Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Hun film

‘La Marseillaise’, de revolutie-film van het Front Populaire: een zoete koek waarmede niemand gevangen zal worden.

Parijs, 19 Februari [1938]

Telkens wanneer de Russische bioscoop in zijn goede dagen (die voorbij zijn) het volk in dichte drommen naar een film trok als naar een bedevaart, en telkens dat een Duitsche rolprent de menschen in processie wist te lokken naar regionen vol bekoring en vol misleiding, ontstaken de hoofden der vermaarde C.G.T. in toorn en afgunst en verzuchtten bij monde van Léon Jouhaux: ‘Hoe jammer dat wij zoo iets niet hebben bij ons. Welk een propagandamiddel! Welk een macht!’ Zij voegden daaraan toe: ‘Wacht maar totdat wij de baas zijn. Dan zal de wereld wat beleven.’

De C.G.T. werd baas in Mei 1936, machtiger dan ooit een vakvereeniging ergens geweest is, en een der eerste plannen die zij, nog bruisend van enthousiasme, begon te verwezenlijken, was de vervaardiging van een film. Het onderwerp lag voor de hand. Het zou de Revolutie zijn. De Revolutie der groote voorvaderen die honderd vijftig jaar later haar geestdriftige echo's over het land deed golven in de revolutie der twee Léon's, Léon Blum en Léon Jouhaux. De ideeën die op 't eind der achttiende eeuw waren uitgestrooid als een nieuw zaad, de ideeën waarvoor de Fransche legers een vore hadden geploegd tot aan de uithoeken van Europa, diezelfde ideeën zouden een tweeden triomftocht aanvangen over de vijf werelddeelen, ditmaal niet in de plooien van vaandels en vlaggen, maar veel suggestiever en directer op het strak gespannen witte doek. Had het menschdom niet meer dan ooit behoefte aan die ideeën en aan de verjongende krachten harer eeuwige jeugd? Lagen niet onmetelijke landstreken wederom gedompeld in de duisternissen der reactie, kwijnden niet gansche volkeren als bedolven onder een dikken schimmel, kreunden niet allerwegen de broeders en de kameraden onder het juk van een tyran? Dat moest veranderen. De flambouw der Vrijheid, die een ontzenuwde generatie had laten vallen en uitdooven, zou nogmaals branden, gloeien en lichten over de landen, over de zeeën, over de woestijnen, tot aan het firmament. Om te beginnen zou de Revolutie-film het evenement zijn der Expositie 1937, de ‘clou’, iets wat men nimmer had bijgewoond, wat geen oor ooit hoorde, wat geen oog ooit zag, maar wat alles zou meesleepen in zijn onstuimige vaart.

Om een titel

Men bedwelmde zich aan woorden, aan beelden, aan grandioze fresco's, die als verrukkelijke visioenen heen en weer togen, en men zamelde geld in. Dat was het lastigste niet. Men behoefde slechts te spreken in naam van het Front Populaire en de dubbeltjes rolden bij millioenen. Ook de cineast, de spelleider, de regisseur wees zich als vanzelf aan: Jean Renoir, een geestverwant, en auteur van verschillende onbetwistbare meesterwerken, die tegelijk successen waren, juist wat men noodig had. De moeilijkheden begonnen pas bij het kiezen van een titel. Hij mocht niet mak zijn maar ook niet te fel. Hij moest ontzag inboezemen maar geen schrik. Hij moest populair klinken, desnoods vulgair, maar niet banaal. Hij moest een dosis lyriek bevatten, maar ook een dosis nuchter verstand. Daarbij moest hij sensationeel zijn. Op het eerste gezicht moest men zeggen: dat is raak. Hij moest ook vertaalbaar zijn en universeel verstaanbaar. Hij mocht geen historisch luchtje hebben. Geen pedanterigheid. Geen schoolmeesterij. Hij moest luiden als een klok, loeien als sirenen, overrompelen, ontvlammen, schetteren als fanfares, grommen als een donder, en daarbij humaan blijven, niemand bang maken, niemand het land opjagen of in 'n harnas. En zoo voort.

Maandenlang matte men zich het brein af, want de beelden der Revolutie zijn menigvuldig, en na een krampachtig hoofdbreken en eindelooze deliberaties werd besloten den weergaloozen film den titel te geven van ‘La Marseillaise’. Men had daar den eersten dag aan kunnen denken doch per ongeluk wilde de helft der C.G.T. niet hooren van de Marseillaise. Zij zwoer bij de Internationale. De Marseillaise, die onder Napoleon voor revolutionnair gegolden had en verboden werd, was onder de regeering der twee Léon's bezwangerd met geurtjes van reactie en fascisme. Men geloofde niet meer aan de Marseillaise. Zij was versleten. Zij had haar dynamisme verloren, haar karakter. Haar melodie was verburgerlijkt, verweven met te veel pantoffelreminiscenties. Na de Revolutie te hebben ingeluid had zij te veel dorpskermissen geopend, prijs-uitdeelingen van de lagere school, concoursen van fokvee en bloemencorso's. Zij smaakte voortaan, en tot in alle eeuwigheid, officieel, conformistisch en platvloers.

