Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Voor een verjaardag

De anti-Duitsche expositie die zooveel stof deed opwaaien, is in werkelijkheid een sjofele vertooning. - Onnoodige vertroebeling van relaties.

Parijs, 2 Febr. 1938

Ter herdenking van het eerste lustrum der bewindsaanvaarding van Hitler hebben de Duitsche uitgewekenen een anti-nazi tentoonstelling ingericht in het hartje van Parijs. Zij is gelegerd op nummer tien van de Rue de Lancry, een der straten die den Boulevard de Magenta snijdt, dicht bij de Place de la République, op een der gewichtigste kruispunten van de groote verkeersaderen der stad. Een geschikter en symbolischer plek kon niet worden uitgekozen dan dit mobilisatiecentrum der Fransche revolutionnairen. Wanneer ooit de morgen aanbreekt van wat zij romantisch ‘Le Grand Soir’ noemen, zullen hun troepen afzakken van hier.

Zóó aangekondigd lijkt de tentoonstelling heel wat uit de verte, en kan men haast begrijpen dat de Duitsche kranten vuur en vlam spuwen, dat de diplomaten zich opmaken om vertoogen te houden tot de Fransche regeering, die een onbeschaamde aanranding toelaat, misschien aanmoedigt, tegen de eer en den goeden naam eener welgezinde natie welke haar beste bedoelingen met verontwaardiging miskend en bespot ziet. Men zou zelfs gaan vreezen, de Duitsche bladen lezend, dat de infame ophitsers die zich zulke schandelijke provocaties vermeten, gekastijd moeten worden, en dat de betrekkingen in geen jaren hebben blootgestaan aan stoornissen, vergelijkbaar met deze brutale, onkwalificeerbare uitdaging. Kortom een ware aanslag op den Vrede.

De werkelijkheid

In werkelijkheid is de Expositie een kleine, onooglijke, om niet te zeggen sjofele vertooning, ondergebracht in twee lokalen van bescheiden afmetingen, poover, allesbehalve grootscheepsch, volstrekt niet indrukwekkend en nog minder enthousiasmeerend. Met veel geduld en veel reclame zal ze misschien bezocht worden door duizend personen.

In het eerste vertrek ziet men een bord, half omfloerst met rouwkrip, waar zwart op wit de namen der dooden zijn ingeschreven die sinds vijf jaren gevallen zijn als ‘martelaren onder de bijl’. Voor 1938, nauwelijks begonnen en nog niet geheel op dreef, telt men er reeds zes. Stellig, dat is niet weinig, en een mensch die sterft ter wille zijner overtuiging verdient des te meer respect daar zulk een soort van dood in onze eeuw tot de anachronismen moest behooren. Wij salueeren die vrijwillige slachtoffers met den verschuldigden eerbied. Maar terwijl wij hun deze laatste eer bewijzen, zwerven onze gedachten naar Rusland, naar Spanje. Ook daar worden menschen naar de andere wereld geëxpedieerd terwille eener overtuiging. Achter de zes voegt zich echter een andere zes, en nog een zes, en zelfs een derde, vierde zes. Het ontbreekt niet aan martelaren in dezen tijd, en bij al die zessen van Barcelona, van Madrid, van Moskou vinden wij Hitler onwillekeurig een goedertieren, lankmoedig heerscher. Men moet verstokt, afgestompt, huichelachtig en schijnheilig zijn als een communist om den Duitschen dictator niet gematigd te achten naast Stalin, en zijn land een paradijs voor tegenstanders, vergeleken met de hel der Russen.

Het eerste zaaltje schiet wijd over het doel heen en mist voor elken onbevooroordeelden bezoeker zijn effect. In het tweede hebben de anti-nazisten beter gemikt. Als pièce de résistance zijn daar reproducties opgehangen van schilders die in Duitschland geweerd worden als verderfelijk voor den smaak, de mentaliteit, het moreel van het ras. Men stuit er op de Staalmeesters van Rembrandt, op het befaamde altaarstuk van Grünewald uit het museum van Colmar, en op een doek van Vincent van Gogh.

Banvloek over Rembrandt!

