Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het document en zijn gevolgen

Is er verband tusschen de jongste gebeurtenissen in Duitschland en de publicatie van het geheime legerrapport in de ‘Vendémiaire?’

Parijs, 9 Februari 1938

In de tweede helft van October publiceerde het weekblad ‘Vendémiaire’ onder den titel ‘Een sensationeel document’ een geheim Duitsch rapport waarvan wij den inhoud beknopt weergegeven hebben in ons nummer van 11 November.

Het stuk, opgesteld door officieren van den ouden trant, type Hindenburg (‘von altem Schrott und Korn’) oefende een wijdloopige, bezadigde, zakelijke, maar uiterst vlijmende critiek uit op de diplomatische, militaire, economische concepties der leiders van het Nazisme. Hitler en zijn paladijnen werden erin afgeschilderd als de booze geesten van Duitschland. Hun plannen, voornamelijk hun krijgsplannen tegen Frankrijk, als dilettantisch, onoordeelkundig, onuitvoerbaar en verderfelijk voor het Duitsche vaderland. De ervaringen, opgedaan in Spanje, weerspraken alle opvattingen welke de Hitleriaansche strategen aanhingen omtrent oorlogvoering. Op den koop toe logenstraften zij den hoogen dunk welke de Nazistische generaals hadden van het krijgsmateriaal, en de hoop die zij bouwden op den vermoedelijken Italiaanschen bondgenoot. Kortom, het rapport klonk vernietigend en het was des te beteekenisvoller daar het ernstige meeningsverschillen, verwarring en bekommernis verried onder de gelederen van het Duitsche commando.

Stilte

Nimmer hebben wij in Frankrijk de openbaarmaking van een ‘sensationeel document’ bejegend gezien met een zoo eenparig stilzwijgen. Iedereen deed alsof het stuk nauwelijks vermelding verdiende en alsof niemand wist dat de hoofdredacteur van Vendémiaire drukke connecties onderhield met verschillende Fransche ministeries. Klaarblijkelijk wekten de onthullingen niet de flauwste belangstelling. Het effect dat zij beoogden scheen totaal mislukt.

Wat echter moest in Duitschland, volgens de elementairste wetten der psychologie, logischerwijze voortspruiten uit de publicatie van het confidentieele rapport der officieren van den ouden stempel? Laten wij het geval ontleden volgens de methode van Edgar Allan Poe.

Den dag na zijn verschijning ligt een exemplaar van Vendémiaire op de tafel van Himmler, Goebbels, Goering en Hitler. Alle vier nemen de telefoon en bellen elkaar op. Als zij het document reeds kennen (omdat het uit hun koker komt, wat als krijgslist tot de plausibele veronderstellingen behoort) zullen zij langs den draad even glimlachen, en min of meer homerisch schateren. Dan gebeurt er niets. Zij wachten vergenoegd af tot hoeverre de Franschman erin vliegt.

Krijgsraad

Als daarentegen het rapport niét uit hun koker komt bestaan er twee mogelijkheden. Zij kennen het omdat hun eigen informatiediensten hen op 't spoor brachten van rebellische stroomingen in de Reichswehr. Of het rapport der stafofficieren bleef hun volslagen onbekend, omdat het werkelijk geheim is en ultra-vertrouwelijk. Bij beide hypothesen moet het resultaat ongeveer hetzelfde zijn. De vier chefs der Nazi's beheerschen nauwelijks hun verbazing, hun verontwaardiging. Zij beleggen op staanden voet een krijgsraad bij den Führer-Rijkskanselier. De zaak is van onberekenbaar gewicht. Want degenen die het ontnuchterende, pessimistische rapport opstelden, verbreidden, en adepten wierven voor hun zienswijze, pleegden niet alleen een soort van verraad tegenover het Hakenkruis, maar degeen die het striemende document in handen speelde van den Franschen Erbfeind maakte zich tot overmaat van zwartheid schuldig aan de euvelste trouw jegens het Duitsche vaderland.

Onmiddellijk dus roept Himmler zijn beste en betrouwbaarste speurders samen. Van Berlijn zwermen zij vit naar alle garnizoenen. Er worden discrete huiszoekingen gelast. Officieren, op wie verdenking valt, ontvangen het bezoek van inbrekers. Men haast zich niet. Er mag geen alarm geslagen worden.

