Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Oude steenen

Café ‘La Rotonde’, eenmaal de stamkroeg van Lenin en Trotzky, verzamelplaats van alle volkeren en rassen van het menschdom, is heropend; ‘Foyot’, het restaurant der senatoren gaat verdwijnen

Parijs, 27 October [1937]

Wanneer de Tentoonstelling afgebroken wordt (zoo laat mogelijk) zal er niet méér beroering heerschen onder al wie schrijft en leest dan bij de heropening onlangs van het café La Rotonde en de aanstaande verdwijning van het Restaurant Foyot.

Dat teekent de Franschen in 't algemeen en de Parijzenaars in 't bijzonder. Elders op den aardbol zijn er waarschijnlijk evenveel eet- en-drink-gelegenheden, welke tot décor dienden eener min of meer opvallende gebeurtenis in de geschiedenis van een land, doch in de Ville-Sirène heeft men een speciale gave om zulke plekken te merken met een jaartal en ze te verheffen tot een monument.

Daar is het café waar Maurras zijn eerste aanhangers verzamelde en dat reeds een doorluchtigen naam draagt in de literatuur. Het behoort tot de historie. Daar zijn de café's, waar een letterkundige, een picturale beweging haar aanloop nam of waar beroemde meesters hun concilies hielden in tabakswalmen. Het café waar Curie en zijn vrouw elken dag lunchten temidden van werklieden. Het café waar Masaryk iederen morgen zijn broodje knapte in den wasem van een glas zwarte koffie. Hier ontstond de Republiek der Tsjechen. Ginds werd het radium ontdekt. In het Café Flore van Maurras dwaalt de geest van zijn discipel Oliveira Salazar, de Portugeesche dictator.

Onder den sloopershamer

Talrijk zijn de plekken welke de geciviliseerde geacht wordt te kennen als gewijde grond en waar een hazepeper, een schotel oesters, een karaf wijn anders smaakt, en beter, in de tintelende herinnering van een groot man. Niet minder talrijk zijn de plaatsen waar de vandalen passeerden met den sloopershamer en waar niets rest dan het onvergetelijk aandenken. Daar stond het Café Anglais, waar men na middernacht Edward VII kon aantreffen, toen hij nog Prins van Wales was, neergezegen op een bank, met zwijmelende ogen, zijn prinselijke zorgen verdrinkend in de dampen van het Parijsche feest. Daar was het Café Durand, in de Rue Royale, waar de staf placht te vergaderen van Generaal Boulanger, den laatsten der Fransche volkstribunen. Op den avond dat hij zich meester moest maken van het bewind wachtte hem zijn maîtresse in een aangrenzend cabinet. Te tien minuten over twaalf tikte de pamflettist Henri Rochefort hem op den schouder en zei de beroemde woorden: ‘Sinds tien minuten is uw populariteit in daling.’ Op dit stukje grond miste Frankrijk zijn Hitler omdat Boulanger geen Parsifal was, en de omhelzing eener gloeiende en teringachtige beminde, bij wier graf hij zich kort daarna voor den kop zou schieten, verkoos boven een nachtelijken opmarsch door de stad die duizelend om hem riep. Een rechtgeaard Franschman zal zich nimmer troosten over de verdwijning van het Café Durand. En weer andere souvenirs, maar even hechte, binden hem aan het Café Tortoni, neergehaald bij de doorbraak van den Boulevard Hausmann. Hier flaneerden Chopin, Liszt, Wagner, Berlioz, Heine, het gansche intellect der negentiende eeuw. Hier krabbelde Rossini zijn laatste melodieën op een manchette. Hier troonden de fabrikanten van den Parijschen geest, de leveranciers van kwinkslagen, bons mots en boulevard-anecdotes, het dagelijksch brood van een zorgeloos volk in een tijd zonder muizenissen, die verdween als de laatste parels in een glas champagne.

De kroeg der bolsjewiki

‘La Rotonde’, op den Boulevard Montparnasse, was het Café van Lenin en Trotsky. Het begon als een kroegje, even modest als de aanvangen van het bolsjewisme, maar allengs vergroot, herbouwd tot een pompeus en altijd roezig, woelig drank-paleis, bleef de Rotonde in de verbeelding van een cosmopolitisch publiek het café der twee illusionisten, die met hun hersenschimmen een wereld ontwrichtten. Het banale marmeren tafeltje, echt of onecht, waar zij aanzaten met hun echtgenooten, met hun vrienden en trawanten, is een der bezienswaardigheden van het etablissement, evenals een autograaf van den eenigen die weldra alle pioniers zal overleven. Léon Trotsky. Niet ver van hier had Lenin op een zomerschen zondag-avond het fiets-ongeluk (hij werd omvergereden door een auto) dat hem bijna van 't leven beroofde. Het lot van Rusland, van vijf continenten, van millioenen menschen hing dien dag af van een onhandig bestuurder, en één millimeter richting van de wielen.

