Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het groote complot

Als Regeeringsstrategie zou het bewondering wekken, als machinatie eener politieke partij verdient het slechts spot.

Parijs, 22 Nov. [1937]

Het Roode Front steekt de vlaggen uit en jubileert. Er is een samenzwering tegen de Veiligheid van den Staat. En geen samenzwering als die der Cagoulards, Ridders van het Zwaard en andere Kukuxclanners, met wie men een dag na de onthulling reeds den draak stak in de cabaretten van Montmartre. En ook geen samenzwering als die der Communisten, welke was aangekondigd voor 15 November en moest uitbreken met de vermoording van drie ministers (Blum, Dormoy en Daladier) wier onzalig uiteinde men zou schuiven op rekening der nationalen, om in één salvo drie honderd der ‘fascistische’ chefs naar een betere wereld te expedieeren.

Net echt

Ditmaal was het een echte samenzwering. Zooals men ze beschreven leest in de romans. Zooals men ze geschilderd ziet in de bioscoop. Met onderaardsche gangen. Met folterkamer en geheime kerker in een kelder. Met verborgen, drievoudige deuren waarbij men op een knop moet drukken in den muur om ze geruischloos te laten draaien op scharnieren die zwemmen in de olie. Met eenzame villa's in de bosschen waar de gezworenen hun wapenen en munitie verzamelen, terwijl de uilen krijschen in 't holle van den nacht. Met gebetonneerde kazematten in 't midden der straat. Met een onschuldig familiepension dat buiten weten zijner gasten is ingericht als arsenaal en volgepropt met springstof. Met een handelaar in antiquiteiten die in een bonheur-du-jour Louis XVI en onder een ledikant Pompadour helsche machines verbergt. Met heele stapels kisten vol granaten, vol bommen in den vorm van sardine-blikjes en petroleum-bussen, vol geweren, mitrailleuses, revolvers, mitraillettes en zelfs anti-tank-kanonnen. Alles van Duitsch of Italiaansch maaksel. Dus gekocht met Duitsch en Italiaansch geld, bekostigd met subsidies van Rome en Berlijn. Het was om te rillen, te klappertanden en grijs te worden binnen een etmaal. Het Ministerie van Binnenlandsche Zaken ontving een speciale bewaking en als die garde de wacht betrok riep men de fotografen. Om het hek te passeeren moest men het wachtwoord kennen dat elken dag veranderde. Honderden rogatoire commissies zwermden vandaar uit over het territorium; honderden huiszoekingen werden gelast in alle hoeken des lands. In twee vliegkampen werden de troepen geconsigneerd, want de officieren golden voor onbetrouwbaar. Over weg en pad, van 't Noorden tot 't Zuiden, patrouilleerden dag en nacht de gendarmes op zoek naar samenzweerders die de biezen gepakt hadden. Zij bleven onzichtbaar, helaas, en ongrijpbaar. Waar zij hadden moeten worden ingerekend bij duizenden, ving men er totdusverre geen tien, en dan nog met de grootste moeite en van zeer ondergeschikten rang.

Alleen... geen samenzweerders

Dat is het eenige zwakke punt in het gigantische, monsterachtige, romantische complot. Er ontbreekt niets dan de complotteerders. Socrates zou vragen: ‘Complotteert men met iemand of met niemand?’ In Frankrijk complotteert men met niemand. Hier bestaat de samenzwering als l'art pour l'art, à l'état pur, als ding-an-sich. Gelukkig land! Er is munitie en oorlogstuig voor een gansche divisie, maar de divisie zelf mankeert. En niet alleen mist men de troepen maar vooral de aanvoerders. Er is geen spoor van een chef. Men heeft wel geprobeerd om Generaal Duseigneur, ex-directeur der Luchtvaartschool van Versailles, in de samenspanning te betrekken doch dit ballonnetje is niet opgegaan. Want op denzelfden dag dat Duseigneur, die effectief in ongenade ligt, gearresteerd had kunnen worden, delegeerden zijn collega's van den Generalen Staf der Luchtvaart hem als vertegenwoordiger der Jagers om de vlam te ontsteken op het Graf van den Onbekenden Soldaat onder den Triomfboog, en na het défilé banketteerde hij te midden zijner collega's in het Hotel Lutetia. ‘A Duseigneur tout honneur’ zooals men zei den volgenden morgen, de een met een met een glimlach, de ander met een grijns.

Maar wat is een complot zonder leiders? Een tooneeluitvoering zonder acteurs. ‘Geen wonder’ zullen binnenkort de chansonniers zingen, zoodra wij weer mogen gekscheren: ‘Geen wonder, want zij hebben een cagoule op hun hoofd die hen onvindbaar, onherkenbaar maakt.’ Doch is dit een bevredigende oplossing van het raadsel? Inderdaad, in plaats van de foto's der vrachtwagens, met kisten, olie-bussen en granaten, welke de kranten publiceerden (dat ligt in ieders bereik) zou menigeen liever iets ontmoet hebben dat meer houvast biedt dan al het gedraaf van spoken, schimmen en klopgeesten, die geen naam dragen en zelfs geen etiquet. De aanduiding behoeft niet eens bijzonder serieus te zijn. Het geringste documentje, de reproductie van een chèque b.v. of de arrestatie van een geldschieter, de handteekening van een lastgever, de notulen van een bijeenkomst, zouden volstaan en gaarne zou men daarbij riskeeren dat de papieren vervalscht konden zijn of verzonnen.

