Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Op de planken

Ongewoon vroege premières en een groot aantal nieuwe tooneelstukken.
Rijke artistieke oogst.

Parijs, 16 October [1937]

Hoe de indrukken elders zijn weet ik niet, maar in Frankrijk tenminste lijkt 37 niet op andere jaren omdat alle dingen er vroeger komen dan gewoonlijk, en waarschijnlijk vroeger zullen gaan. Hiermee wordt niet de natuur bedoeld, de ooievaars, de wilde ganzen, de seizoenen die metterdaad voortijdig zijn.

Gelijk Socrates maalt de Franschman weinig om het landschappelijke en interesseert zich hoofdzakelijk voor den mensch. Wat vreemd treft is dan ook juist het feit dat de mensch zich niet houdt aan zijn almanak en aan zijn gewonen reisgids. Een reeks van ingeroeste, traditioneele gebruiken is vervroegd alsof plotseling niet het uur verzet werd maar de heele kalender. De Opéra b.v. opende op één September met een première, hetgeen nog nooit gebeurde. En de celebriteiten, van wie zooveel afhangt, zelfs de mode en de diamanthandel, die elken herfst als vaste gesternten aan het firmament verschijnen in hun eigen sector, Sacha Guitry, Henri Bernstein, H.-R. Lenormand, Jean Cocteau, gingen niet alleen twee, drie maanden te vroeg op, maar bovendien alle tegelijk, in een conjunctie welke men nimmer heeft bijgewoond. Men zou de wichelaars willen vragen wat die haast beduidt. Het is minder zeldzaam dat de ringduif en de zwaluw haar vertrek bespoedigen dan dat de Fransche mensch alle datums verschuift waarop een toilet gereed moet zijn.

Het Arendsjong

Leg het fenomeen uit zooals gij wilt, maar reeds voordat de blaren vallen hebben wij een heele serie meesterwerken, om te beginnen L'Aiglon van Jacques Ibert en Arthur Honegger, op tekst van Edmond Rostand. Het Arendsjong, om u niets nieuws te vertellen, is de spruit van Napoleon de Eenige, de Duc de Reichstadt die op het slot Schönbrunn verkwijnde onder de hynotiseerende oogen van Metternich. Indertijd is L'Aiglon gecreëerd door Sarah Bernhardt, waardoor de rol voor altijd gecatalogiseerd werd onder de travestie. Voor het gesproken tooneel was dat geen bezwaar, want Sarah Bernhardt behoefde nergens te stijgen tot de hooge C, noch roulades te kirren. Op het gezongen tooneel is de vermomming veel moeilijker te aanvaarden en met een ongemeene stoutmoedigheid zijn de auteurs over deze bedenking heengestapt. Wij zien dus den twintigjarigen zoon van Napoleon optreden als sopraanzangeres en in coloratuur-aria's. Niet ieder is kinderlijk genoeg om deze fantastische metamorphose te waardeeren, en te bewonderen hoe het Arendsjong sterft in 't laatste bedrijf als Mimi van La Vie de Bohème, als de Traviata van Verdi. Maar niemand kan ontkennen, dat deze geslachtsverwisseling succes heeft. Een sopraan te zien manoeuvreeren met de looden soldaatjes der Grande Armée onder begeleiding van een krijgshaften marsch in den trant van den bruiloftsmarsch der Götterdammerung, een sopraantje te hooren dialogeeren met Flambeau de oude grenadier van Wagram en Waterloo, overal een sopraantje waar men minstens een baard in de keel verwachtte, dat heeft den componisten normaal geleken en ook de meerderheid van het Parijsche publiek. Men mag daarna gerust den Vader van het Arendsjong op een goeden dag voor het voetlicht verwachten als heldentenor.

Napoleon populair

Wat mij nog meer verwonderde dan de sopraan, dan de muziek, welke de auteurs zonder eenig respect voor hun beginselen opzettelijk commercieel bedoeld hebben, zangerig, verteerbaar, zelfs triviaal (ofschoon geen van beide componisten een melodie kan schrijven die een kop heeft en een staart), wat mij boven alles verbaasde is de onuitputtelijke populariteit van Napoleon (de vader), zijn actualiteit, en de soort van onbewust oorlogszuchtige reactie welke zijn altijd electriseerende figuur in een menschenmenigte teweegbrengt. Persoonlijk is hij in L'Aiglon afwezig. Doch telkens dat zijn naam aanleiding geeft tot eenige tirade barst het applaus los.