Niets lekt uit. Ook de Duitschers doen alsof zij aan de publicatie van Vendémiaire niet de geringste waarde hechten. Maar geduldig en met een schijnbare kalmte verzamelen zij de gegevens en het bewijsmateriaal. Drie maanden (November, December, Januari) zijn niet te veel voor deze nasporingen. De occulte rebellie heeft zich enkel geëxterritoriseerd in theoretische negaties, maar de scheuring, de afvalligheid vertakte zich wijder dan zelfs de zwartgalligsten aanvankelijk durfden gissen. Het is geen complot. Doch het scheelt niet veel. En het zou reeds een complot zijn als er in den actueelen toestand van Duitschland uitkomst te hopen viel van een militaire samenzwering.

Het onweer

Zoo naderen wij den 30sten Januari, de vijfde verjaardag van den triomf der Hakenkruisers. Slechts uit kleine nuances in de feestelijkheden, gedempter dan vorige keeren, zou kunnen worden afgeleid dat er iets hapert, dat er iets broeit en smeult. Dan barst op 4 Februari plotseling het onweer los. Gelijk Jupiter Tonans heeft Hitler de wenkbrauwen gefronst en zijn bliksems geslingerd. Von Blomberg verdwijnt uit zijn aanschijn. Von Fritsch wordt afgezet. Veertien andere generaals krijgen hun boterbriefjes. Negen en veertig generaals worden verplaatst, de meesten naar ondergeschikte posten. Zestig kolonels zijn in ongenade. Honderden officieren dienen hun ontslag in. Het Duitsche oppercommando en het Duitsche commando zijn gedecimeerd. Misschien gedesorganiseerd. Naar de meeste waarschijnlijkheid is de offensieve weermacht van Duitschland verzwakt, al kunnen wij niet schatten in welken graad. Eveneens verminderden de mogelijkheden van Hitler. Want zulke massa-executies, ook al krijgen de slachtoffers geen kogel in den nek gelijk te Moskou, zetten kwaad bloed. Eendracht maakt macht. Doch macht kon hier geen eendracht maken.

Is het gewaagd te meenen dat de authenticiteit van het geheim rapport der officieren van den ouden trant zijn bevestiging vindt in de evenementen? Wie de zekerheid bezat van die authenticiteit had in groote lijnen kunnen voorspellen, zonder gevaar zich te vergissen, welke beroeringen zijn publicatie enkele maanden later automatisch zou aanrichten in Duitschland.

Zelfs ten deele echt, of ten deele vervalscht, moest die openbaarmaking te Berlijn werken als een bom. Wij hadden die zekerheid niet welke ons veroorloofd zou hebben veilig te orakelen. Doch de Franschman die zich het ‘sensationeele document’ verschafte en het aan 't licht bracht, had honderd procent kans om den spijker op den kop te slaan. Na de noodige waarborgen verkregen te hebben wat zijn uitgangspunt betreft behoefde hij slechts de methode toe te passen van Edgar Poe.

Koren op den Franschen molen

De noodige elementen voor een crisis waren ongetwijfeld in Duitschland voorhanden. Dat toont het rapport. Zij had echter nog maanden kunnen sleepen.

Niets verbiedt ons te veronderstellen dat zij gaandeweg geluwd zou zijn, zonder een acuut stadium te bereiken dat een oplossing eischte, een chirurgicale operatie. Wanneer de Franschen echter de bacillen niet uitstrooiden, zij hebben de kiemen bevorderd, haar ontwikkeling geforceerd en misschien nog meer dan wij als toeschouwers kunnen beoordeelen. Wij hebben tot onzen spijt geen bewijskrachtige argumenten om zulke manoeuvres te karakteriseeren en te bewonderen als modellen der hoogste staatsmanskunst. Maar als manoeuvre beantwoorden de recente gebeurtenissen volkomen aan den eeuwenouden, traditioneelen stelregel der Fransche politiek, die dateert van vóór Richelieu en luidt: ‘Maintenir les affaires d'Allemagne dans la plus grande difficulté qu'il se pourra.’

Het is voorwaar geen kleinigheid om een Von Fritsch, een Von Blomberg, ja Hitler, Himmler, Goering en Goebbels zelf te noodzaken dat zij tegen wil en dank koren dragen naar den Franschen molen. Doch wie wenscht kan de onthoofding, de decimeering, de ontwrichting en de ontreddering der Reichswehr ook houden voor de gevolgen eener gril van het toeval. Wij hebben tegen die uitlegging geen bezwaar. Dan was het echter de Vredesengel in eigen persoon die dezen samenloop van omstandigheden bewerkstelligde. Laten wij een plechtige dankrede tot hem richten. Uitstel helaas is niet altijd afstel. Maar gewis verschoof hij nogmaals de stonde van het fatum. De Europeesche oorlog zal niet uitbreken met de lente of met den zomer, en breekt hij toch uit, dan kan hij gevoerd worden onder oneindig gunstiger voorwaarden dan een half jaar geleden.

[verschenen: 24 februari 1938]