Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De soldaten van Stalin

Het ‘Ensemble der zangen en dansen van het Roode Leger’ kwam naar Frankrijk en bereikte het hart van het volk

Parijs, 18 Sept. [1937]

Nauwelijks waren de Duitsche afgezanten van Hitler vertrokken, met hun koren, orchesten, solisten, dirigenten en zestig wagons tooneel-décors uit Berlijn en Bayreuth, nauwelijks hadden wij den tijd om de muziek te vergeten eener superbe Walküre, aangrijpend genoeg in haar volmaaktheid om steenen te vermurwen, of de Russische apostelen van Stalin deden hun intocht. En wederom waren de zalen stampvol. Wederom trilden de wanden (versierd met andere symbolen en banieren) onder het gedaver van delireerende toejuichingen. Beide kampioenen waren naar Frankrijk gekomen met den duidelijken wil om een triomf te behalen en elkaar te overtroeven. Beiden konden een overwinningsbulletin seinen naar de chefs die hen uitzonden. Met dit verschil nochtans dat de Duitsche victorie beperkt bleef tot Parijs, terwijl de Russen een rondreis maakten door de groote steden en hun zegepraal uitbreidden over de provincies, tot in 't hart van het volk. De een wendde zich tot de Parijsche élite; de ander bestreek de Fransche massa's.

Zingende militairen

Om een beeld te geven van de culminatie-punten der Duitsche cultuur na vijf jaren Hakenkruis, had Hitler civielen afgevaardigd in civiel. Om te toonen wat de Soviets in hun mars hebben na twintig jaren Sikkel en Hamer stuurde Vadertje Stalin militairen in uniform. Geen fanfare-corps: dat was banaal geweest, en dat lag in 't bereik van onverschillig welk gouvernement.

Maar het ‘Ensemble der zangen en dansen van het Roode Leger’. Deze keurtroep, opgericht in 1928, telt honderd vijf en tachtig executanten, onder wie enkele vrouwen. Zij legden tienduizenden kilometers af tusschen de Oost-Zee en de Beringstraat, tusschen de Kaspische Zee en Nova-Zembla, en verkwikten een vijfde der aard-oppervlakte met den balsem en lavenis van melodie en harmonie. Zij werken onder leiding van Alexandroff, die den titel voert van professor. Voor den eersten keer optredend buiten de Russische grenzen bewees het Ensemble, als blijk van vriendschap, aan Frankrijk de eer en de gunst om de primeur te genieten zijner buitenlandsche vertooningen. Het kan niet beminnelijker. Zelfs op de Maan, waar met een goeden telescoop niets van de menschelijke monumenten zichtbaar is dan de Chineesche Muur, moet men een idee hebben van den indruk welke zulk een aankondiging achterlaat in het gemoed van ontelbare naïevelingen. Zonder mankeeren denken zij: In Duitschland, en overal elders, dienen soldaten om te exerceeren. In 't Roode Paradijs worden zij gebruikt om te zingen en te dansen.

De handige Stalin

Dat is slecht geredeneerd, doch verbazend juist gezien van Vadertje Stalin, den genialen leider der volkeren, of van hen die achter het Ensemble op het Kremlin aan de touwtjes trekken. Zij hebben het cardinale probleem uitstekend bemerkt, meesterlijk gesteld en schitterend opgelost. Wat was er noodig, terwijl men links en rechts fusilleert op het onmetelijke territorium der Soviets, maarschalken, generaals, volkscommissarissen, presidenten, directeurs, hooge oomes en klein grut, wat was er noodig temidden van dat afschuwwekkend, anachronistisch schrikbewind, en bij de malaise die het onvermijdelijk veroorzaakte, zelfs bij de dikhuidigsten, zelfs bij menschen zonder eenige verbeeldingskracht (het ergste gebrek van onzen tijd volgens Shaw) wat was er noodig om den doorsnee-Franschman tegenover het onbegrijpelijke Rusland een beetje op zijn gemak te brengen, de atmosfeer te zuiveren van troebele gevoelens, om te sussen, te lijmen, te ontdooien, te ontbolsteren, om een weg te banen naar den kern van ieders binnenste, om zooveel vertrouwen te wekken dat men intiem kan worden, zonder argwaan of achterdocht, om een klimaat te scheppen waar men de confidentieelste gewaarwordingen en aandoeningen kan uitwisselen als vanzelf?

