Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een nieuw mysterie

[zonder datum, ca. 28 september 1937]

Er komt bepaald geen eind aan de vreemde, onbegrijpelijke geschiedenissen waarmee sinds eenigen tijd de zenuwen geschokt worden van het Fransche volk.

Na alle personages die op een geheimzinnige en tevens sensationeele wijze uit den weg zijn geruimd (ongeveer één per maand), en na alle bommen welke onverklaarbaar ontploffen, of door onzichtbare, ongrijpbare, onherkenbare bestellers gedeponeerd worden (nagenoeg één per week) verdwijnt plotseling op klaarlichten dag en op den hoek van twee straten, waar 't niet erg druk is doch ook niet uitgestorven, de generaal der uitgeweken Russische oudstrijders Eugeny Karlowitsj Miller. Zijn ontvoering wekt des te meer beroering daar hij als hoofd der Witte Russen opgevolgd was aan generaal Koutiepoff, die op 26 Januari 1930, eveneens tegen den middag en in 't midden van de stad, werd opgelicht zonder eenig spoor achter te laten. En reeds op den tweeden dag na de verdwijning van Miller heeft het groote publiek zijn opinie geformuleerd in het meer en meer gebruikelijke motto: ‘Dat is nog weer een historie waarvan we nimmer het fijne zullen weten.’ Ik zal de laatste zijn om de deugdelijkheid van dit vermoeden in twijfel te trekken. Niet alleen zullen wij nooit het fijne vernemen dezer zaak, maar zelfs niet het grove. Dit te moeten constateeren geeft misschien geen bemoedigend idee van de Fransche politie. Het verhoogt daarentegen het ontzag voor de machten die onderaardsch of achter ondoordringbare schermen te werk gaan met een zekerheid alsof zij het eigenlijke gouvernement vormen van de Fransche Republiek.

Zonderling

Wat mij vooral zonderling toeschijnt bij het avontuur van Miller is de bewustheid waarmee hij zich gewaagd heeft in de gespannen hinderlaag. De bewustheid en tegelijk de verregaande zorgeloosheid, lichtzinnigheid, roekeloosheid, of hoe men 't noemen wil. Toch was hij niet jong meer, en ook niet bejaard of vervallen genoeg om beschouwd te worden als kindsch. In 1914 commandeerde hij den Generalen Staf van een der tsaristische legers. Hij was militair attaché in verschillende landen. Hij volbracht delicate militaire zendingen. Na de bolsjewistische revolutie werd hij bevelhebber der Witte troepen te Archangel en gouverneur der trouw gebleven noordelijke provincies.

Dit wil zeggen dat hij voornamelijk functies vervulde waarin hij uiteraard een overvloedige ondervinding moest opdoen van spionnage en contra-spionnage, waarin hij verraad en verraders heeft leeren kennen en gissen in al hun schakeeringen, van de hoogste trappen tot de laagste. Als Generaal Miller, wat haast ondenkbaar is, daaromtrent in den loop zijner carrière onkundig en onnoozel bleef, het gebeurde met Koutiepoff had hem genoegzaam kunnen verwittigen van de gevaren waaraan een generaal blootstaat die 't commando voert over een corps van tienduizend soldaten, verspreid door gansch Europa, waar ieder zijn rang, zijn wapen behield en dat tot den huidigen dag voor mobiliseerbaar geldt.

Een valstrik vermoed

Miller, metterdaad, was wantrouwig en op zijn hoede. Toen hij zich begaf naar het rendez-vous waarvan hij niet zou terugkeeren, liet hij op zijn schrijftafel een verzegeld briefje achter, geadresseerd aan zijn rechtstreekschen medewerker Generaal Koussonsky, waarin hij zijn collega alle noodige ophelderingen verstrekte over den aard der afspraak en uitdrukkelijk mededeelde dat hij deze bijzonderheden noteerde omdat hij een valstrik vermoedde.

Daartoe echter beperkten zich de voorzorgen van dezen geslepen, doorgewinterden, gewaarschuwden en argwanenden bevelhebber. Hij zal op den hoek der Rue Jasmin en de Rue Raffet twee militaire attachés ontmoeten, van Duitsche nationaliteit, genaamd Stroman en Werner, die van Letland naar Parijs zijn gereisd om hem gewichtige inlichtingen te verschaffen betreffende de Soviets. Hoewel Miller uitstekende relaties onderhield met het Duitsche gezantschap (in de pers der Fransche communisten werd de verdwenen generaal nooit vernoemd zonder de toevoeging ‘trawant, vazal, suppoost, huurling van Hitler’) denkt hij niet eraan om even op de Duitsche Ambassade te informeeren naar genoemden Stroman en Werner. Hij zou daar vernomen hebben dat noch Stroman bekend was op de Duitsche Ambassade, noch Werner, die doorging voor een adjunct van den Duitschen militairen attaché. Aldus had hij het geheele complot kunnen verijdelen en de bandieten kunnen ontmaskeren. Gesteld echter dat Miller zich verplicht oordeelde tot de grootste discretie tegenover de Duitsche Ambassade, in verband met beider netelige positie tegenover Frankrijk, en met 't oog op de mogelijke gevolgen. Er zijn echter honderd manieren om indiscreet te zijn zonder iemand te compromitteeren.

