Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Polichinelle en zijn geheim

De vreemde granaten van de Cagoulards.
Waarom greep minister Dormoy niet veel eerder in?

Parijs, 29 Januari 1938

Eerst, toen de Cagoule te voorschijn gehaald werd als een boeman om kinderen bang te maken, heeft men gespot met de operette-samenzweerders.

Daarna, toen de ingenieur Locuty, die den bijnaam ontving van ‘de Van der Lubbe van het Front Populaire’, zich beschuldigde van den dubbelen Parijschen bom-aanslag, aan het praten ging en eruit flapte wat een gespitste politie te vernemen wenschte, moest men graag of niet aan de Cagoulards gelooven, doch men deed 't met tegenzin, en voornamelijk om hen categorisch te desavoueeren en alle contact, elke solidariteit te verbreken met lieden die zich gedroegen als idioten.

Nu, sinds de ontploffing van het munitie-dépôt der Cagoulards in het gemeentelijk laboratorium van Villejuif, welke veertien dooden kostte, voelt men voor de Cagoule niets meer dan afschuw. Dat zijn de drie posities waarop successievelijk degenen zich terugtrokken die verdacht konden worden van sympathie met ‘het grootste complot van alle tijden’. Over de anderen spreken wij niet. Met ernst en met geestdrift hebben zij voortdurend gemarcheerd op het rhythme der muziek en in de aangewezen richting.

Maar als elke lust tot lachen vergaan is, het geval werd daarom geenszins helderder. Integendeel. Zelfs bij een vluchtige analyse van het drama van Villejuif stoot men op onoplosbare rebussen. Daar lagen ongeveer vijf duizend granaten opgestapeld, afkomstig van de oorlogsvoorraden der Cagoulards, en bestemd om vervoerd te worden naar Versailles, waar deskundigen ze zouden ontwapenen en vernietigen. Militaire vaklieden, gewend aan springstoffen, en bekend met haar risico, zijn belast met het transport. Niettemin vliegt bij het overladen in een auto de gansche voorraad in de lucht, alle ruiten verbrijzelend in een straal van honderden meters en zelfs de dakpannen afrukkend. De veertien militairen zijn letterlijk in brokken gehakt. Kleedingstukken die zij aan het lijf hadden werden weggeslingerd tot in de toppen der boomen.

Onbegrijpelijk

Het vernielend geweld der losbarsting schijnt niet alleen buiten proportie met de kwantiteit maar ook met de kwaliteit der gesprongen granaten. Het is onbegrijpelijk hoe het ongeluk onder competente leiding en met competent personeel heeft kunnen plaats grijpen. Maar het is nog veel onbegrijpelijker om Kling, den directeur van het laboratorium, te hooren verklaren dat de granaten gevuld waren met een soort van kruit, rudimentair weliswaar, doch in staat om een buitengewone explosieve kracht te ontwikkelen. Naar zulk een springstof is men sedert jaren in alle laboratoria der wereld op zoek, en menigeen zal het verwonderen haar gefabriceerd te zien - en zonder ongelukken - door onervaren dilettanten. Want totnutoe is er onder de leden der Cagoule geen enkel artillerist, geen enkel vuurwerkmaker gearresteerd.

De laboratorium-directeur evenwel eischt het maximum van de goedgeloovigheid zijner landgenooten door de ontploffing van het munitie-dépôt toe te schrijven aan constructieve fouten in de vervaardiging der granaten, welke haar springbaarheid belangrijk verhoogde. Men zou natuurlijk niets liever doen dan dit aannemen op een gezag als het zijne. Bij even nadenken echter dringen zich twee vragen op die antwoord verlangen. Ten eerste: hoe is het mogelijk dat men een zoo aanzienlijken voorraad dezer uiterst gevaarlijke voorwerpen verzamelde op één plek en ze transporteerde zonder de strengste veiligheidsmaatregelen? Ten tweede: hoe is 't mogelijk dat dergelijke hoeveelheden van zeer ontvlambare granaten gedurende langen tijd gefabriceerd konden worden, vervoerd naar de meest verschillende oorden van het Fransche territorium, gemanipuleerd als ordinaire vrachtgoederen (om niet de aandacht en de achterdocht te wekken), en ten slotte geborgen in precaire, primitieve opslagplaatsen, blootgesteld aan ontelbare onhandigheden of toevalligheden, zonder ook maar éénmaal, gedurende de achttien maanden dat ze circuleerden, het kleinste ongelukje te veroorzaken dat de samenzwering aan het daglicht had kunnen brengen? Sinds achttien maanden immers heeft men in Frankrijk nooit iets vernomen over verdachte ontploffingen.

