Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Fransch of Duitsch Kameroen

De Franschen vreezen een ‘coup’ van de Duitschers in Kameroen.
Is die kolonie den langsten tijd Fransch geweest?

Parijs, 23 Februari [1938]

De Fransche Radio heeft ware krachttoeren uitgevoerd ter gelegenheid van de met spanning verwachte redevoering van Adolf Hitler in den Duitschen Rijksdag. Terwijl de Führer sprak werd hij stenografisch vertaald in 't Fransch en met een achterstand van niet langer dan vijftien minuten bijna letterlijk gereproduceerd. Tegelijk met de vertaling werden fonografische opnamen gemaakt van den oorspronkelijken tekst, de bijvalsbetuigingen en de overige demonstraties in de Krolloper, gelijk ze door de Duitsche Radio werden uitgezonden en opgevangen te Parijs. Ook deze klank-film, uitstekend verstaanbaar en zeer nuttig als stemmingsbeeld, werd van kwartier tot kwartier gedurende enkele minuten afgedraaid. Dit duurde even lang als de redevoering, dit wil zeggen drie volle uren. Het was de eerste maal dat men zulke technische mirakelen verrichtte voor het optreden van een staatshoofd en de eerste aan wie deze dubbele attentie bewezen werd was Hitler. Men liet er zelfs den belangrijken voetbal-match Frankrijk - Budapest een half uur voor in den steek.

De reactie

Joost weet wat er bij het aflezen van Hitler's rapport over vijf jaren Hakenkruis-bewind omging in de honderdduizenden Fransche koppen die luisterden naar het tooverkastje. Stellig weten zij het zelf niet. Waarschijnlijk bleven zij zwevend tusschen paf-staan en ongeloof, tusschen verbijstering en spot. Men kon lachen toen Hitler mededeelde met hoeveel procent de bad-gasten waren toegenomen, de telefoon-gesprekken, de toeristen, de boekdruk, de kinderen. Maar men lacht niet meer wanneer hij te kennen geeft dat zijn volk den tweeden rang - na Amerika - veroverd heeft in de staal-productie van den aardbol. Dat kan geen bluf zijn. Dat is een wonder van energie en vernuft voor een land dat een deel van zijn erts moet koopen in Frankrijk en de groote rest elders. Men amuseerde zich nog minder toen hij kalmweg dreigde met een regen van dat staal en van dat ijzer. Men knarsetandde toen hij de nederlaag eischte der Spaansche republikeinen.

Men dacht niet meer aan gekscheren toen hij nogmaals de Russen vermaledijde, de salon-bolsjewiki, den Volkenbond, de democratie, en alles wat niet Nazi is van top tot teen. Een heele serie van complicaties en kansen op catastrofen kon niet bezadigder worden aangekondigd. Pas tegen het einde zijner redevoering kwam er knettering in zijn stem, die weeker, warmer, fluweeliger klonk dan vroeger. Hij scheen dermate zeker van zijn zaak, dat hij 't niet eens de moeite waard vond warm te loopen en zijn hoorders op te winden.

De kolonisten

Hetgeen de Franschen voornamelijk interesseerde, al bekennen zij 't niet was de kwestie der koloniën, want ieder voelt vaag maar duidelijk dat dit punt als nummer een of twee op de lijst staat, die na de absorptie van Oostenrijk methodisch door Hitler zal worden afgewerkt. Sinds half December van het vorig jaar doen hier de vreemdste geruchten de ronde over Kameroen. Op een goeden morgen - op 16 December om nauwkeurig te zijn - ontving de gouverneur dezer voormalige Duitsche bezitting, thans Fransch mandaat, onvoorziens een telegrafisch bevel van het Ministerie van Koloniën dat hem gelastte het garnizoen te mobiliseeren, de haven van Douala te versperren, schietoefeningen te houden en de inlandsche bevolking te alarmeeren. Een Duitsch oorlogsschip, begeleid door twee vrachtbooten, geladen met manschappen, was gesignaleerd in de buurt, en te Parijs schreef men dit transport de slechtste bedoelingen toe. Inderhaast improviseerde het militaire commando de urgentste maatregelen tegen een troepenlanding en den volgenden dag kwam inderdaad het Duitsche schoolschip Schlesswig-Holstein in 't zicht, vergezeld ven den ravitailleerder Schwarzes Meer, die een oefentocht maakten rondom het Afrikaansche continent. Zij brachten die gebruikelijke beleefdheidsbezoeken aan de autoriteiten en konden constateeren dat zij verwelkomd werden op voet van oorlog.

Niets van dit zonderlinge incident dat een zeldzaam wantrouwen verraadt op het Ministerie van Koloniën, is uitgelekt in de groote Fransche pers.

Pas op 30 December maakte de Action Française gewag van een onverhoedsche mobilisatie die samenviel met een gevreesd bezoek, en slechts enkele schaarsche koloniale organen namen nota van deze verwonderlijke informatie. Beraamden de Duitschers werkelijk een Putsch? Hebben zij de Franschen willen plaatsen voor een fait accompli, waartegen Parijs alleen in beroep kon gaan door een oorlog te accepteeren in Europa? Of heeft de Minister van Koloniën een overdreven nervositeit aan den dag gelegd? Deze vragen zullen voorloopig onbeantwoord blijven. Maar ondanks het zwijgen der kranten zijn de verhalen van het alarm niettemin langs allerlei omwegen doorgesijpeld in het publiek. Bij sommigen wekten zij een gevoel van beklemming. Aan de meesten gaven zij het vermoeden dat er iets op til is, dat er gebeurtenissen in wording zijn welke men oneindig liever goedschiks ondergaat dan kwaadschiks en waarvan de leiding in ieder geval niet ontsnappen mag aan Fransche handen.

