Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Veranderend gezichtspunt

De bloedige bombardementen van de Franco-partij doen geleidelijk de sympathie in Frankrijk voor de witten wegsmelten.

Parijs, 2 Juni [1938]

Zoo gaat generaal Franco dus, volgens een bericht in de Action Française die het lijf-orgaan is geworden der Spanjaarden van Burgos, zoo gaat dus Franco over veertien dagen te San Sebastian een tentoonstelling houden van het buitenlandsch oorlogsmaterieel dat door de Witten is veroverd op de troepen van Madrid. Op deze expositie, die wordt ingericht als de Parijsche automobieltentoonstelling, met groote borden opgehangen aan de zoldering om het land der herkomst aan te duiden, zal Frankrijk een prima-prima plaats innemen, naast Tsjechoslowakije en Rusland. Men ziet op tien duizend kilometer afstand de bedoeling: Frankrijk zal in gezelschap verkeeren van de gepatenteerde Europeesche rust-verstoorders Praag en Moskou.

Dat zal de benoeming van een Fransch afgezant bij het gouvernement van Burgos geenszins vergemakkelijken en nog minder bespoedigen. Het kan slechts dienen om de Franschen een beetje meer te irriteeren tegen een partij welke ondanks haar successen door de officieele Staats-Radio regelmatig gekarakteriseerd wordt als rebellisch. En wanneer er steeds nog Fransche kranten en weekbladen bestaan die om redenen van binnenlandsche politiek, of drijfveeren die men niet aan de groote klok hangt, de ondersteuning brandmerken welke Barcelona ontvangt via Frankrijk, de onmetelijke meerderheid der Franschen zal zich hoe langer hoe sterker geprikkeld voelen om tot generaal Franco de vraag te richten: wanneer organiseert Uwe Excellentie een tentoonstelling van oorlogsmateriaal afkomstig uit Duitschland en Italië?

Verloren sympathie

Het is inderdaad onmiskenbaar dat Franco, wegens de weerzinwekkende slachtingen welke de vliegtuigen zijner bondgenooten aanrichten onder de civiele bevolking bezig is de laatste spontane, belangelooze sympathieën in Frankrijk te verliezen. Een publiek dat tendentieus wordt ingelicht, aanvaardt een tijd lang zonder veel argwaan en zonder tegenstribbelen gemakkelijk een eenzijdige waarheid. Met een greintje handigheid kan die tijd van vaagheid en onbewustzijn gerekt worden. Maar wanneer bij herhaling afgrijselijke bliksemflitsen als de bombardementen van Barcelona, en gisteren nog de lamentabele ontlading van vijf Junkers boven Granollers, de wolken verscheuren en met een ruk de feiten in hun juiste, onwraakbare licht stellen, is er geen menschelijk hart, zeker niet bij de Franschen, dat door een vergelijking welke zich opdringt niet getroffen zal worden als door een openbaring.

Zelfs de meest argelooze zal zich onwillekeurig afvragen: Waarom bombardeeren alléén de Witten de scholen, de marktpleinen, de vrouwen en de kinderen hunner tegenstanders? Hebben de Rooden bij geval geen enkel escader bombardementsvliegtuigen? Zouden de Franschen, de Russen, de Tsjechen niet eens bij machte zijn geweest om in 't geniep een paar bombardeerders naar Madrid en Barcelona te smokkelen, al ware het uitsluitend om straffelooze moordenaars te dreigen met représailles? Neen, dat is onaanneemlijk. De Rooden hebben bombardeerders. Maar wat voeren ze ermee uit? Zijn ze niet in staat een onverdedigd dorp of stadje te bereiken om er schrik, dood en verminking te zaaien, voor de aardigheid, om hun lading te lossen, zooals boven Granollers? Natuurlijk kunnen ze dat. Maar als ze het kunnen waarom doen zij het dan niet?