‘La Rotonde’ sloot haar deuren tijdens de crisis, bij gebrek aan de internationale clientèle welke het café bij voorkeur frequenteerde, zij heropende ze toen de crisis luwde, toen de toerist, vluchteling en uitgewekene opnieuw aanstroomden naar Parijs. Men kan zich voorstellen, dat de gedachten van Lenin's vrouw, van Trotsky, en zelfs van Stalin dikwijls wegdwalen naar dit onmogelijk oord, zonder bekoring, zonder grootheid, een nuchtere halte in een onafzienbare straat, dat om geheimzinnige onverklaarbare redenen een aantrekkingspunt werd van het heelal. Wederom is het terras van La Rotonde een Babel waar alle rassen en volkeren van het menschdom door een of meer exemplaren vertegenwoordigd zijn. In den roes van herinneringen bedwelmen zij zich aan de begoochelingen der toekomst. Zou zich iemand, incognito nog, onder hen bevinden wien het beter ware om op een zwoelen avond te struikelen onder de raderen van een auto? Men kan nooit weten, doch op analogieën afgaand, mag men het betwijfelen. Want La Rotonde is, naast café, nog altijd schilders-centrum. Degenen echter, die langs de expositie-wanden een Modigliani vervangen, van gebrek omgekomen in een hospitaal terwijl zijn vrouw zich uit wanhoop uit een raam wierp, of een ander dezer meesters, die in 't zenit van den roem zich ophing aan een deurknop, na zich de aderen te hebben opengesneden met een scheermes om met zijn eigen bloed op den wand te schrijven. ‘Adieu la compagnie’, degenen, die in de sporen wandelen van deze voorgangers, schijnen het op verre na niet bij hen te halen wat betreft het talent.

‘Foyot’

Foyot, onteigend door de stad Parijs om een straat te verbreeden en de circulatie te vergemakkelijken, was, gelegen tegenover den Senaat, het restaurant der Senatoren. Zijn keuken genoot een even verdiende vermaardheid als zijn wijnkelders, ouder dan een eeuw, die bij uitverkoop ongeveer een millioen opbrachten, gele en gouden Chartreuse, fine Napoléon 1805, Louis Philippe 1830. Château Margaux van 1899, en andere onschatbare nalatenschappen van een sybaritisch voorgeslacht, dat naar de veilingprijzen te oordeelen, nog niet geheel is uitgestorven. Men kwam bij Foyot om de Senatoren te bezichtigen in hun intimiteit, deftig, sober in de weelde, stemmig in den rijkdom, of men ging er dineeren, aangetrokken door de reputatie van den kok, door de verleiding van een onovertrefbaren maaltijd, even duur trouwens als comfortabel en weergaloos.

Maar de faam en de onsterfelijkheid waarin Foyot zal voortleven dankt het restaurant niet aan de senatoren, noch aan zijn smulpartijen, doch aan den bom van een anarchist. Op 4 April 1896 werd een helsche machine geplaatst in het vensterkozijn van het raam waar achter juist de dichter Laurent Tailhade had plaats genomen met een zijner pikante vriendinnen. Tailhade, even berucht om zijn ontelbare duels als om zijn verscheurende hekelverzen op de burgerlijke maatschappij, was zelf anarchist. Persoonlijk had hij alle vorige aanslagen uit deze tragische periode van het Fransche anarchisme verdedigd met de tijgerachtige boutade: ‘Wat doen de slachtoffers ertoe als het gebaar mooi is? Wat doen enkele vage menschelijkheden ertoe als door hen het individu zich laat gelden?’ Toen hij zag dat de bom ontploffen ging, plaatste hij zich moedig tegenover zijn gezellin, die slechts enkele schrammen opliep. Aan den dichter kostte de aanslag een oog, een verminkt gelaat, verschillende maanden hospitaal, en een menigte schimpscheuten van zijn tegenstanders die hem vroegen of hij 't gebaar nog zoo mooi vond. Met Laurent Tailhade echter, geniaal als roskammer, als lyricus een beetje gemanieereerd en rhetorisch, trad het restaurant Foyot in alle bloemlezingen der Fransche dichtkunst, want een dergelijk tragi-komisch avontuur is een episode welke geen enkel biograaf verwaarloozen kan.

Dat was de eenige bewogen avond in het bestaan van Foyot. Tailhade overleed in 1919. En als 't restaurant een plein is, zal de schim van den dichter er nog spoken, voor Franschen en buitenlanders, zoolang hij gelezen wordt. Dat is de macht der fabels, waaruit Parijs zich de helft tooverde van zijn charme en zijn roem.

[verschenen: 12 november 1937]