In de val

Maar als generaal Miller de Duitschers niet wilde mengen in een rendez-vous dat zijn achterdocht opwekte, waarom verzuimde hij alle andere veiligheids-maatregelen, zelfs de meest elementaire? Wat ware eenvoudiger geweest dan zich op eenigen afstand te laten volgen door een of twee personen op wie hij vertrouwen kon? Wat lag méér voor de hand (en wat zou minder de opmerkzaamheid getrokken hebben!) dan een vertrouwensman te laten stationneeren in een auto of in een taxi langs de Rue Jasmin en de Rue Raffet? Als de zoogenaamde Stroman en Werner lont geroken hadden en geëclipseerd waren, zou Miller in ieder geval de bewijzen verkregen hebben welke zijn verdenkingen staafden en had hij dienovereenkomstig kunnen handelen. Hadden de ontvoerders daarentegen hun plan doorgezet, dan zou Miller onder alle omstandigheden over getuigen beschikt hebben om hem te wreken, verondersteld dat zij zijn leven en vrijheid niet vermochten te redden. Hij ware niet verdwenen zonder spoor, zonder nuttige aanduiding, zonder eenig profijt voor zijn geestverwanten en aanhangers, voor de taak waaraan zij gezamenlijk hun krachten wijdden.

Zooals men merkt is het mogelijk dat een veteraan gelijk Miller, die het klappen van de zweep kende omdat hij haar zelf gehanteerd had, die complotten moest duchten daar hij er zelf smeedde, het is dus mogelijk dat een uitgeslapen, achterdochtig specialist in krijgslisten zulke doodgewone, vanzelfsprekende overwegingen en tegenbewegingen verwaarloost, veronachtzaamt.

Hij signaleert aan zijn naaste omgeving de eventualiteit eener hinderlaag en loopt niettemin blindelings, onverdedigd, ongezien in de strik. Bij Koutiepoff was er nog een toevallige getuige: de knecht van een ziekenhuis die juist een tapijt klopte in een open raam, zag hoe de generaal tusschen twee personen en vergezeld van een politieagent (die later valsch bleek) in een grijze auto stapte. Miller's laatste schreden in Parijs werden door geen enkelen blik gevolgd. Op weg naar zijn belagers verdwijnt hij eenvoudig in het niet.

Ongehoord

Als dat mogelijk is voor een figuur als Miller, het is daarom niet minder ongewoon en ongehoord. Een rationeel onderzoek zou gebaseerd moeten zijn, lijkt me, op deze bevinding en op de buitensporigheid van een dergelijk feit. Wanneer men echter een moment nagaat waar zich de schuldigen kunnen bevinden, en voor welke onaangename verrassingen, onvervulbare plichten hun ontdekking zou plaatsen, is een normaal onderzoek dan nog gewenscht? Tot welke complicaties zou het de Fransche regeering kunnen leiden, in welk een impasse? Meer immers dan twee veronderstellingen kan men redelijkerwijze niet maken. De eerste en waarschijnlijkste luidt: de Soviets, bondgenooten van Frankrijk, hebben zich willen ontdoen van een hinderlijken vijand. De tweede en minst aannemelijke: de Duitschers, ontstemd over Miller's neutraliteit, o.a. ten opzichte van den oorlog in Spanje, hebben een te weinig bruikbaar handlanger verdonkeremaand om hem te vervangen door een meer plooibaren dienaar. Zoowel de eene hypothese als de andere opent voor een rechter van instructie een reeks van geduchte en onontkomelijke valluiken. Hierdoor wordt misschien de volstrekte afwezigheid verklaard van getuigen. Zelfs Generaal Nicolaas Wladimirowitsj Skoblin, president der oud-combattanten van Gallipoli en voorstander eener nauwere aansluiting tusschen Nazi's en Witte Russen, Skoblin die het noodlottige rendez-vous van Miller organiseerde, verzwond en werd onvindbaar.

Zoo Generaal Miller zijn eigen leven eenigszins verlangde te beveiligen en te sparen had hij ook die impasse moeten bedenken, ook de hachelijke complicaties waarin het Fransche gouvernement zich gewikkeld zou zien indien de daders eener ontvoering ontdekt werden. Doch de heele tragedie heeft hij laten afrollen alsof hij aan niets meer dacht, alsof hij de afspraak willoos tegemoet ging als een fatum. Van het mysterieuze in zijn drama is dat het duisterste. Want wij bespeuren niet de geringste kans om die willoosheid in overeenstemming te brengen met het briefje waarin hij zijn vrienden alarmeerde. En waarlijk, als Miller's verdwijning ongestraft blijft, hij heeft alles gedaan om bij te dragen tot het troebele, het onbevredigende van zulken afloop.

[verschenen: 12 oktober 1937]