Wanneer 't geen verzinsel is wat men hier vertelt en met leedvermaak demonstreert als een onloochenbare verdwazing, dan drijven de Duitschers hun purisme en hun manie voor het kern-gezonde waarlijk op tot een hoogte waar de zucht naar gezondheid een ziekteverschijnsel begint te worden. Er zou onlangs te Berlijn een officieele vergadering belegd zijn van museum-directeuren waarbij de gedragslijn bepaald is betreffende de keuze der schilderijen. Bij deze gelegenheid zou de banvloek uitgesproken zijn over de drie geciteerde meesters: Rembrandt, omdat hij het ghetto heeft geschilderd, Grünewald omdat hij behept was met de psychose van schuld, zonde en boete, en Van Gogh omdat zijn extravaganties van zenuwlijder en modernist indruischen tegen de behoeften aan evenwicht van een krachtig en zuiver ras. Daargelaten Van Gogh tegen wien een zekere animositeit desnoods verklaarbaar kan schijnen, vertolken de twee andere excommunicaties nog altijd een summum van bekrompenheid en nonsens. Want Rembrandt schilderde niet enkel ghetto's, gesteld dat dit als argument mag gelden. En op precies dezelfde gronden welke leiden tot Grünewald's vonnis, zou men Bach moeten verbannen uit de concertzalen. Bach heeft dezelfde boete, rouw en vermurwing bezongen in muziek, welke Grünewald uitdrukte met zijn penseel.

Dit is hinderlijker te aanschouwen, dan hoe men in Duitschland met een schuifmaatstok de ooren meet van een aap en vervolgens de neus-breedte van een mensch. Dat verbod van een kunstenaar als Rembrandt, van een geloovige als Grünewald, is zonder twijfel ook onredelijker en kinderachtiger dan een streep te halen door Charley Chaplin, Offenbach, Mendelssohn, Gustav Mahler, Thomas en Heinrich Mann, Ludwig Renn, en de drie gebroeders Marx, die worden afgebeeld met een vinger op de lippen. Er zijn overdrijvingen en buitenissigheden waarin men zich moeilijk kan schikken met een ‘ieder zijn meug’, ‘'s lands wijs, 's lands eer’, ‘elk diertje zijn pleziertje’. Zouden er veel Duitschers zijn, buiten een eng kringetje van dwepers en botterikken, die zich niet beschaamd voelen door de mogelijkheid dat sommige belachelijke en blameerende excessen geëxposeerd kunnen worden in den vreemde?

Vandaar wellicht, voor een deel tenminste, de oorzaak van hun toorn. Men zou dat willen hopen. Doch of de meerderheid der Duitschers al of niet instemt met de cultureele opvattingen hunner leiders, en of van zijn kant ieder bezoeker zonder voorbehoud met de tendenties der tentoonstelling kan accoord gaan, dit verandert niets aan de redenen welke men kan aanvoeren om het idee-zelf eener anti-hitleriaansche manifestatie af te keuren als ongewenscht. Zelfs in het nauwe bestek der Rue de Lancry is de inval laakbaar. Omdat de bedoeling hier meer telt dan de daad behoorde zoowel de bedoeling als de armzalige daad vermeden te worden. Beide kunnen slechts dienen om de relaties tusschen de twee volkeren te vertroebelen, te vergiftigen, om machtelooze verbittering te kweeken, te meer wijl alles wat eenigermate ter verduidelijking of ter vergoelijking zou pleiten wordt doodgezwegen.

Feitelijk nut nihil

Het feitelijk nut van zulke ondernemingen is nihil (zij leeren zelfs niets wat wij niet wisten) en ten overvloede brengen zij de Fransche overheden in een scheeve positie. Hoe zou het gouvernement der Republiek het opvatten wanneer sommige Fransche vluchtelingen (er zijn vluchtelingen onder de Cagoulards) te Berlijn, met oogluikende medewerking der Duitsche regeering, een tentoonstelling organiseerden van de verwoestingen op stoffelijk en geestelijk gebied aangericht door het Front Populaire in Frankrijk, zijn faillissementen, zijn stakingen, zijn oproeren (in de koloniën o.a.), zijn misdaden, zijn rechtsverkrachtingen, zijn janboel? Na het precedent, geschapen in de Rue de Lancry, zou het Fransche gouvernement niet eens meer de vrijheid bezitten om tegen een dergelijke expositie verzet aan te teekenen. En hoe zou het Fransche gouvernement reageeren wanneer te Parijs een tentoonstelling geopend werd door Russische émigré's (in plaats van zich straffeloos te laten schaken of vermoorden) betreffende de wandaden en de mislukkingen van het bolsjewistisch bewind?

Het is waar dat men niet goed ziet op welke gronden in het land der Vrijheid het houden eener expositie belet zou kunnen worden. Maar sedert langen tijd hebben de Franschen zoo dikwijls bewezen hoe weinig zij malen om bestaande wetten, dat zij in dit geval met gelijke nonchalante fantasie een wet hadden kunnen toepassen welke nog niét bestaat. Dat zou misschien de Duitsche uitgewekenen eenigen tact geleerd hebben en hun diverse bondgenooten een helderder inzicht.

[verschenen: 22 februari 1938]