Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Bij de Radicalen

Het congres te Rijssel heeft in den binnenlandschen toestand van Frankrijk weinig veranderd, maar was niettemin toch een evenement.

Parijs, 3 November [1937]

Allen die niet genoeglijk kunnen leven zonder een fata morgana op den grauwen horizon, en ze zijn legio in Frankrijk, hadden hun hoop gezet op het Congres der Radicalen. Dit keer, zeiden de onverbeterlijke illusionnisten, is het gedaan met het Front Populaire. De coalitie spat uiteen. Het ministerie valt. Een oplapping is onmogelijk. De Kamer wordt ontbonden. We krijgen nieuwe verkiezingen en een gezondere situatie.

Waan, overal waan, zooals Hans Sachs zingt in de Meistersinger. Op hetzelfde thema maakte men reeds variaties in het vorig najaar. De bom barstte niet in Biarritz, waar de Radicalen twaalf maanden geleden vergaderden. In Rijssel, waar de vorige week de groote en kleine bonzen der Fransche politiek beraadslaagd hebben, was de lont tè kort om het dynamiet te laten springen. Juist lang genoeg om de Beurs één dagje optimistisch te doen rijzen. Meer niet.

Lont en kruit

Doch er was een lont en er was springstof. Want de Radicalen, de partij der middenstanders, waarvan men niet precies kan aanduiden waar zij beginnen, waar zij eindigen, die zich vertakken en verstrengelen in alle lagen der maatschappij, de Radicalen houden in hun hart absoluut niet van het Front Populaire. Zij zijn de eenige en laatste liberalen van Europa, die nog floreeren, die tenminste niet zienderoogen aftakelen, de oude garde der vrije gedachte die zich niet overgeeft, maar die ook niet sterven wil, stevig genoeg ter been en frisch genoeg van hoofd, om te denken dat een mooie toekomst niet achter haar ligt. Zij begrijpen ook uitnemend wat zij riskeeren met hun twee bondgenooten, van wie de communist ‘intrinsiek pervers’ is, gelijk de Paus zei, en de socialist nauwelijks beter vertrouwd. Zij twijfelen geen oogenblik eraan dat zoowel de socialist als de communist hun ondergang beraamt, en niet alleen de ruïne der partij, maar vooral de verdrijving, de uitroeiing der klasse en der idee welke de Radicale Partij in Frankrijk, in Europa belichaamt. Zij weten eveneens wat hun alliantie kost aan goed, wat ze misschien kosten kan aan bloed, als de socialist overmoedig wordt, of als de communist zich in een avontuur stort. Desondanks steken zij als de dierentemmer hun hoofd in den muil van den leeuw. Tusschen twee kwaden meenen zij het minste te kiezen. Zij worden liever afgeknabbeld of met haar en huid verslonden door de Rooden der Revolutie dan gesmoord door de Witten der Reactie.

Liberaal fascisme

Evenwel, uitgeslapen strategen als zij zijn, hoeden zij zich van alle kanten. Op hun vorig congres te Biarritz hadden de gebaarde patriarchen van het Radicalisme met verbazing en ongerustheid in de vergaderzaal een horde zien verschijnen van schreeuwende, tierende klanten, marcheerend op commando, salueerend met de armen in de lucht, als echte recruten voor een dictatuur.

Zij hebben die benden teruggezien te Rijssel, veel rumoeriger, veel ondernemender, en ook talrijker. Deze jonge militanten titelden zich de ‘Radicale Jeugd’ en schaarden zich onder leiding van een chef die Marcel Sableau heet. Had 't aan hen gelegen, het Front Populaire zou onmiddellijk verbroken zijn, bij de eerste zitting. Het was Sableau, die Pierre Cot ter verantwoording riep voor de smadelijke nederlagen der Fransche luchtvaart, en voor de expedities van vliegtuigen en piloten naar het Spaansche Roode Front. Cot schuimbekte van verontwaardiging dat beschuldigingen waarvan tot dusverre L'Action Française het monopolie had, weerklank konden vinden op een radicaal congres. Cot werd gedekt door de leiders der Partij, en Sableau gekozen tot vice-president. Daarmee werd bewezen wat men wilde aantoonen: dat er bij de Radicalen plaats is voor een zeker ‘fascisme’ als 't erop aankomt en dat zij niet onderdoen in patriottisme voor de extremisten van rechts als 't vaderland dit eischt.

