Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Bij de onsterfelijken

De candidatuur van Charles Maurras voor het lidmaatschap van de Académie Française.

Parijs, 11 Juni [1938]

Sinds een maand had de candidatuur van Charles Maurras tot lidmaatschap der Académie Française, in de wandeling de Veertig genaamd, de Onsterfelijken, of de Oude Dame, de geheele intellectueele wereld op stelten gezet.

Zelden of nooit ontwaarde men zulke geweldige beroeringen in deze hooge, gewoonlijk windvrije regionen van den geest. Wat mijzelf betreft ontving ik persoonlijk minstens tien brochures, tractaatjes en libellen, allen tegen Maurras, tegen den ‘Man-met-het-keukenmes’, den Vijand van het Menschdom, den Vrijbuiter van het Intellect, den Prins der Stommelingen. En heel dit ratelende offensief om een academischen zetel waarop de auteurs der schotschriften met verachting beweren neer te kijken. Om een rederijkers Instelling, volgens hen stoffig, muf, pretentieus en bekrompen, welke zij niet kunnen vernoemen zonder haar in 't ootje te nemen. Voor een uniform, groen als spinazie, stijf als een hobbelpaard, waaraan zij niet kunnen denken zonder ermee te gekscheren. Voor een emplooi van oud-gedienden, bijna onbezoldigd, dat hoofdzakelijk bestaat in 't vervaardigen van een dictionnaire dien niemand gebruikt omdat hij nooit ‘bij’ is, en in 't uitdeelen van litteraire prijzen, belooningen voor kinderrijke huisgezinnen en aanmoedigingen der deugd. Heel dat kabaal tenslotte voor een persoon dien zij betitelen als verschrompelde, afgeschminkte, verschoten hansworst, geslagen op alle terreinen, uitgeworpen door de Kerk, uitgespuwd door het Intellect, verloochend door zijn eigen Kroonpretendent, een scribent dien nauwelijks schrijven kan, de grootste der vervelers, een uitgedroogde kletsbaas, een wauwelaar die in den grond geen andere hoedanigheid bezit dan een onverwoestbaar zelfvertrouwen en geen andere kunst beter verstaat dan met het centenbakje rond te gaan onder zijn bedot publiek.

Lof en eer

Waarlijk dat is veel lof en eer voor Maurras. Wanneer hij zich in dezen spiegel bekijkt moet het hem eenige moeite kosten om niet te barsten van hoogmoed. Zooveel plaats te beslaan in een menigte hersens, zooveel menschen uit hun voegen te brengen, zoo keizwaar en onverteerbaar te wegen op een massa magen die reeds heel wat verduwd hebben in hun lange carrière, zooveel te ontmoeten en te breken!

Het is ook een niet geringe eer voor de Académie Française. Men steekt den draak met haar, maar zij telt mee. Hoe luidruchtiger men tegen haar uitvaart, hoe duidelijker men bewijst dat haar lidmaatschap waarde heeft, dat het een der begeerlijkste onderscheidingen symboliseert in de menschelijke hiërarchie. Geen schimpscheut kan tegen haar worden losgelaten die niet een huldebetuiging bevat. Zelfs de sollicitaties van een specialist in ketelmuziek als Maurras erkennen haar beteekenis en zouden haar mogen vervullen met de levendigste gevoelens van zelfvoldoening, welke zij naar smaak kruiden kan met een snuifje humor.

Toen Maurras immers in 1923 voor den eersten keer candidaat was, en werd afgewimpeld, leidden zijn aanhangers in optocht een ezel rond door het Quartier Latin. Een ezel gecostumeerd als Lid der Académie. Maurras recidiveerde vijftien jaar daarna. Het mishaagde hem dus niet om tot een college van Ezels te behooren. Dit gezelschap is bijgevolg niet dermate beneden peil.

De Académie is te ridderlijk om zulke buitenissigheden niet te vergeten en te snugger om van de voordeelen welke zij bieden geen partij te trekken. Het opstootje eindigde dus met een nederlaag der vijanden van den Man-met-het-keukenmes. De Prins der Stommelingen, die zijn toelating vroeg onder de Ezels, werd gekozen als Onsterfelijke met een fatsoenlijke meerderheid van stemmen, juist honorabel genoeg om het liberalisme te kunnen roemen van republikeinen die versmaden zich sectarisch te toonen tegenover een sectaris, maar juist toereikend ook om de royalisten niet te permitteeren de verkiezing uit te buiten als een triomf.