Over den inhoud

Deze starre, scheeve koppen (die van hun standpunt gelijk hadden) werden met taai geduld rechtgezet. Maar toen men tegen heug en meug accoord ging over den titel, begon het geharrewar over den inhoud. De vlag moest een lading dekken. Doch welke lading? De Bastille is bestormd, dat weet iedereen. Doch na de capitulatie van de Bastille (verdedigd door een handvol invaliden) is het hoofd van den gouverneur De Launay op een piek in optocht rondgedragen. Ook dat weet iedereen, doch wie wil eraan herinnerd worden? Kan men die episode, historisch en onafscheidelijk, vertoonen in een film? Natuurlijk niet. De scène is te barbaarsch. De zaal zou gruwen en protesteeren, al was 't enkel voor haar fatsoen.

Maar het hoofd van De Launay op een piek, dat is slechts een klein voorspelletje van een lange tragedie vol moord en bloed. Er is ook de Guillotine, instrument van zekeren dokter Guillotin, wiens geboorteplaats - Saintes - juist dit jaar weigert zijn tweehonderdsten verjaardag te herdenken. De Guillotine, bijgenaamd ‘het nationale scheermes’, is een der eerste triomfen van het machinisme: de mechaniseering van den beul. Is dat een vooruitgang om verheerlijkt te worden op het witte doek? En niet alleen Louis XVI is onthoofd op de Place de la Révolution - tegenwoordig Place de la Concorde - maar ook Marie-Antoinette. Ook het hoofd der Princesse de Lamballe is rondgeleid op een piek. Kan men zich de Revolutie voorstellen zonder deze tafereelen? Neen. Kan men den aanblik van zulke tafereelen verdragen? Ook niet. Daarbij houdt het niet op. Er zijn de September-moorden in de Rue Vaugirard, waarvan het geheele décor nog intact bestaat. Er zijn de verdrinkingen van Nantes, op schuiten met lossen bodem. Ook Robespierre legde zijn hals onder het nationale scheermes. Ook Camille Desmoulins en Saint-Just. Ook Danton. Ook de scheikundige Lavoisier en de dichter André Chenier, twee genieën. Daar zijn de karrevrachten, de beruchte ‘charrettes’ waarin Fouquier-Tinville de ‘Aristos’ en ‘suspecten’ opstapelde, zonder onderscheid van leeftijd, vrouwen, mannen, kinderen, om hen door de Rue Saint-Honoré naar het schavot te rijden, dat hij per slot zelf besteeg.

Als een baksteen...

‘La Révolution est un bloc’ zei Clemenceau in zijn jongen tijd. Wie haar edele beginselen aanvaardt moet ook haar wreedheden, lafheden en onmenschelijkheden aanvaarden. Zeker had de C.G.T. niets liever gedaan dan deze opvatting deelen. Maar wel beschouwd vond zij het blok toch niet erg toonbaar.

In ieder geval weinig geschikt om citoyens en citoyennes van 1937-38 aan te wakkeren tot het maken eener nieuwe revolutie. Van bloedbaden kan een infernale impuls en hypnose uitgaan op sommige temperamenten. Doch na debatten zonder eind besloot men zich te houden aan het beproefde spreekwoord van de vliegen die men beter vangt met een druppel honing dan met een vat azijn. Men schrapte dus de Guillotine. Men schrapte alle executies, alle slachtingen, alle afgrijselijkheden, en ook alle onzinnigheden. Alle kopstukken verdwijnen: Geen Marat, geen Robespierre, geen Danton. Elk spoor van bloed werd zorgvuldig weggewischt. Van de branden liet men niets dan een flauwen weerglans op den horizon. De Carmagnole (Vive le son du canon!) wordt een beetje gedanst, maar als een soort onderonsje. De Koning schranst, doch wordt niet onthoofd, evenmin als de Koningin. Zoo maken vier of vijf toffe jongens, die afzakken van Marseille, braaf de Revolutie onder het debiteeren van goedige Marseillaansche kwinkslagen.

Dat is ‘La Marseillaise’, de film zonder weerga, waarvan deze maand de première werd afgedraaid (avondtoiletten verplicht!) terwijl men de Expositie afbreekt en terwijl het Front Populaire zieltoogt. Het effect is geweest dat ieder uitroept: ‘De hypocrieten, de veinzers, de huichelaars! Met zulken “geïdealiseerden” zoetekoek denken zij ons te vangen!’ En het resultaat zal zijn dat het lang gebroede meesterstuk, dat een mijlpaal zou worden, valt als een baksteen.

[verschenen: 9 maart 1938]