Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Op zoek naar eenheid

Voor allen is de ‘Nationale Unie’ een mazzel.

Parijs, 26 Maart [1938]

De Franschen, geprest door de voorteekenen welke de jongste gebeurtenissen schijnen te bevatten, zoeken naar een middel om hun onderlinge geschillen te vergeten, voorloopig althans, en met de hoop om het krakeel in betere tijden te hervatten.

Zulk een modus vivendi heet Nationale Unie. Slag op slag verschijnt er een manifest om haar aan te preeken. Een dezer laatste stichtelijke papieren droeg den naam van dertien min of meer beroemde schrijvers, onder wie André Malraux en François Mauriac, die heilig beloven elkaar niet meer af te kammen, en allen lust om te critiseeren te offeren op het altaar des vaderlands.

De nieuwste van die proclamaties is opgesteld door een aantal geleerde en geletterde academische celebriteiten van internationale befaamdheid. Eenheid, zeggen zij, is meer dan ooit noodzakelijk. Doch eenheid wordt pas vruchtbaar wanneer zij zich vormt rondom beproefde beginselen. Indien men de lieden die regeeren rampen laat voorbereiden onder voorwendsel dat zij experimenten verrichten, en indien men, als de ramp geschiedt, ijlings aanstalten maakt om zich onder hun bevel te plaatsen, wanneer zal ons land dan ooit kunnen genezen?

Als dieren.....

Er circuleert ook nog een andere lijst van intellectueelen die bekend maken dat zij vertikken om te denken in koor, dat zij een broederschap van ja-en-amen wantrouwen, dat zij een afschuw hebben van berusting en onderwerping, maar dat zij door hun namen te vereenigen, het volk een voorbeeld willen geven van heldere, onbevangen vrijheid. Zij gaan eigenlijk alleen accoord om te verklaren dat zij absoluut niet happig erop zijn om accoord te gaan.

Moet men erom lachen, of moet men het beschouwen als een der meest onheilzwangere vingerwijzingen dat zelfs degenen trachten samen te scholen die niet den geringsten aanleg hebben om zich te groepeeren tot kudde?

Zoo hokken de dieren bij elkaar wanneer de wind hen uit een wijden horizon de nadering bericht van een gevaar. Zij verzuimen een oogenblik elkander te verslinden. Maar als de nationale unie gewenscht is, noodig, nuttig, onontbeerlijk, dan zijn de Franschen verder van huis dan ooit. Zij hebben den mond vol van eenheid. Ieder spreekt erover. Ieder roept erom. De wolf en het lam, de vos en het hoen. Nauwelijks echter komen zij bijeen, nauwelijks doen zij een stap, of zij blijken het oneens.

Vrome wensch

Oneens over alles wat hen verdeelt, en nog wat op den koop toe. Blum zou graag vrede stichten, maar de eenen willen niet van Blum weten omdat hij hen eertijds in 't parlement den uitroep naar het hoofd geslingerd heeft van ‘Ik haat u!’ en de anderen bedanken voor Blum omdat zij weinig trek hebben de gevolgen te endosseeren zijner fouten. In het abstracte is Unie een boven alles begeerenswaardig goed, in 't concrete blijkt ze een vrome wensch. De een wil niet hooren van de partij der Russen. De ander haalt zijn neus op voor de partij der Duitschers. Ieder presenteert zich met een maximum van desiderata, vast besloten om geen halven duit te laten vallen van den prijs.

Want voor allen is de nationale unie een mazzel. Men wil zich zoo duur mogelijk verkoopen. Men moet er iets bij winnen, niet collectief, doch individueel. En omdat elke mazzel een flesschentrekkerij kan zijn, is ieder bang voor een zwendel. Men nadert elkaar achterdochtig, beducht voor een schurken-streek. De nationale unie, dat is mooi in een gegeven moment, maar over twee jaar moet zij de electorale posities niet verzwakken bij de verkiezingen. De werkgever spant zich in om niet erbij te verliezen, de arbeider probeert er klinkende munt uit te slaan. Unie is een prachtig woord, maar ook een leeg woord, en ieder legt erin wat hij kan en wat hem 't meest profijt brengt.

