Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De jazeggers

‘God heeft ons op den weg alleen gelaten.
Ons hart gaat breken en ons lijf is ziek...’

Parijs, 2 Maart [1938]

Het zestigtal groote en kleine redevoeringen, uitgesproken in het Fransche Parlement naar aanleiding van een paar verbluffende zetten op het internationale schaakbord, heeft per slot aangetoond dat er niets, maar dan ook niets, zal veranderen in de buitenlandsche politiek van Frankrijk.

De conclusie der debatten is met volmaakte helderheid getrokken door Léon Blum, in een der eerste artikelen waarmee hij na den dood zijner vrouw zijn werkzaamheid hervatte: ‘De Kamer’, schrijft de ci-devant premier, ‘had te beslissen of Frankrijk ja dan neen het aangevoerde voorbeeld zou volgen van het Engelsche gouvernement of de Fransche politiek ja dan neen dezelfde zwenking zou ondergaan in haar gedragslijn, of ja dan neen zij het bankroet zou uitspreken van de collectieve veiligheid en het verval van den Volkenbond, of ja dan neen Frankrijk daadwerkelijk het algemeene Pact zou verloochenen van den Bond en de bijzondere pacten die er liggen ingesloten, of Frankrijk ja dan neen in het vervolg zijn veiligheid zou zoeken in een verstandhouding tot elken prijs met de totalitaire Staten.’

Aldus luidden de vragen. Het antwoord heeft geklonken met dezelfde duidelijkheid: ‘De heeren Yvon Delbos en Camille Chautemps hadden geantwoord neen. Grumbach en Albert Sérol (socialistische kopstukken) hadden geantwoord neen. Paul Reynaud (leider der gemodereerden) had geantwoord neen. Gabriel Péri (communist) had geantwoord neen. Met een enorme meerderheid heeft de Kamer geantwoord neen.’

Alleen op den weg

Die meerderheid bedroeg 439 stemmen tegen 2 en wij staan dus voor een geval dat aan klaarheid niets te wenschen overlaat. Frankrijk gaat zijn weg alleen, moederziel alleen. Het zegt neen, het knikt neen, het schudt neen. Maar zijn negatie is een bevestiging. ‘Wie gelooft dat de collectieve veiligheid verzekerd kan worden door den Volkenbond gelijk hij op 't oogenblik geconstitueerd is?’ had Neville Chamberlain gevraagd. ‘Wij gelooven dat!’ antwoordden 439 Fransche députés en hun ministers. ‘Waarom als papegaaien de clichés en de frasen te repeteeren over den Volkenbond die eertijds eenigen zin konden hebben, maar die vandaag nu de omstandigheden veranderd zijn alle beteekenis hebben verloren?’ zei Neville Chamberlain nog. ‘Wij zullen ze repeteeren tot men er wederom aan gelooft,’ gaven 439 Fransche députés tot bescheid op uitnoodiging van hun regeering. Zij negeeren het formidabele feit dat Italië, Duitschland en Japan den Volkenbond den rug toedraaien. Zij negeeren het feit dat Engeland onderhandelingen aanknoopt met Mussolini. Zij negeeren hun isolement. Doch uit alles wat zij loochenen komt onwankelbaar een geloof naar voren: 439 op de ruim 600 stemmen ja; ongeveer 160 hebben geen opinie en blijven neutraal; slechts 2 zeggen neen en ze gelden weinig want hun namen hebben geen klank. Zelfs Flandin, ‘de man der Duitschers’ sinds hij Berlijn bezocht, vond niet den moed om tegen te stemmen.

Hoe kon het anders?

Wie zou zich daarover kunnen verwonderen? Wie zal dat niet logisch oordeelen, natuurlijk, vanzelfsprekend, gewoon? Blum noemt de weigering der Kamer om rekening te houden met den draai der Engelsche politiek een overwinning van het Front Populaire. Neen, het is een overwinning van het nuchter en gezond verstand.

