Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Grotesk avontuur

Geschiedenis van een misdaad, welke bewijst over welke enorme invloeden de Soviets in Frankrijk beschikken.

Parijs, 5 Februari [1938]

Over welke invloeden de Soviets beschikken in Frankrijk leert aan hen die het nog niet weten, of die zich niet nauwkeurig rekenschap geven, het tragikomische avontuur van Lydia Groszowsky. Het heeft zich afgespeeld meteen impertinentie, met een meer dan gewone brutaliteit, alsof men hier en daar de menschen aan het verstand wilde brengen dat de banden die de Franschen binden aan Stalin onverbreekbaar zijn en gegarandeerd voor 't gebruik: banden als kluisters.

Op den weg van Chamblandes, in de buurt van Lausanne, werd vorig jaar een lijk gevonden, doorzeefd met kogels en voorzien van valsche papieren. Pas na vele en lastige nasporingen kon de doode worden geïdentificeerd. Het bleek een zekere Ignace Reiss, ex-agent der internationale politie van het Kremlin. Hij had met de Soviets gebroken, beweert men, nadat hij ontdekt had hoe, op instigatie van Stalin zelf, een deel van het hooge Russische personeel onderhandelingen had aangeknoopt met de mogendheid die in 't publiek werd gebrandmerkt als Vijand Nummer Een, dit wil zeggen Duitschland.

Deze ontdekking gaf hem een nieuwen kijk op verschillende beruchte processen. Ze bracht een geduchten knauw toe aan zijn geloof in de bolsjewistische zaak dat hij achttien jaren (de naïeveling!) ongeschokt bewaard had. Hij was dus Trotzkyaan geworden, met andere woorden een Lubriek Serpent. Toen hij vermoord werd kwam hij recht uit Holland, waar hij nog op 't nippertje een acte van beschuldiging had kunnen publiceeren tegen zijn voormaligen patroon.

Wanneer men van de dooden iets anders mocht spreken dan goeds zou men over Ignace Reiss niet weinig kwaads kunnen vertellen. Doch hij ruste in vrede, na een gedeelte van zijn leven Europa doorkruist te hebben in vele omzwervingen, met al het comfort van een gefortuneerd toerist, en in dienst eener ‘Idee’ welke meer bloed geëischt heeft dan Moloch en alle andere monsters, vermomd als goden, uit het verleden.

Een vermoeden

Vanaf het moment dat het lijk herkend was en een naam droeg, rees bij de Zwitsersche politie het vermoeden op dat Ignace Reiss geëxecuteerd werd op last van de Guépéou. Tusschen vermoeden echter en zekerheid, waar het een streek der Guépéou betreft, gaapt altijd een kloof die nog nimmer overbrugd werd. Colonel Jacquillard, hoofd der politie van Waadland, slaagde ditmaal erin om de twee uitersten te brengen tot een punt waar zij elkander raakten. Voor den eersten keer lukte het hem om de onweerlegbare bewijzen te verzamelen dat een misdaad bevolen werd door de Soviets. Eén voor één ontmaskerde hij de moordenaars van den ongelukkigen Reiss. Onder hen bevond zich Lydia Groszowsky en haar echtgenoot. Voor de galerij behoorde dit paartje tot de handelsdelegatie der Russische Ambassade te Parijs. In werkelijkheid maakten zij deel uit van een ‘vliegende brigade’, belast met de bewaking van bolsjewistische deserteurs. Men zegt dat meerdere van zulke ‘vliegende brigades’ onbelemmerd functionneeren op Fransch grondgebied.

De moordenaars van Reiss hadden zich na de executie verspreid in verschillende richtingen en de familie Groszowsky was kalmpjes teruggekeerd naar de Ville-Sirène. Ni vu, ni connu! Op een kwaden dag ontvangt daar de Fransche justitie een verzoek tot arrestatie en uitlevering van het Russische echtpaar. Accoord, antwoordt de Fransche politie aan haar Helvetische collega's. Zij kon moeilijk weigeren. Maar zij laat den man glippen en geeft hem de gelegenheid om met al zijn meubels te verhuizen naar Rusland. Alleen de vrouw wordt geknipt en opgeborgen achter slot en grendel in afwachting dat aan de formaliteiten der uitlevering is voldaan.

Proefkonijn

Men kan de Soviets veel verwijten behalve een overgroote teederheid voor hun menschenmateriaal. Met eenigen grond dus had Lydia Groszowsky kunnen rouwen over het verlies harer vrijheid. Doch het verhaal is nog niet uit en de rest speelt zich af alsof zij uitsluitend in handen der Fransche Justitie geplaatst werd om te dienen als proefkonijn, als reageermiddel, als werktuig eener Machtprobe.

