Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Geheime fondsen

Zóó weinig gezond verstand, intellect en intelligentie is er in een 20ste eeuwsche massa, dat een tot populaire afgod verkozen pop, zich iedere vermomming en veinzerij mag veroorloven.

Parijs, 17 November [1937]

De heropening der Kamers, die na een lange vacantie aan de periode van komedie, luchtkasteelen, kwakzalverij, lapmiddelen een eind maakt, de hervatting der parlementaire debatten, de indiening van een labiel budget dat scabreuze verrassingen belooft, en alles wat den gemiddelden citoyen in gewone tijden zou hebben gepassionneerd is naar den achtersten achtergrond teruggedreven door de processen van den simili-dictator François de La Rocque, wat men hier noemt het duel La Rocque-Tardieu.

Men verdringt zich in en om de rechtszaal als op een perron bij de aankomst van een ster. De politie is vertiendubbeld. De straten zijn afgezet.

De toeschouwers worden gefilterd en passeeren een controle die vitterig is als de douane. Er zijn honderdmaal meer belangstellenden buiten dan binnen.

Alles bruist, gist, dampt, giert en tiert gelijk bij een bokswedstrijd. Elk der twee partijen, de aanklager en de beklaagden, hebben hun lijfwachten, hun supporters, hun applaus-brigade, en zonder twijfel ook hun knokkers, voor 't geval ze te pas zouden komen. Ontbreekt slechts de manager, de impresario van dit schouwspel, theater en circus tezamen. Misschien bevindt hij zich in de zaal en zit hij in het bankje der beschuldigden. Wanneer 't zelf niet is, wie dan?

Fraaie vertooning

Het is een mooie vertooning. De meesten der acteurs die optreden met een branie van toreadors, zijn nationalen, patriotten en wat in Frankrijk heet fascisten. Bij de geringste aanleiding stuiven zij op, krijgen zij een soort van zenuwaanval, schelden zij elkaar uit als vischwijven en baliekluivers. Alleen Tardieu bewaart zijn kalmte. Hij is ijzig bedaard en afgemeten als een beul met witte handschoenen en hooge hoed. Maar voor de overigen zijn de woorden schooier, smeerlap, ploert, huichelaar, verrotteling, omgekochte, de getemperdste uitdrukking hunner woede. Vooral Léon Daudet weert zich als een echte nar, als een clown die voor baarlijke duivel zou spelen in een middeleeuwsch mysterie. Met alle geweld wil hij de glazen inslaan. Alle ruiten moeten kapot. Zijn drift van opgewonden standje bezorgt hem zelfs een neusbloeding. Doch als de president der rechtbank hem aan de deur wil zetten protesteeren de toeschouwers en houden de garde tegen. Zij willen zulke scènes niet missen. De eenen omdat zij zweren bij Daudet of omdat hij hen amuseert. De anderen omdat zij gnuiven bij die exhibitie van tweedracht en haat in een kamp dat het hunne niet is. Zij behooren tot het Front Populaire en hebben alle reden om zich met die verdeeldheden te feliciteeren. Elke mep die de ‘fascisten’ elkaar uitdeelen is meegenomen en hoe harder hij aankomt hoe liever.

Interessante momenten.

Ongetwijfeld, dit proces is interessant, want men heeft niet dikwijls de gelegenheid om respectabele lieden bij te wonen in hun slordigste négligé, of aan de kaak gesteld te zien in hun hemd. Als Tardieu b.v. aan de rechtbank dertig gefotografeerde brieven overhandigt van den Colonel, vol van de onderdanigste toewijding, dankbaarheid en vereering, van de La Rocque die beweert hem nauwelijks gekend en slechts één keer in zijn leven ontmoet te hebben. Of als de Colonel, die de getuigenis van den gestorven Doumergue inriep, loochent een démenti gekregen te hebben van Doumergue's vrouw, en even later bekennen moet dat hij van haar een brief ontving, geschreven in termen die hem striemen als het gloeiend ijzer den schouder van den galeiboef. Dat zijn momenten welke een kijk gunnen op de kronkels waarin iemand zich vermag te wringen die als de La Rocque geparadeerd heeft met een masker. Het zijn momenten waarin men iemand kan oordeelen die speelde voor ridder en held.