In het labyrinth

Zonder de realiteit der granaten ook maar een oogenblik in twijfel te willen trekken (ze zijn wel degelijk gesprongen) zien wij ons niettemin gedwongen onze onmacht te bekennen om de raadselen die zij stellen op te lossen. Wij constateeren enkel dat wij dolen in een labyrinth waar alle wegen doodloopen in de zonderlingste verstrengeling. Wij benijden den Franschman die zich met de grootste natuurlijkheid beweegt in een warnet van de meest fantastische onwaarschijnlijkheden. Men deelt hem mede dat de lijsten en adressen bekend zijn van vijf en veertig honderd leden der Cagoule. Hij leest dat met voldoening. Het komt echter niet in zijn hoofd op om te vragen: waarom arresteert men die schavuiten niet? Waarom wandelen die misdadigers op vrije voeten? Hij laat zich wijsmaken dat vier duizend vijf honderd samenzweerders geblinddoekt de diepste geheimhouding zwoeren. Wie is het onnoozelst? Het publiek dat zoo iets verorbert of de leden eener secte die wanen dat een vijf en veertig honderd maal gezworen geheim bewaard kan blijven? Niemand verbaast zich erover dat geen der zestig gearresteerde cagoulards tot dusverre gerept heeft over een chef. Men ontdekt hun spionnagebureau, hun sanitaire diensten, hun transportsysteem. Maar geen spoor van geldschieters, niet de geringste kwitantie, geen zweem van boekhouding, waar zoo importante kapitalen noodig waren voor de dagelijksche uitgaven eener wijd-vertakte, rijkelijk geproviandeerde organisatie. Niemand verwondert zich dat ultra-geheime samenzweerders elkaar per openbare telefoon rendez-vous geven, wanneer het een gewaagde streek betreft als de vermoording der gebroeders Rosselli. Een'Locuty, chemisch ingenieur van beroep, wendt zich tot den eigenaar van een draadloozen zender op korte golven, dien hij nauwelijks kent, die geen lid is der Cagoule, en vraagt hem een urgente communicatie te seinen naar Parijs. Wanneer hij een weigering krijgt beweert hij dat het was voor den aankoop eener automobiel! Kan het ezelachtiger? Een Jacubiez, teekenaar van zijn vak, zaait de geweerpatronen welke hij clandestien in een auto vervoert, langs den weg als Klein Duimpje zijn broodkruimels, en laat ze oprapen door de gendarmes! Zulke bakersprookjes worden gedrukt, en geslikt gelijk men ze inlepelt. Zonder critiek. Zonder het vaagste besef van hun zotternij. Als zoete koek. Met een engelachtig geduld, zelfs wanneer de zotternij veertien onschuldige soldaten versplintert.

Het optreden van Dormoy

Maar het bevreemdendst van alles is het optreden van den voormaligen minister van Binnenlandsche Zaken Marx Dormoy. Een poos geleden, toen hij nog zijn ambt bekleedde, riep hij de journalisten samen en onthulde hen dat de regeering vanaf September-October 1936 op de hoogte was van het complot. Let wel: 1936. Het jaartal is geen drukfout. In dien herfst legde de Belgische grenspolitie beslag op een aanzienlijke zending mitraillettes en automatische pistolen, afkomstig van een Antwerpsche firma en bestemd voor Frankrijk. Na een enquête en enkele huiszoekingen deelden de Belgen het resultaat hunner nasporingen mede aan de Fransche politie, die aldus vernam dat zekere Jean-Baptiste en zekere Juif wapenen smokkelden voor rekening eener geheime organisatie. Op haar beurt arresteerde de Fransche politie twee medeplichtigen van Jean-Baptiste en Juif waardoor zij haar inlichtingen kon aanvullen en alle draden in handen kreeg der samenzwering die vanaf dit moment geen geheim meer was, noch voor de politie, noch voor het gouvernement. Curieus détail: Jean-Baptiste, beschuldigd de Cagoule verraden te hebben, verdween spoorloos uit de circulatie. Het lijk van Juif werd kort daarna gevonden in een riool in de buurt van San-Remo.

Deze ontdekkingen geschiedden in October 1936. Salengro, in November van dat jaar gezelfmoord, werd opgevolgd door Marx Dormoy. En gedurende meer dan tien maanden, hoewel op de hoogte van al haar kuiperijen, heeft Dormoy niet gekikt van La Cagoule. Hij had haar kunnen muilbanden in December 1936, na de schietpartij van Clichy, waar de Cagoule volgens Dormoy's eigen beweringen, ageerde als aanstoker. Hij had haar kunnen uitroeien in Februari 1937 na den moord van den economist Navachine, welken men vandaag op den hals schuift der Cagoulards; of in Juli, na den moord der Rosselli's, waarvan de Cagoulards zich nu zelf betichten. Of in September, na het springen der twee bommen in Parijs. Maar neen! Hij liet betijen. Hij wachtte. Niemand weet waarop. Maar misschien zou hij nog wachten wanneer de teekenaar Jacubiez niet zoo vriendelijk geweest was om zijn kogels te zaaien langs den weg. Want van dien November-dag 1937 dateeren de Verschrikkelijke Cagoulards.

Wij zullen ons niet riskeeren aan een uitlegging dezer ondoorgrondelijke gedragingen van een minister van Binnenlandsche Zaken. Zij zijn te paradoxaal. Zij zijn te irreëel. Men waant erbij te droomen. Is het niet onthutsend als men meent te moeten concludeeren dat de gebeurtenissen zich niet anders zouden hebben afgespeeld wanneer een zeer hoog personage, minstens even hoog als Marx Dormoy, in de schermen gefungeerd had als de occulte chef der Cagoulards, of in ieder geval heeft toegezien, 't zij actief, 't zij passief, wat hier geen verschil maakt, hoe de touwtjes getrokken werden dezer naïeve en stupide poppen met hun Secret de Polichinelle? Zeer zeker hebben verscheidene Cagoulards dit gedacht en bij hun proces (als 't ooit tot een proces komt) zal men ongetwijfeld vreemde onthullingen bijwonen.

[verschenen: 17 februari 1938]