Chantage

De gelegenheid is te magnifiek om niet een beetje chantage te plegen, om een tegenstander op wien men bijzonder gebeten is niet te nopen het juk te passeeren. Elke partij heeft haar eigen tactiek, haar eigen mannetjes, haar eigen belangen. Van een programma waaromheen men zich zou kunnen verzamelen is nog op geen stukken na sprake. Af en toe wordt een idee op de proppen gebracht, doch zoodra men poogt de puntjes op de i's te zetten vervliegt het in ijle rook. Hier en daar duikt ook een naam op, een naam als een uithangbord, maar om direct te verzwinden als men vraagt wat hij beteekent, wat hij inhoudt, wat hij bedoelt. Aan vaderlandsliefde ontbreekt het niet, maar 't vaderland is nog niet genoeg in last om van die liefde een centrum van aantrekkingskracht te maken. Ieder vat die liefde nog op zooals het in zijn kraam te pas komt en het scheelt zelfs niet veel of sommigen staan bereid om uit pure vaderlandsliefde en in een onbedwingbaren drang naar eenheid elkaar bij den kop te grijpen.

Dat is meer komisch dan tragisch en voor de toekomst der Franschen heeft hun onvereenigbaarheid, hun ingekankerde incompatibilité d'humeur niets speciaal verontrustends. Hun tweespalt dateert van de Galliërs. Het berokkende hun de Jacquerie, de bloedigste van de boeren-opstanden der middeleeuwen. Het haalde hun den Honderdjarigen Oorlog op den hals, waarin meer Franschen tegen Franschen vochten dan Franschen tegen Engelschen. Het veroorzaakte de Saint-Barthélemy en de godsdienstoorlogen welke in Frankrijk moorddadiger waren dan overal elders. Het bezorgde hun de Fronde, de opstand van den adel tegen het koninklijk gezag. Plus de herroeping van het Edict van Nantes en de uittocht der protestanten, een der geweldigste schadeposten, moreel en materieel, der Fransche historie. Plus de Groote Revolutie en een zestal kleinere. Plus de Commune van Parijs in 1871. Plus de Dreyfus-affaire in de periode welke voorafging aan 1914.

Maar......

Vanaf Clovis inderdaad is Frankrijk meer dan eenig ander land verscheurd geworden door nationale, sociale, economische, financieele, politieke, intellectueele en religieuze problemen, die om de haverklap ontaardden in verwoede disputen. Maar Frankrijk, ondanks die tweespalten, is Frankrijk. De verdeeldheid der Franschen heeft niet verhinderd dat de Hunnen verpletterd zijn op de Catalaunische Velden, dicht hij Châlons, dat de Arabieren verbrijzeld zijn te Poitiers. Zij heeft de kathedralen niet verhinderd, noch de middeleeuwsche muziek, noch de Kruistochten, noch de eeuw van Lodewijk XIV, noch het decimale stelsel, noch het epos van Napoleon, noch de verovering - voor de tweede maal! - van een koloniaal rijk, noch de mobilisatie van 1914, noch de eerste Slag aan de Marne, noch, na de muiterijen van 1917, de tweede Slag aan de Marne. Waarom zou die oneenigheid ophouden? En waarom zou er aan die bestendigheid in het voortbrengen van de hoogste waarden een einde komen?

‘Als ik in Frankrijk leefde, zei Metternich, zou ik er liever neven hebben dan broers.’ Daarmede is grosso modo een der onveranderlijke factoren getypeerd van den Franschen volksaard. Met zulke mentaliteit kan Unie (politiek, sociaal, etc.) wenschelijk zijn, omdat zij veel zou vergemakkelijken misschien, maar zij is onbestaanbaar. Zij heeft dan ook nimmer bestaan. Noch Clemenceau, noch Poincaré, om niet verder in 't verleden terug te keeren, hebben zich ooit de medewerking kunnen verwerven der socialisten, niet eens hun welwillende neutraliteit, zelfs niet op de somberste tijdstippen der moderne geschiedenis. Onderwijst men trouwens de Fransche geschiedenis op de Fransche scholen anders dan als een soort van lange, eindelooze en permanente burgeroorlog?

Dat behoort nu eenmaal bij de Fransche psyche. Citoyens van het verschillendste pluimage zullen voortgaan te verlangen naar een eenheid welke zij in alle eeuwigheid moeten missen. Zooals altijd zal hun streven uitloopen op een precaire, onsecure, labiele combinatie. Dat is wellicht jammer, onverstandig, onredelijk. Maar wederom zal het niets verminderen, en gelijk Frankrijk was en is in wezen en verschijning, zoo is het groot genoeg.

[verschenen: 13 april 1938]