Kort inderdaad na haar arrestatie bevatten de Fransche kranten de mededeeling dat Lydia Groszowsky op vrije voeten gesteld is tegen onderpand van vijftig duizend francs. De som is belachelijk klein in verhouding tot de misdaad en wanneer men beschermers heeft als de Russische Ambassade. Men steekt dan ook niet onder stoelen en banken dat de invrijheidstelling verleend werd op aandringen van den gezant der Soviets bij den minister van Justitie (toenmaals Vincent Auriol) en de bladen vullen hun inlichtingen aan met de pikante bijzonderheid dat de borgtocht verstrekt is door de Russische handelsdelegatie. Dit is te mooi en te geloofwaardig om te worden tegengesproken. Integendeel. Om goed te onderstreepen dat de Fransche overheid de zaak niet vertrouwt melden de kranten dat Lydia Groszowsky dag en nacht bewaakt wordt door twee inspecteurs. Is zij ergens in huis dan posteert de politie zich voor haar deur. Rijdt zij door Parijs in de veertigpaards auto der Ambassade dan volgen haar de inspecteurs met een tienpaards der Sûreté. Een karretje natuurlijk. Maar spoedig klimt hun onkostennota tot twintigduizend francs aan benzine en diversen. Als dat nog een week duurt blijft er van de borgstelling geen cent over en legt het Fransche gouvernement er bij. Verscheidene dagen lang vullen dergelijke burleske détails, getuigend van een onbegrijpelijke bezorgdheid voor een sluipmoordenares, de kolommen der Parijsche pers.

Ontsnapt

Deze imitatie van kat en muis kon niet eeuwig duren, en de Russen, parbleu, zijn gentlemen. Zij hebben niet gewild dat de bewaking der dame een stuiver kostte aan den Franschen belastingbetaler. Toen de provisie van den borgtocht der vijftigduizend francs bijna was uitgeput, herinnerde Lydia Groszowsky zich eensklaps dat zij in een automobiel der Soviet-Ambassade diplomatisch en juridisch op Russisch territorium vertoefde. Zoo luidt tenminste de verklaring die gegeven wordt van haar schielijke verdwijning. Want zij verzwond onverhoeds en ongemerkt. Zij gleed weg in 't niet, als geëscamoteerd door een goochelaar. Zij loste zich op in de lucht, spoorloozer dan een rookpluimpje. Tot vaarwel bakte de Russische Ambassade den Franschen nog een laatste poets. Op den dag harer hemelvaring publiceerden een aantal kranten een foto der verdampte Lydia, kwansuis om de vangst der voortvluchtige te vergemakkelijken. In het volgend nummer moesten zij bedremmeld rectificeeren. De foto welke zij hadden afgedrukt gaf niet de beeltenis weer van Lydia Groszowsky doch het portret der echtgenoote van een Franschen Cagoulard!

Daarin culmineerde de humor, de ironie en de insolentie. De kranten protesteerden. Doch echt boos kon ook deze grap hen niet stemmen, bijgevolg ook niet haar lezers die piepen gelijk men hun voorzingt. De eenigen die zich misschien ronduit verontwaardigd voelen zijn de Zwitsers, die het communisme genoeg verfoeien en doorzien om het te bannen uit hun samenleving, en die, ten overvloede niet gekscheren met de Justitie.

Wie regeert Frankrijk

Wel bekome Lydla Groszowsky haar vrijheid, beter gezegd haar opneming in den grenzenloozen schoot der anonimiteit. Moge zij haar nimmer betreuren.

Maar als haar klucht den omvang van den invloed der Soviets bewezen heeft in Frankrijk, zij heeft tevens geopenbaard dat wij op geen stukken na weten door wie de Franschen eigenlijk geregeerd worden.

De heele komedie immers heeft zich ontrold alsof er in Frankrijk twee polities de autoriteit vertegenwoordigen, twee polities, gehoorzamend aan verschillend en tegenstrijdig gezag. De eene heeft eerlijk samengewerkt met colonel Jacquillard; zij heeft twee leden ingerekend der vliegende brigades waartoe Lydia behoorde, en die niet zullen ontsnappen omdat zij Franschen zijn; ze arresteerde zelfs de moordenares. Wat de eene politie echter deed, werd door de andere tenietgedaan met een vlijt en een genie dat men in minder bedenkelijke zaken dikwijls ziet ontbreken. Want klaar als de zon is het dat nimmer de Soviet-Ambassade haar goocheltoeren had kunnen volvoeren zonder den steun van minstens de helft van het Fransche rechtsapparaat en zonder een gouvernement dat beide oogen dichtknijpt. Men moet volledigheidshalve hieraan toevoegen: en zonder een publieke opinie wier geweten wegdommelde in een doffe bewusteloosheid.

[verschenen: 23 februari 1938]