De vlag uit

Inmiddels is het ontbreken van iets reëelers, iets tastbaarders dan melodramatische coulissen en onbeduidende figuranten volstrekt geen bezwaar voor het Roode Front om de vlag uit te hangen en met vette letters te jubileeren in de dagbladen. ‘Wat heb ik u altijd gezegd en in den treure herhaald’ schettert Albert Bayet, een der eerwaardige leeken-patriarchen en leeraars van het Front Populaire. ‘Jullie geloofden mij niet. Bij Rechtsch werd ik uitgescholden voor een raaskaller. En 't scheelde niet veel of Linksch hield mij voor een oude zwetskous. Het fascistisch gevaar dat bestond niet. De Rechtschen zouden een oproer organiseeren? Bakersprookjes. De Rechtschen zouden de politie aanvallen? Geleuter. Komaan. Zijn de Rechtschen niet bij uitstek en van nature de partij der wettigheid, de partij van burger-vrede en Orde met een groote O? Ik weet niet hoeveel sullen zich hebben laten beetnemen met die praatjes. Maar vandaag antwoorden de feiten. De geest van zes Februari heeft niet opgehouden Rechtsch te bezielen. Sinds maanden en maanden bestond de activiteit van de “mannen der orde” in het opstapelen van wapenen om er Fransch bloed mee te vergieten. Op het tooneel schreeuwde men: Nationale Unie! De Radicalen met ons! Achter de schermen vergaarde men bommen en mitrailleuses voor het uur van den aanval. Niet enkel prepareerde men een gedrochtelijke onderneming als de burgeroorlog, met snelvuurgeschut dat gemikt zou hebben op de politieagenten, op de soldaten, op de vrouwen en de kinderen van Frankrijk; maar wat de misdaad dubbel weerzinwekkend maakt: die wapenen kwamen uit Duitschland en Italië. Gelijk hun collega's in Spanje zijn onze opstandelingen ten overvloede verraders.’

Dat is de toon die wordt aangegeven door de orchest-dirigenten van Linksch. Zoo ooit dan past hier de spreuk: C'est le ton qui fait la musique.

Men zet geen demper op en men speelt geen mezzo forte. Doch tutti fortissimo. En zonder te willen beweren dat de intonaties een doodelijken schrik verraden schijnen zij mij toch minstens een klemmende bezorgdheid te vertolken met een ongeveinsde oprechtheid.

De sleutel

Wanneer echter de kommer van Linksch echt is, ongehuicheld, en onbedwingbaar, welk is zijn ware aard en waardoor wordt hij ingeboezemd? Ziedaar de kwestie. Daar ligt per slot de knoop en daar heeft men kans den sleutel te vinden van het enigma. Is Linksch bang van Rechtsch? Misschien. Maar als er vrees is, dan heerscht ze in ieder geval voor een deel pro forma, want waarom bang zijn voor een partij die niet over de macht beschikt en zoovele schitterende gelegenheden om de macht te verwerven ongebruikt liet voorbijgaan? Werden de Republikeinsche instellingen deze week ernstig bedreigd door een gevaar van Rechtsch? Mogelijk. Doch dan begrijp ik niet dat men verscheidene dagen na de formidabele onthulling van de ‘Milices Secrètes Révolutionnaires’ welke duizenden leden zou tellen, nog geen enkele markante arrestatie verricht heeft.

Neen, met nieuwsgierigheid afwachtend met wie en wanneer de gevangenissen zich zullen vullen, dunkt mij dat de oplossing van den rebus gezocht moet worden in Bayet's woorden: ‘Op het tooneel schreeuwde men: Nationale Unie! De Radicalen met ons!’ De ‘fascisten’ namelijk, sinds het Front Populaire regeert, gedroegen zich als zeer behoorlijke republikeinen. Allengs verloren zij den tooi van boeman en vogelverschrikker, waarmee men hen had opgedirkt. In de koppen van een aantal citoyens, voornamelijk Radicalen, begon het idee op te schemeren dat het geen schande was, geen euveldaad, zich met hen te allieeren, of te associeeren. Kortom, de schreeuwendste kleuren van de fascistische uithangborden waren een beetje verschoten, verbleekt, verlept. Om zooals vroeger schrik aan te jagen, om het Roode Front dat barsten vertoont bijeen te houden, hadden zij dringend een opfleurend verfje noodig. Om losscheuringen in de coalitie te verhoeden, en ook om de roerigste elementen dier coalitie naar wensch te betoomen, moest allereerst het Fransche fascisme uit zijn schijndood herrijzen, en in zijn schrikbarendste uitzicht te kijk gesteld worden zooals het nimmer geweest is: als zwaard van Damocles, schommelend aan een dun haartje boven 't hoofd van Marianne.

Kinderachtig

In hoeverre deze lezing van het complot juist is zullen de gebeurtenissen der naaste dagen gemakkelijk uitwijzen. Om de waarheid te zeggen zou het mij spijten wanneer ze gelogenstraft werd door de sensationeele openbaring eener persoonlijkheid, van den man dien men sinds vijftien jaar in Frankrijk tevergeefs gezocht heeft met alle lantaarns. Hij zou van stond af belachelijk worden want nooit in de historie smeedde men een samenzwering welke deze evenaart in kinderachtigheid. Doch het is voorbarig om dien anderen kant der zaak nu reeds te behandelen. Immers wanneer het complot als manoeuvre van regeerings-strategie aanspraak mag maken op bewondering, als machinatie eener politieke partij daarentegen verdient het slechts medelijden of spot. En alvorens over de technische zijden der samenzwering een opinie te formuleeren zou men met zekerheid moeten weten aan welke der twee mogelijkheden men zich te houden heeft.

[verschenen: 10 december 1937]