Opzienbarende motie

Het was ook onder den drang der Jeunesses Radicales dat de Partij de eenige dagorder stemde waaruit practisch nut had kunnen voortvloeien, omdat het betreffende de financiën een standpunt vertolkte waar de Communisten en Socialisten hun bondgenoot niet konden volgen. De lotgevallen van die dagorder waren nog dramatischer dan het duel Cot-Sableau. Nauwelijks was het aanvaard, of de driehonderd aanwezige journalisten en de vijftig Kopstukken der Partij stormden naar de telefoon. Alle Parijsche redacties en ministeries werden op stelten gezet. Het slot was, dat na een telefoontje van Blum, de besluiten gewoonweg nietig werden verklaard en geannuleerd. Dit verhinderde niet dat de explosieve dagorder liet merken uit welken hoek bij de Radicalen de wind woei of dreigde te waaien. Maar dat belette ook weer niet dat de onschadelijke, schipperende eindbesluiten van het Congres met algemeene stemmen op één na werden aangenomen. De mankeerende stem behoorde aan Sableau. En ook dat was geen bezwaar voor de Jeunesses Radicales die unaniem hadden vóórgestemd, om aan hun chef onverwijld een adres van solidariteit, toewijding en ongeknakte trouw te richten, met welk adres Sableau zich dankbaar vergenoegde.

Voor den buitenstaander lijkt dat allemaal verward, kinderachtig gebazel, en poppenkasterij. Het is binnenlandsche politiek, en als zoodanig niet geheel te versmaden of te verguizen, want met de methoden waarmee men een Partij redt wordt ook de idee gered en gewaarborgd. De invloed der Jeunesses Radicales is juist voldoende om tegenover de bondgenooten te dienen als alibi: wij hebben de eenheid van het Front Populaire gehandhaafd tegenover die lastige rekels, of als wegwijzer: gevaarlijke kruising, overweg, plotselinge helling, verminder de vaart, houdt rekening met deze weerbarstige, onbesuisde snaken. Die invloed is ook nog juist zwak genoeg (numeriek vormen zij ongeveer één kwart der Partij) dat de jonge Radicalen zich geduldig en gewillig schikken in het hen toegewezen emplooi.

Herriot

De groote man der Radicalen blijft Edouard Herriot. Terwijl allen min of meer gepraat hebben voor de vaak, voor de galerij of in de ruimte, is zijn interventie de eenige welke werkelijk tot een direct en merkbaar resultaat geleid heeft. Terstond na zijn redevoering, lyrisch als de solo van een operatenor, en georchestreerd met koperen klaroenstooten, heeft Mussolini zijn gezant Vittorio Cerruti met onbeperkt verlof telegrafisch teruggeroepen naar Rome. Zoo heeft Frankrijk geen gezant meer bij het Quirinaal omdat Mussolini vergt dat de geloofsbrieven van den Franschen vertegenwoordiger geadresseerd zullen worden aan Victor Emmanuel, Koning van Italië en Keizer van Ethiopië (wat Frankrijk sedert veertien maanden principieel weigert) en Italië heeft geen gezant meer te Parijs, omdat Herriot zich enkele afwijzende opmerkingen veroorloofd heeft over het fascisme. Het was bekend dat Mussolini naar een gelegenheid uitkeek om deze ongelijkheid te herstellen en de eerste de beste welke zich voordeed heeft hij aangegrepen.

Als den Franschen het vertrek spijt van een ambassadeur, die persona grata was, en eensklaps, binnen twaalf uren, zijn koffers moet pakken, zij bejammeren daarentegen geenszins de vacantie der ambassade. Onder diplomaten loopt het gerucht dat Mussolini bij zijn bezoek te Essen tot Hitler gezegd zou hebben tegenover een stoomhamer van honderd ton, dat hij Fransch-Afrika tusschen Franco en Badoglio zou kraken als een hazelnoot onder dezen stoomhamer! En er is weinig in zijn uitingen der laatste weken wat de geloofwaardigheid van deze brutale anecdote niet vermeerdert. Op de Franschen echter kunnen zulke uitvallen slechts gunstig werken. Zij voelen zich, als bij een naderend onweer, opgelucht dat eindelijk de voorradige electriciteit zich condenseert in een bliksem.

Een evenement

Alles tezamen genomen heeft het Radicale Congres dus nog minder veranderd in den binnenlandschen toestand van Frankrijk dan de Cantonnale verkiezingen. Toch zal het opgeteekend worden als een evenement dat dateert in de geschiedenis. Een eerste stap werd gedaan in een richting die weinig rust schijnt te beloven doch klaarheid zal brengen in de Fransch-Italiaansche verhoudingen. Het is niet een helder, duidelijk inzicht dat de Franschen ooit heeft doen duizelen of deinzen.

[verschenen: 24 november 1937]