Instinctmatige gedachtengang

En het antwoord rijst op met een onverbiddelijke, onontkomelijke consequentie: Die barbaarsche, bloeddorstige Rooden wijzen dergelijke terroristische, monsterachtige praktijken blijkbaar van de hand. Wat het hun ook koste, zij willen oorlogen binnen de perken van hetgeen humaan is en duldbaar. Hun overwinning zal er door vertraagd worden, misschien onmogelijk gemaakt, doch zij willen haar niet kleuren met de stroomen bloeds van jammerlijke onschuldigen. Zij zijn geen Herodessen die de moeders willen folteren in de gedoode kinderen, en de kinderen in den erbarmelijken aanblik der gedoode moeders. Geen Herodessen zijn zij, die een lichtstraaltje, dat zou kunnen opblinken in de duisternissen der wreedaardige wederpartij, willen blusschen met een stortvloed van hulpelooze, wanhopige tranen. Maar als dat zoo is, en klaarblijkelijk is 't aldus, in welk kamp dan bevindt zich de Menschelijkheid, de Civilisatie, dit wil zeggen het humaanste begrip en besef van ridderlijkheid, fatsoen, eergevoel? Waar dan bevindt zich de eigenlijke barbaarschheid? Er is geen krant in Frankrijk, hoe men er ook de kunst moge verstaan om de opinies te kneden, die zulke redeneeringen bij zijn lezers kan verhinderen. Hun gedachtengang is instinctmatig, werktuigelijk. Ook al koestert men omtrent de loyauteit, omtrent de humaniteit, het ideaal der Rooden niet de geringste illusies, ook al zal men geneigd zijn hun menschwaardiger krijgsvoering toe te schrijven aan sluwe berekening, hun contrasteerende gedragslijn, hun zelfbeheersching en de tactische offers die zij brengen aan het Geweten, aan beginselen welke een menschelijk geweten niet verzaken mag, die offers imponeeren. Ook al zou een houding welke hun duur te staan komt slechts een speculatie zijn, zij noopt tot nadenken. Waar zij geen harten wint, ontwapent zij de ingewortelde vooroordeelen of aangeboren antipathieën.

Want onvermijdelijk redeneert men eveneens: tot die speculatie op onze humanitaire gevoelens zijn de Witten niet eens in staat geweest. En wanneer na het tiende bombardement dat de Witten uitvoeren onze neigingen wellicht nog ongewijzigd schijnen, zij zullen beginnen te schommelen bij het twintigste.

Dat gebeurt onmerkbaar, van lieverlede, geleidelijk, bijna machinaal, als de compasnaald die de verandering noteert der aantrekkingskracht van een magnetisch veld. Des te zwaarder daarom is de verantwoording welke degenen dragen die verantwoordelijk zijn voor deze wending in de oriëntatie van het Fransche gemoed. Ten voordeele hunner tegenstanders lieten zij machtsfactoren te loor gaan welke Bismarck imponderabilia noemde omdat zij metterdaad onschatbaar zijn ofschoon tot geduchtste wapenen behoorend van de immanente gerechtigheid.

Zware concessie

Er zijn dus minder en minder Franschen die de ontelbare vrachtauto's en goederentreinen betreuren, welke, geplombeerd, geëscorteerd door Fransche douanebeambten in uniform, als internationaal transito vanuit Le Havre, Duinkerken, Bordeaux, met tienduizenden tonnen ‘hoefnagels’, ‘landbouwwerktuigen’, ‘verduurzaamde levensmiddelen’, of wat anders, de wegen van Frankrijk doorkruisen, rollend naar het deel der Pyreneesche grens waar Barcelona en Madrid contact hebben met het land der vrijheid. Wanneer de meeste Franschen nog iets betreuren in die transporten van huizenhooge kisten (waarvoor men de boomen langs den weg moest snoeien, waarvoor men electrische geleidingen heeft moeten verleggen) dan zou het eer zijn dat zij niet frank en vrij kunnen geschieden, dat een mogendheid als Frankrijk clandestien moet optreden voor een zaak die dagelijks wint aan rechtvaardigheid, dat het gedwongen is zijn sympathie en hulp te camoufleeren, te verdonkeremanen... terwijl men uit Rome ongegeneerd bombastische gelukwenschen telegrafeert naar Burgos, terwijl men in Rome solidariteitsfeesten viert met generaal Franco. Van alle concessies waartoe de Franschen zich sinds verscheidene jaren geplooid hebben ter wille van den lieven vrede is deze bedeesdheid, dat in den schulp kruipen, een der penibelste, een der moeilijkst te slikken vernederingen. En die hun met den dag harder valt.

[verschenen: 13 juni 1938]