Onverzoenlijken

Dit neemt geenszins weg dat de antagonisten van den ‘paljas met zijn verwaterd plunje’ zich verslikken in hun teleurstelling, dat zij niet bij machte zijn om hun verontwaardiging, ergernis, wrevel, spijt en gif te verbloemen. Een dezer onverzoenlijken, het katholiek-democratische blad L'Aube, welke lezers ongeveer één derde vertegenwoordigen der Fransche geloovigen, drijft het fanatisme zoover dat het den President der Republiek uitnoodigt om zijn veto uit te spreken tegen de schandaleuze verkiezing van een ‘terrorist’, kort geleden nog vertoevend in een gevangenis. De President is tot die excommunicatie bevoegd. Doch wanneer dat verbod werd uitgevaardigd zou men in Frankrijk iets werkelijk nieuws beleven, een dier regeeringsdaden tot welke zich geen enkel Fransch souverein tot heden durfde verstouten.

Een ‘tyran’ als Napoleon III duldde onder de leden zijner Académie een half dozijn uitgesproken en verbeten tegenstanders, onder wie de beroemde redenaar Lacordaire die hem vanaf den preekstoel had gekwalificeerd als ‘ellendeling’. Ik citeer de invitatie van L'Aube dan ook enkel als een der symptomen van een merkbare verandering in de Fransche denkgewoonten, als een neiging tot engheid welke men niet zonder verwondering en leedwezen kan constateeren.

Maurras' denkbeelden

Overigens schijnt het niet dat de verheffing van Maurras tot de Onsterfelijkheid zijn invloed en zijn positie noemenswaardig zal versterken.

Hij behoort tot degenen die het heftigst een verzoening najagen met Italië en deze opvatting voert hem dieper en dieper in een impasse waaruit hij zich niet ongekreukt zal kunnen loswerken op den dag dat alle gegevens van het Italiaansche probleem aan zijn illusies een dier dementi's zullen toedienen welke een staatsman en denker niet overleeft. Hij is een van hen die in den waan verkeeren dat de As Rome - Berlijn gebroken of geneutraliseerd kan worden met Fransche beminnelijkheden. Ja! Doch ten koste van welke concessie? Zonder eenigen twijfel met toegeeflijkheden die niet goedkooper zouden uitkomen dan een gewonnen oorlog. Want evenzeer als het in 1914 in 't belang van Italië was om tegen Duitschland-Oostenrijk in het strijdperk te treden (wijl van Oostenrijk's ondergang het meest te halen viel), evenzeer is 't in 1938 in 't belang van Italië om trouw te blijven aan Duitschland wijl van Berlijn zoo goed als niets te halen valt, van Frankrijk daarentegen alles: Afrikaansche koloniën, Nice, Savoie, Corsica, de hegemonie in Zuid-Europa en in [de] Middellandsche Zee, het goud der Banque de France, en de rest.

Gebarsten glorie

Dat een realist als Maurras dit niet begrijpen wil is buiten kijf een der ondoorgrondelijkste en betreurenswaardigste raadsels welke ons ter oplossing werden gegeven. Het is niet minder onnatuurlijk en verdrietig dat deze partijdige zienswijze (voortspruitend uit zoogenaamde ras- en cultuurgemeenschappen, haast even precair als de theorieën van Hitler) hem verleiden tot sympathieën in het Verre-Oosten, in Spanje en in Centraal-Europa welke Frankrijk weldra ten verderve zouden voeren wanneer zij werkelijkheid verkregen.

Het treurigst ondertusschen is dat deze tot dusverre onberispelijke denker door zijn stellingskeuze gedwongen wordt tot de afgrijselijkste, terugstootendste, onwaardigste denkfouten. Zoo probeerde hij dezer dagen de luchtbombardementen van open steden en civiele bevolkingen te verdedigen met de volgende redeneering: ‘Men praat altijd over “onschuldigen”. Doch waarom zouden vrouwen en kinderen persé onschuldiger of minder schuldig zijn dan militairen op wie de granaten en kogels regenen?’ Gesteld dat hier in strikten, letterlijken zin het idee ‘schuld’ den doorslag zou kunnen geven, dan vergat Maurras niettemin dat de militair wapenen heeft om zich te weren of te beschermen, dat de militair niet overvallen wordt in den slaap of bij zijn spel, dat vrouwen en kinderen geen enkele dezer relatieve maar aanzienlijke voordeelen genieten. Doch vergat hij het? Neen. Hij cijfert zulke argumenten weg omdat zij niet in zijn kraam te pas komen.

Een denker, schrijver, dichter, en politiek filosoof, die dergelijke manieren begint te gebruiken kan nog toegelaten worden in de kringen der ‘Oude Dame’. Zijn crediet onder de natie echter gaat onherroepelijk naar den kelder, in zijn faam verschijnt een barst, de betoovering is verbroken. Wat hij met glorie opbouwde, waggelt en gaat instorten.

[verschenen: 25 juni 1938]