De climax dezer instinctieve en weinig pacifistische emoties wordt gereikt in 't romantische en fameuze Tableau de Wagram van het vierde bedrijf. Op 't panorama van den tooneelachtergrond trekt in bioscopische beelden een leger voorbij van spoken en schimmen in marschorde en in looppas. Zijn 't dooden, zijn 't levenden? Zij doemen op als het visioen van een slagveld en defileeren ijlings verder, onder een luguber gegalm waardoor de Marseillaise en Le Chant du Départ in flarden heenbreken. De marsch wordt gesloten door ‘le petit caporal’ te paard, die van den donkeren horizon als een geweldige schaduw aandraaft. Het tafereel is pakkend, overweldigend, doch een beetje goedkoop als effect. Dat eenigszins ouderwetsche schilderij echter culmineerde in een donder van demonstratieve toejuichingen. In 't algemeen hield ik de Franschen voor kalmer, verstandiger, en te ervaringsrijk om zich tegenwoordig nog tot zulk een hitte te laten opwarmen voor een Horace Vernet, een Meissonnier in levende beelden en op muziek. Maar Vox populi, vox Dei. Tegen collectief enthousiasme is geen kruidje gewassen.

Guitry en Bernstein

Gelukkig bewegen zich de prozaïsten in minder roemzieke, fanfaronneerende en opwindende sferen. Zij verhalen in drie of meer bedrijven een geschiedenis van den dag. Sacha Guitry, die de officieuze Engelsche kroningsfilm ‘De Parelen der Kroon’ verzon welke op 't oogenblik in honderd-twintig Parijsche bioscopen tegelijk wordt afgedraaid, schreef voor het tooneel een ‘Quadrille’, als variatie op de ontelbare triangels. Het stuk verloopt zooals de Quadrille gedanst wordt. De paren vinden zich, kruisen zich, verlaten zich, hereenigen zich, en 't geval wordt enkel gecompliceerd wanneer men ze een naam geeft in plaats van een nummer. De ‘Parelen der Kroon’ is een roman, ‘Quadrille’ blijft een korte novelle. Ook Henri Bernstein beperkte zich tot de short story en een afgezaagd motief. Hij behandelde de verliefdheid van een man van vijftig voor een meisje van twintig, dat aan de concurrentie harer zeer gepassionneerde moeder het hoofd moet bieden, en hij titelde dit thema ‘De kaap der stormen’.

Op jacht naar hetzelfde geluk als de personages van Guitry en Bernstein, stevent Henri Lenormand naar de Stille Zuidzee en noemde dat ‘Pacifique’. Een Franschman, de beschaving moede, vlucht op een dier legendaire eilanden waar ieder een banjo tokkelt en in liefelijke tertsen zingt. Hij trouwt er met een inlandsche prinses, ‘taboe’ voor de blanken, en wier kind hem door den dood ontrukt wordt omdat het behekst is door de patriarchen van den stam. In ‘Naissance d'une Cité’ van Jean-Richard Bloch, directeur van Ce Soir, het meer en meer verbreide avondblad, is gansch Frankrijk de beschaving moede en daarom wordt zijn drama opgevoerd in het ruimtelooze Vélodrome d'Hiver, met minstens vijf honderd acteurs en figuranten. Ook dat speelt op een onbekend eiland in den Oceaan, waar een communistische maatschappij gesticht wordt, waar ieder zalig is tot men petroleum ontdekt en tot men oorlog moet voeren wegens de petroleum. Alles eindigt blijgeestig met een kermis in een circus, die het eigenlijke doel is van de Geboorte eener Stad, en waar niets ontbreekt, naast de acrobaten, dan een mallemolen.

Jean Cocteau

Als ik kiezen moest tusschen al die droomen en fabels waarin men de werkelijkheid poogt te ontvluchten, zou mijn voorkeur ten slotte gaan naar ‘De Ridders van de Tafelronde’ van Jean Cocteau. Het is een Wagneriaansch sprookje in een betooverd kasteel, waar Parsifal Galand heet, Amfortas Lancelot, Klingsor Merlijn de Toovenaar, wiens duivelbezweringen ontmaskerd worden door de Reine Dwaas en geneutraliseerd door den heroverden Graal. Wij missen zelfs den Charfreitagszauber niet, want naarmate Merlijn in 't derde bedrijf zich op den galop van zijn ros verwijdert, herleeft de natuur, herbloeien de bloemen, en zingen de vogels opnieuw rondom het onttooverd kasteel. Zooals Jean Cocteau tot heden Shakespeare en de Grieken arrangeerde, corrigeerde, zoo moderniseert hij nu Wagner. Zijn derde bedrijf is verrukkelijk naast de twee eerste, die breedsprakerig en langdradig aandoen. Maar niettemin kan men ten langen leste niet den wensch onderdrukken dat deze professeur de beauté en onovertroffen virtuoos in het wegwerken van rimpels eindelijk een onderwerp vindt dat geheel van hem zelf zal blijken.

Dit is niet eens de helft van den artistieken oogst van enkele weken, een rijkdom waarvan men in een paar zinnen tevergeefs een benaderend begrip kan trachten te geven, een flauw vermoeden. Ik herinner me niet dat ooit de Parijsche bijenkorf zoo gezoemd heeft als dezen na-zomer en ook daarvan zou men aan wichelaars de beteekenis willen vragen.

[verschenen: 4 november 1937]