Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een getuigenis

De martelende ervaring van den schrijver Bernanos: Franco's vlag te moeten desavoueeren, welke hij eerst vereerd en gehuldigd heeft.

Parijs, 21 Mei [1938]

In zijn luidruchtige redevoering te Genua maakte Mussolini de Fransch-Italiaansche relaties afhankelijk van Frankrijks sympathieën in den Spaanschen burgeroorlog. ‘Wij staan tegenover elkaar aan weerszijden van de barricade’, riep hij uit. ‘De Franschen zijn voor Barcelona. Wij, Italianen, wenschen en willen de overwinning van Franco.’

Op deze uitdaging antwoordde bijna gelijktijdig, bijna dag voor dag een Franschman met de publicatie van ‘De groote Kerkhoven onder de Maan’. En met hem gaat antwoorden ieder die dat ontstellende en aangrijpende boek zal lezen, dit wil zeggen de overweldigende meerderheid van de Fransche natie en een belangrijk deel van 't menschdom dat nog niet geketend ligt in kluisters.

Georges Bernanos, auteur van ‘Les grands Cimetières sous la Lune’ is een internationaal schrijver sinds het succes van ‘Sous le Soleil de Satan’, twaalf jaren geleden verschenen. Zijn werken werden vertaald in alle talen.

Hij is ongeveer vijftig jaar oud, en maakte den geheelen wereldoorlog mee als infanterist. Bijgevolg heeft hij geleefd temidden der slachting en werd er door gehard. Hij is ook een man van rechts. Hij is royalist. Toen de Fransche kroon-pretendent zich scheidde van L'Action Française schaarde hij zich als trouw vazal onder de banier van den prins dien hij beschouwt als zijn vorst. Hij heeft niet de geringste sympathie voor de ideeën van links. Ten overvloede is hij katholiek. Niet zoo maar een der vierhonderd vijftig millioen katholieken die volgens de statistieken gerangschikt worden onder geestelijke obediëntie van den Paus. Doch een der Upper four hundred die branden en gloeien van ijver voor de goddelijke zaak, een dier uitgelezen, onwankelbare naturen wien het bloed van apostelen, martelaren, profeten in de aderen schroeit, een dier roekelooze, combattieve temperamenten die met het hoofd tegen alle muren botsen welke het uitzicht op hun Hemel belemmeren. Wij vermelden deze karakteristieken omdat elk hunner aan het getuigenis en aan de stem van Georges Bernanos een bijzondere beteekenis verleent.

Op reis

In 1934, temidden van het Stavisky-schandaal, werd de Fransche atmosfeer dezen mystieken idealist ondraaglijk. Hij verliet zijn land, en met zijn vrouw, zijn vijf kinderen en zijn hooge, roode motorfiets (beroemd sinds den rit welken hij beschreef in het ‘Dagboek van een Dorpspastoor’) vertrok hij naar Majorca. Hij vestigde zich in een buitenwijk van Palma en had den tijd om Spaansch te leeren en met den aard der bewoners vertrouwd te raken, toen hij op een eiland dat hij met zijn motorrijwiel in een paar uren kon doorkruisen overvallen werd door het pronunciamento van Franco.

Overvallen is in zoo verre niet het passende woord daar hij een omkeering, een periode van troebelen had zien aankomen. Een zijner zoons was luitenant der ‘Falanje’ van Primo di Rivera. Onder zijn kameraden heette hij Ifi. Hij vocht dapper in de gelederen der opstandelingen. Meermalen werd hij na een verlof door zijn vader op de duozitting van zijn motor naar de voorposten gereden. Het was dus meer dan een vage beweging wat Bernanos voelde voor de beweging van generaal Franco en hij was bereid om meer te offeren dan een platonisch enthousiasme.

Maar overvallen niettemin, en in de verschrikkelijkste beteekenis, verbrijzeld, vermorzeld werd hij door de ontwikkeling der gebeurtenissen. Aanvankelijk liet de oorlog zich betrekkelijk onnoozel aanzien. Het garnizoen van Palma maakte gemeene zaak met de Falange en bijna onmiddellijk beheerschten zij gezamenlijk den toestand. De Majorcanen zijn niet wreedaardig van inborst, gelijk de bewoners van Andalusië en Asturië. Van oudsher zijn ze onverschillig voor de politiek en bij alle botsingen welke het Spaansche vasteland teisterden hielden zij zich buiten schot. In de eerste weken van den opstand vonden zonder twijfel enkele sommaire executies plaats, uitgevoerd ten huize, doch ze leken meer op persoonlijke wraaknemingen dan op woestheden van partijgenooten en onder vier oogen werden zij door iedereen afgekeurd.