Wat immers kan Frankrijk doen en hoe zou het anders kunnen kiezen dan het koos? Welke andere keuze zou zijn toestand niet verzwaren? Ongetwijfeld, de Volkenbond is geen vaste burcht, geen schild en betrouwen. Doch wat zouden de Franschen erbij winnen wanneer zij, door ook op hun beurt den Bond te verzaken, aan deze beknelde en benarde veste haar laatste verdedigingsmiddelen en steunpunten ontnamen? Niets dan een verergering van de wanorde, het onevenwicht, de stuurloosheid en de janboel in Europa. Niets dan een victorie voor de mogendheden die vandaag desnoods mooi weer spelen tegenover Parijs om dat doel te bereiken, doch die morgen, zoodra de laatste verschansingen ontmanteld zijn, zich misschien zullen ontpoppen als verschrikkelijker vijanden van Frankrijk dan tegenstanders van den Bond. Wanneer de hoop niet strikt onmisbaar is om in een onderneming te volharden, een vleugje illusie, al zou ze slechts op puren schijn berusten, geeft toch altijd een aangenamer gewaarwording dan de volstrekte leegte. Een sprankje hoop zal hier wellicht weinig nut verrichten, doch wat kan het voor kwaad berokkenen? Wie weet trouwens, als eenmaal het echt alarm geslagen moet worden, hoeveel realiteit nog schuilt achter de clichés, achter de frasen van den papegaai, hoeveel soliditeit achter de façade van een Volkenbond die zoo dikwijls den indruk maakte van onstevig te zijn en onbetrouwbaar? Misschien is hij van binnen hechter dan hij zich van buiten toont. In ieder geval kan hij nooit verhinderen dat Frankrijk in de ure des gevaars de zijnen zal tellen. Waarom dus afvallig worden van den Volkenbond? Als hij weinig goeds volbracht heeft, van de aanwezige euvelen is hij niet de stichter.

Reëel

Zonder daarom de Franschen een geduchte neiging tot idealisme te ontzeggen kan hun standvastigheid verklaard worden uit motieven van het zakelijkste realisme. De Fransche stellingkeuze is redelijk en steunt op den rationeelsten basis. Een andere zou onbegrijpelijk zijn, zooals het onbegrijpelijk aandoet dat men in Frankrijk en daarbuiten nog steeds zooveel woorden en moeiten verspilt om factoren te ondermijnen, te ontzenuwen, te annuleeren als het bondgenootschap met Praag en het Pact met de Soviets. In de Fransche politiek zijn die twee factoren boven elke weifeling verheven. Uit zichzelf reeds dringen zij zich op en worden zij aanvaard als natuurwetten, onafwendbaar, onontkomelijk. Het baat niet erop te hakken en te beuken. Integendeel. Hoe meer men erop hakt en beukt, te Berlijn, te Rome, te Tokio, hoe sterker men te Parijs de noodzakelijkheid hunner handhaving zal inzien.

En ook deze onverzettelijkheid kan even gemakkelijk toegelicht worden met utilitaristische overwegingen als met ideologische. Zij is meer een kwestie van belang dan van sympathie. De Franschen beelden zich niets in omtrent de verdedigbaarheid der grenzen van Tsjecho-Slowakije. Als men de positieve vraag tot hen zou richten: ‘Hoe wilt gij Praag te hulp komen, langs welken weg, over België, over Zwitserland, over Italië?’, zouden zij zeer verlegen zitten met het antwoord. Zij bouwen geen grooter verwachting op den steun die hun in oorlog of in vrede kan geworden van Moskou. De Russische kolos druipt van bloed en men fusilleert er zelfs de vrienden van een Herriot en een Monzie, die het meest bijdroegen tot een toenadering tusschen het Kremlin en Parijs. Van alle kanten wasemt hij verraad uit. Maar elke verzwakking of elke nederlaag die de Soviets kunnen ondergaan in Europa of in het Verre Oosten zou door haar weeromstuit Frankrijk onmiddellijk plaatsen voor een dilemma waar alle uitwegen zijn afgesneden. Want zooals de situatie nu is, kan het niet anders of elke kracht die Rusland verliest moet automatisch ten goede komen aan de mogendheden, met wie een band gelijkstaat met ketenen, wier vriendschap zwaarder drukken zou dan kluisters.

Energie

Er gebeure dus wat wil, Frankrijk zal zijn pact met Rusland op geen enkele voorwaarde prijsgeven. Er gebeure ook wat wil, het Volkenbondsverdrag gelijk het is, nuttig of overbodig, toepasselijk of niet, zal in Frankrijk een verdediger vinden, theoretisch zoolang 't kan, maar practisch - met de wapenen - als het moet. Uit den grondtoon welke de Kamer-debatten beheerscht heeft mag zelfs veilig worden afgeleid dat een eventueele minister-wisseling in Parijs slechts ondernomen zou worden om het gewicht dezer besluiten te accentueeren. Zooals Chautemps zei begint er in Frankrijk een periode van energie. En al ontsluit dit niet het geruststellendste der mogelijke perspectieven, de Fransche vastberadenheid zal hen verheugen die verder zien dan het Europeesche continent en verder dan het jaartal dat wij heden teekenen.

[verschenen: 17 maart 1938]