval onder het juk der Syrische nationalisten. Er werden kort daarna troepenbewegingen gesignaleerd langs de Turksche zuidgrens. Toen wendden de Syrische nationalisten, die den Franschen onderdrukker wilden verjagen, zich jammerend tot Parijs en verklaarden zonder lachen: Gij zijt verplicht onze territoriale onschendbaarheid te handhaven. Parijs zond een generaal en een klein expeditie-corps. Een oorlog tusschen Frankrijk en Turkije mocht een jaar geleden nog gerekend worden tot de mogelijkheden. De oorlog brak niet uit. Maar het probleem van het ‘Sandjak van Alexandretta’ was gesteld en moest worden opgelost. Turkije, dat in 1921 begonnen was met de terugverwerving van Silicië, vergenoegde zich voorloopig met dat fameuze Sandjak, eermalige provincie van een pacha. In afwachting misschien van Aleppo.

Wespennest

Let wel dat de Turken het nimmer in hun hoofd gehaald zouden hebben om Alexandretta en Antiochië op te vorderen, wanneer Frankrijk door zijn zonderling verdrag met Syrië niet den indruk gewekt had van zich vroeg of laat uit deze streken te willen terugtrekken. Hoewel het verdrag nog steeds niet geratificeerd is door de Fransche Kamers, hoewel het verdrag vermoedelijk nimmer ter ratificatie zal worden voorgelegd, hoewel het verdrag derhalve nog geen werkende kracht verkreeg en waarschijnlijk nimmer verkrijgen zal, was niettemin het uitzicht geopend van een Franschen terugtocht.

Vanaf dat moment ontbrak het niet aan candidaten die verlangden zich te belasten met de verdediging der Drusen, der Grieksch-Orthodoxen, der Maronieten, der Christenen, of gewoonweg van hun onderhoorigen. Des te liever wilden zij die bescherming op zich nemen wijl men ondertusschen in het gebied van Boven-Djezireth zeer rijke petroleumbronnen had aangehoord. En niet alleen de Franschen hebben gebrek of tekort aan petroleum. Duitschland kampt met dezelfde moeilijkheid. Hetzelfde mankement handicapt Italië. Hoe konden diplomaten zich een seconde verbeelden dat Duitschland met zijn Drang naar het Oosten, of Italië, reeds gevestigd in Libye en op de eilanden van den Dodekanesus, dus vlak in de buurt, niet op een of andere wijze, onder een of ander voorwendsel zouden trachten zich meester te maken van Syrië, zoodra dit land door de Franschen ontruimd was? Als de Quai d'Orsay op de planeet een nieuw wespennest had willen inrichten, een nieuwe haard van intriges, een nieuw warnet van competities waarbij belangen moesten botsen welke zonder deze prikkel solidair gebleven zouden zijn, dan had hij niet behendiger te werk kunnen gaan dan door de voorspiegeling van een Franschen terugtocht uit het Aram van den Bijxxx, besproeid door de Euphraat.

Cubistische diplomatie

Men bespeurde wel wat Frankrijk totnutoe bij deze raadselachtige, avontuurlijke manoeuvres kon verliezen, doch niet wat het ermee kon winnen. De diplomatie van den Quai d'Orsay, soms cubistisch geheeten, en waarvan men dikwijls aarzelt de geheime kronkels te ontsluieren, is een kunstig spel, zeer gecompliceerd, om niet te zegen acrobatisch, maar veel systematischer, logischer en doeltreffender dan zij lijkt op 't eerste gezicht. Bij de Syrische manoeuvre verloor zij niets, daar het verdrag niet geratificeerd werd en de ontruiming bijgevolg problematisch blijft. Doch terwijl aldus geen enkele uitweg is afgesneden, wint zij inmiddels een vroegeren tegenstander tot bondgenoot. Niemand zonder twijfel, behalve de directeur van den Quai d'Orsay Alexis Léger (in de hermetische literatuur de poëet St. John Perse, alias Saint-Léger-Léger) zou kunnen zeggen of dat Turksche bondgenootschap het verre, hasardeuse oogmerk was van het fata morgana der Syrische onafhankelijkheid, doch dit doel is bereikt alsof het regelmatig uit de ontwikkeling der gebeurtenissen moest voortvloeien.

Hoog spel

Zeker speelde men gevaarlijk spel. Men riskeerde de onaangenaamste verrassingen. Het was echter een aannemelijke hypothese dat Kemal-Ataturk, een der candidaten van de Syrische successie, zich liever zou vergenoegen met een Fransch-Turksch condiminium in het bestreden Sandjak en een Engelsche leening van zestien millioen pond, dan een oorlog te voeren waarvan de afloop gewaagd kan lijken, omdat hij er twee tegenstanders zou vinden: de Syriërs en de Franschen. Voor Frankrijk daarentegen is het geenszins een schadepost het prestige te verhoogen eener natie welke men aan zich bindt. Onbetwistbaar is Ataturk's gewicht in den Levant vermeerderd, hoewel de Turksche kolonel die de 2500 manschappen commandeert welke in het Sandjak de orde bewaren, onder gezag zal staan van een Fransch generaal die eveneens 2500 soldaten tot zijn bevel heeft. Dit verhindert niet dat in het Sandjak Ataturk's beeltenis begroet wordt en verspreid als die van een Redder. Toch heeft hij er slechts één voet binnen. Maar juist, meenen de Franschen, omdat de deur voor de Turken op een kiertje geopend wordt in Syrië, verspert men automatisch den toegang aan de overige concurrenten. Door een simpele uitspeling van diverse aspiraties wordt Turkije in het Nabije Oosten aangesteld als een belanghebbend wachter die zijn waarde heeft in de Middellandsche Zee en zelfs tot in de zeeën van China wanneer een deel der Engelsche en Fransche vloten daar werk voor den boeg zou krijgen vanwege Japan.

Dat alles werd nauwkeurig berekend en zonder de opinie te vragen der Syrische nationalisten. Voor de Franschen is de zaak heilige ernst, want zij namen zich voor het accoord plechtig te laten bekrachtigen in September, door een reis van hun Minister van Buitenlandsche Zaken naar Ankara De eenige ietwat wisselvallige factor in de berekeningen blijft de vraag hoe de Turken, die ook rekenen, de hun toegedachte rol zullen opvatten en vervullen. Doch tegen de kans om per slot zelf dupe te worden is Alexis Léger stellig reeds bezig zich te dekken.

[verschenen: 23 juli 1938]