Een drama

Zij waren echter slechts een klein, onbeduidend preludium van de ‘zuivering’ welke het kleine, vreedzame Majorca te wachten stond. Het drama begon op den dag dat een Italiaan landde met een scharlaken vliegmachine. Hij beweerde generaal te zijn, graaf, en Rossi te heeten. Hij was bovenal een onbeschrijflijke bruut, en een tyran in den trant van den Hertog van Alva. Met een vuistslag op tafel verklaarde hij zich tot meester van het eiland. En onverwijld begon de onderdrukking met haar redelooze willekeurigheden, de Terreur met haar schaamtelooze laagheden, een ononderbroken uitmoording, volbracht met een bestiale koelbloedigheid, de onmenschelijke uitroeiing van ieder die verdacht leek of eenigszins in de termen viel van vroeg of laat een verdachte te kunnen worden.

Deze ‘zuivering’ van Majorca doorliep drie phasen. De eerste duurde vier maanden en bestond in ontelbare razzia's over het eiland. Suspecten werden onverhoeds uit hun bed of van hun akkers gehaald, in een auto geladen, in de buurt van een kerkhof gereden en zonder vorm van proces neergeschoten. De tweede phase bestond in een systematische schoonmaak der stampvolle gevangenissen, concentratie-kampen en onttakelde schepen, gebruikt als kerkers. De suspecten, mannen en vrouwen, daar opgeborgen, waren ontsnapt aan de krijgsraden omdat niet het geringste materieele bewijs van schuld tegen hen kon worden aangevoerd. Men liet hen dus vrij in groepen, volgens de plaats hunner herkomst, en laadde hen in een auto. Halfweg werden zij neergelegd en in een sloot geworpen. Bij de derde phase, om opspraak te vermijden, gingen de militaire autoriteiten nog sluikscher en discreter te werk. De verdachten werden midden in den nacht twee bij twee bevrijd en aan de deur opgewacht door gewapende soldaten om hen ‘naar huis’ te brengen. Ook voor dezen was het einde der reis een greppel.

Hoeveel dooden?

‘Hoeveel dooden?’ zegt Bernanos: ‘Vijfhonderd? Het getal dat ik ga geven is verstrekt door een der chefs der onderdrukking te Palma. Het cijfer verschilt aanzienlijk van de raming welke het volk maakt. Dat doet er niet toe. In 't begin van Maart 1937, na zeven maanden burgeroorlog, telde men drieduizend dezer moorden. Zeven maanden, dat is tweehonderdtien dagen, dus gemiddeld vijftien executies per dag, op een kalm eilandje dat een automobilist in twee uren kan afrijden.’

Voeg daarbij nog andere gruwelijke barbaarschheden als de afslachting der gevangenen en gewonden van het Catalaansche landingsleger, gedood tot den laatsten man en verbrand op een stapel; als de aalmoezenier der gevangenen die op zijn beurt een kogel in den nek krijgt; als de oude priester die onder bedreiging van revolvers een liter wonderolie moet drinken omdat hij zich een woord van afkeuring liet ontglippen over de bloedbaden; voeg daarbij, naast tientallen afzichtelijke scènes, de executie van Baron Guy de Traversay, Fransch journalist, hoofdredacteur van het avondblad L'Intransigeant, gefusilleerd en verbrand omdat men in een zijner zakken een getypt blaadje papier der Generalitat van Catalonië ontdekt had, en wiens verdwijning totnutoe onopgehelderd was gebleven; voeg bij al die onthullingen eener afgrijselijke mentaliteit ten slotte het effect van het ongedachte, van het ongehoorde, van het overrompelende en gij zult u tennaastenbij de impressie van verstomming, verslagenheid, beklemming, van schaamte, van ontgoocheling, van spijt, van verdriet kunnen voorstellen welke ‘Les grands Cimitières sous la Lune’ teweegbracht in de kringen die Franco totdusverre gunstig gezind waren, en welken invloed het boek moet uitoefenen op de andere helft der Fransche bevolking.

Martelende ervaring

Want Georges Bernanos is een getuige dien men niet kan afwijzen. Onmogelijk! En als men in laatste instantie voor de beestachtigheden, in de eerste maanden gepleegd door de republikeinen van Madrid en Barcelona, de verklaring kan laten gelden dat ze bedreven zijn door onwetend canaille, het losgelaten gepeupel, het uitschot, de crapule, welke vergoelijking, welke verontschuldiging kan geopperd worden voor Franco en zijn bloeddorstige bondgenooten? Geen enkele. Onder een vlag, welke zij bezoedeld hebben, wendden zij voor te strijden voor de civilisatie, voor de cultuur, voor hooger leven, een hoogere orde. Dit is voor karakters als Bernanos niet de minst martelende kant dezer ervaring: Gedwongen te zijn een vlag te moeten desavoueeren welke men vereerd, geëerbiedigd of gehuldigd heeft.

[verschenen: 10 juni 1938]