Aansluipende schaduwen

Ondertusschen sloot Charles Maurras een artikel van 27 Januari met dit bericht: ‘De Fransche handelaars van Kameroen hebben acht of tien dagen geleden van overheidswege advies ontvangen om zich tot geen nieuwe uitgaven te verbinden (zelfs niet voor het inslaan van voorraden) en zich vanaf 15 Maart gereed te houden voor alle gebeurlijkheden.’ Kort daarna heeft een Fransch ambtenaar, die gedurende 25 jaar consul was te Berlijn, de betrouwbaarheid dezer inlichting bevestigd op een openbare lezing waar hij mededeelde dat de Fransche planters van Kameroen officieus door de administratie verwittigd waren dat hun exploitaties gevaar liepen en dat zij vanaf 15 Maart onteigend konden worden.

Nog steeds echter heeft de Fransche pers met geen syllabe gerept van deze aansluipende schaduwen. Integendeel. Zij die rechtstreeks luisterden naar Hitler hoorden hem zeggen: ‘Duitschland, gelijk ik meerdere malen onderstreepte, heeft tegenover Frankrijk geen enkelen eisch te formuleeren van territorialen aard in Europa.’ In de verslagen van alle nieuwsagentschappen zonder uitzondering zijn de woorden ‘in Europa’ weggelaten. De nuance nochtans is van gewicht. Een reserve welke Hitler buiten kijf niet onopzettelijk aan zijn verzekering toevoegde werd zonder twijfel niet bij toeval eenparig geschrapt door de persbureaux die alle onder controle staan van het Fransche gouvernement.

Ook in die weglating kan men een der manieren bespeuren om de politieke opinie voor te bereiden op verrassingen zonder het air te hebben van ze aan te roeren. Het zou echter gewaagd zijn uit deze tactiek anticipeerende conclusies te trekken omtrent wat Frankrijk wil en niet wil. Kameroen is een voorspoedige kolonie. De Franschen hebben er hard gewerkt. (6000 k.m. wegen in 1937 tegen 400 k.m. in 1914; de productie vermeerderd; de slaapziekte overwonnen, etc.) Maar in het ensemble der Fransche wingewesten is Kameroen geen onmisbare kolonie. Haar bezit, verkregen na eerlijken, zeer zwaren strijd, is meer een kwestie van prestige, van eigenliefde, van zelfvoldoening, dan van materieel belang. Met al haar voorspoed is zij geen oorlog waard, niet eens strubbelingen en slecht humeur. Het bezit van Douala zal nimmer opwegen tegen de verdelging van Parijs. In gedachten dus heeft de Franschman reeds afgezien van Kameroen, vanaf het moment dat hij beseft zijn eigendom niet te kunnen handhaven tot elken prijs.

Wat te doen?

In plaats evenwel van de kolonie gratis af te staan zou hij de overdracht voorwaardelijk willen bedisselen en zoo mogelijk tot wezenlijke stabilisatie van den vrede. Want door de Duitschers alleenheerschappij te verleenen in Kameroen verlengt het de as Berlijn - Rome tot in het hartje van Afrika. Vanuit Douala, uitstekend vloot-steunpunt, kunnen in den Atlantischen Oceaan de communicaties worden bedreigd die reeds problematisch werden via Suez. Een gecombineerde actie van Duitsch-Italiaansche vliegtuigen zou bijna gansch Noord- en Centraal-Afrika onveilig maken. Teeken slechts drie cirkels met een straal van duizend kilometer rond Lybië, rond Ethiopië en rond Kameroen. Het ware dwaas om eventueele tegenstanders (Mussolini liet zich niet kalmeeren met Ethiopië; zal Hitler zich laten kalmeeren met Kameroen?) het ware zelfs onverantwoordelijk om een lastigen, vindicatieven, rancuneuzen buurman zonder zeer solide waarborgen zulke onschatbare strategische troeven in handen te spelen.

Zooals over alle andere denkbare onderwerpen zal Frankrijk zich ook ten opzichte van het lot dezer kolonie verdeelen in twee vijandelijke kampen, zoodra een evenement de regeering zal noodzaken tot een beslissing.

Het is gewaagd te gissen welke zienswijze zal zegevieren. Maar nu reeds doet men (en dit is verre van ontmoedigend voor Hitler) alsof men zal zwichten, en alsof men zelfs met genoegen zal zwichten wanneer aan Parijs slechts de keuze gegund wordt van het uur. Heeft zulk een houding verontschuldiging noodig, dan zou mogen worden aangevoerd dat het de eenige is, welke Frankrijk zich kan veroorloven, zoolang zijn eigen wateren niet de hypothetische hulp van tien onbestendige bondgenooten kunnen remplaceeren. Dit typeert de Fransche situatie en het bedenkelijke daarvan blijft dat zulk een positie den eischer die haar doorziet, en die durft, vrij spreken geeft en vrij spel laat.

[verschenen: 8 maart 1938]