Het zijn eveneens momenten waarin men de volkspsychologie kan peilen tot den bodem. Want waan niet dat ook maar één enkele der aanhangers van den Colonel, wanneer hem zulke upper-cuts worden toegediend, den moed voelt zinken, of dat een aarzeling zijn moreel bekruipt. Neen, evenmin als de La Rocque zelf, en dat is stellig het hinderlijkst voor een toeschouwer die alle vijf bij elkander meent te hebben. Men zou haast gelooven dat in de jaren welke achter ons liggen en waarvan dit proces de balans opmaakt, het conservatieve deel van het Fransche volk boven alles behoefte had, sommigen bewust, de meesten onbewust, aan een held op sloffen. Gaarne wilden zij declameeren en de figuranten leveren voor een poppekast, maar in 's hemels naam geen pink verroeren in ernst. Wellicht is 't bij de revolutionnaire helft der natie ook zoo, en waarschijnlijk kan men voor beiden de conclusie trekken dat een pop, welke het volk eenmaal koos tot populaire afgod, zich op 't gebied van vermomming, veinzerij en fictie alles mag veroorloven, en onverschillig wat, zonder gevaar van een zijner aanbidders daardoor te ontnuchteren. Zóó weinig gezond verstand, intellect en intelligentie is er in een twintigste eeuwsche massa! Geen zier meer dan in een massa van twintig of dertig eeuwen geleden.

Een paradox

Wat zouden wij dus malen om de uitspraak of de afloop eener zaak waarin het onverstand culmineert naast de paradox? En welk een paradox: Tardieu verwijt een simili-dictator gegeten te hebben van de ruif der geheime fondsen. Daarna daagt de La Rocque zijn betichter en een aantal kranten die van de aantijging gewaagden, voor de rechtbank wegens smaad. Maar de geheime fondsen zijn een staatsinstelling. Op het budget vertegenwoordigen zij jaarlijks een som van nagenoeg negentig millioen. Kan een rechter, in dienst van den Staat, het beschouwen als smaad en laster wanneer beweerd wordt dat een der onderdanen van de Fransche Republiek geprofiteerd heeft van een officieele Fransche staats-instelling, waarvan het gebruik en het bestaan regelmatig gewettigd wordt door de beide Kamers? Dat mag zijn persoonlijke opinie zijn. Doch kan hij die opvatting bekrachtigen met een rechterlijk vonnis? Door den betichter te veroordeelen zou deze dienaar van den Staat den Staat zelf desavoueeren in een zijner gewichtigste en onmisbaarste organen. Hij zou een instelling, jaarlijks geconsacreerd door het Parlement, brandmerken met een zegel van eerloosheid en schande. Elk vrij burger kan de geheime fondsen indien dat hem belieft een infamie achten, een plaag, een weerzinwekkend instrument van corruptie, wat ze inderdaad zijn. Doch heeft daartoe een rechter het recht?

Zonder tekst en uitleg

Wat mij echter onder de kleinigheden welke men op de audiëntie sprokkelen kon, nog interessanter leek, was een repliek welke Tardieu zeker niet ontglipte doch die hij gaf met overleg. Een der gezworenen vroeg: ‘Waar heeft Colonel de La Rocque de fooien opgestreken, welke hem zoodanige ontboezemingen van erkentelijkheid en dienstvaardigheid ontlokken in zijn brieven aan Tardieu?’ Waarop Tardieu antwoordde: ‘Bij mij aan huis, vijf en twintig à dertig maal; men zou mijn dienstbode kunnen dagvaarden die hem stellig herkennen zal.’ En het gesprek ging voort: ‘Wat! De geheime fondsen van het ministerie waren op uw domicilie?’ Op welke vraag Tardieu, die aan alle ijdelheden der Republiek verzaakte, het volgend bescheid gaf: ‘Waarom niet? Een minister ontvangt altijd, en van te voren, kwitantie van de geheime fondsen welke men hem toevertrouwt.’

Op zichzelf zijn deze woorden reeds rond genoeg om te zeggen: ‘Met die tientallen millioenen kan hij doen wat hij verkiest. Desnoods ze in zijn zak steken. Er is geen loket. Geen boekhouding. Geen tekst en uitleg. Geen haan die er ooit naar kraait. Het Rekeningenhof heeft niet in zijn papieren te neuzen. Hij is niet de minste verantwoording schuldig. Behalve wanneer het hem belieft op een goeden dag te onthullen dat hij een Colonel die voor de galerij en voor de grap de oproervlag zwaait, gekocht en betaald heeft.

Fraai beheer

Men zou na zulk een uitlating kunnen begrijpen waarom het ministerschap een begeerenswaardig baantje is. Doch honi soit qui mal y pense! Tardieu's bekentenis verraadt alleen het fraaie beheer der financiën. Even fraai, even hartverheffend, als de drie milliard welke Sarraut in Februari 1936 leende van Engelsche bankiers en die in December 1936 door Blum gerembourseerd worden met vier milliard. Even prachtig als de vier milliard welke Blum in Februari 1937 leent van Londen en die Chautemps in December 1937 zal rembourseeren met zes milliard. Omdat zij geleend waren in ponden sterling en omdat niemand ze wenschte af te lossen vóór de devaluatie. Men dokte liever een interest van bijna honderd procent, die niet voor iedereen verloren raakte. Ook dat mag gerangschikt worden onder de geheime fondsen en gelukkig de talloozen die van nature niet probeeren te begrijpen. Dat bespaart hen te moeten denken.

[verschenen: 7 december 1937]