Wat was daarvoor noodig? Geen groote kunst. Geen symfonieën en muziek-drama's. Geen prestige. Geen overweldigende emoties. Geen verbluftheid, geen verstomming. Niets van dat alles, en niets wat daarnaar zweemt. Maar de simpele, allerdaagsche impressie dat men gelukkig is in Soviet-Rusland, onder de regeering van Vadertje Stalin, en te midden der terreur. Gelukkig, dat wil zeggen, tevreden, vroolijk, opgeruimd, monter, zonder de minste gedwongenheid, prettig, hartelijk, gezellig, joviaal, knus, altijd met een lach of met een glimlach op de lippen, met oogen die sprankelen van spontane, ongekunstelde vreugde, en nooit een schaduw over de jool, niet de minste grijns, geen spoor van dissonanten, geen vleug van een beklemming, zelfs niet wanneer het oog vochtig zou worden onder de ontroering van een lied dat met een onverwachte, onverhoedsche teederheid opklinkt, altijd lustig, altijd welgemoed, altijd in zijn sas, en altijd gewoon, natuurlijk, los, oprecht, behaaglijk, ongeveinsd bevallig, amusant, onderhoudend. Kortom, het ideaal van vreedzame, bekoorlijke, begeerlijke, menschelijke genoeglijkheid op deze planeet.

Illusies

En waarachtig, de zangers en dansers van het Roode Leger hebben dat klaargespeeld. Als zij rechtstreeks gekomen waren uit een streek waar men geen notie heeft van de dagelijksche kwellingen der twintigste eeuwers, uit een Eden, uit een sprookje, uit een onbekend luilekkerland, dan hadden zij het verloren paradijs niet overtuigender kunnen vertegenwoordigen. Zij kwamen echter uit Rusland. Uit het ondoorgrondelijke Rusland. Uit het Rusland der hongersnoden, der onnoemelijke ontberingen, der massa-moorden, der afzichtelijkste tyrannie, der afgrijselijkste moreele en materieele ellenden, volgens de eenen. Uit den heilstaat der Soviets, uit het tweede vaderland van elken proletariër, uit de bakermat eener nieuwe menschheid, volgens de anderen.

Wat zullen de duizenden Fransche arbeiders die het Roode Leger van Stalin zagen zingen en springen het liefst gelooven? Geen twijfel mogelijk. De soldaten van Stalin, jonge mannen, jonge vrouwen, hebben gezongen als Heer Halewijn, en elk die hen hoorde wilde bij hen zijn. Om te beginnen hebben die duizenden werklieden letterlijk alles gebisseerd, nummer voor nummer, onverzadigbaar en blij als kinderen. Doch niet alleen zij die men lichtelijk bevooroordeeld en vooringenomen kan achten zijn meegesleept, maar ook de meest sceptischen, de meest weerbarstigen werden door het Ensemble van Moskou in hun stevigste opinies aan 't wankelen gebracht. Het is bijna onmogelijk om door een gezang als het marschlied van het Roode Leger (Plaine, ma Plaine) niet meegelokt te worden als ratten op de fluit van hun legendairen bezweerder, en niet weg te glijden, te verzinken, te verdrinken in een stroom van de verrukkelijkste illusies.

Het doel bereikt

Dat was het doel, per slot, en het werd bereikt. Zonder deze propaganda te rangschikken onder de hoogere magie kan het zijn nut hebben haar knapheid en haar buitengewone doeltreffendheid zakelijk te constateeren. Precies met de banaalste middelen kan men een satanische handigheid ontwikkelen.

Om de beoogde snaren te roeren is de dirigent Alexandroff niet ervoor teruggedeinsd om het soldaten-koor uit Gounod's Faust op zijn programma te plaatsen. Gloire immortelle de nos aieux! Gaarne had ik bij dit krijgshaftige, braaf-burgerlijke, huiselijke, en onvergankelijke stuk muziek een der revolutionnaire intellectueelen geïnterviewd die nog vliegen probeeren te vangen met azijn. In de naaste omgeving van Stalin werd men wijzer, tenminste wat het communisme aangaat dat men exporteert. Ziehier een even curieus staaltje van de mefistofeliaansche behendigheid: de Marseillaise werd eerst gezongen in 't Russisch, daarna in 't Fransch, en eveneens in twee talen het magnifieke Chant du Départ van Méhul, dat de tyrannen naar 't graf verwenscht en waarin de ouderwetsche vrijheid onze schreden leidt. La Liberté guide nos pas!

Wat communistische Franschen de les leert stelt bovendien de overige gerust. Een beetje gauw misschien, doch wie zich laat meetroonen is vergeeflijk. Men heeft immers geen enkel middel om te weten of dit propaganda-corps bestaat uit echte soldaten dan wel uit komedianten. Men zou ze op een oefenveld willen zien, met een geweer in de hand, onder commando van een sergeant.

Maar gelijk ze zich voordoen op de planken, en zelfs in aanmerking nemend dat zij komen uit het land waar Potemkin aan Catherina de welvarendheid harer onderdanen bewees door zijn vorstin rond te voeren door een operettedorp van karton, acteeren zij met zooveel meesterschap den goeden dunk dien zij moeten geven van Stalin's Rusland, dat niemand der gemiddelde toeschouwers aan hun suggesties ontsnapt.

[verschenen: 9 oktober 1937]