Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Duitsche serenade aan Marianne

Daverende muzikale propaganda op de Parijsche expositie. - Een hofmakerij waar wat uit voort kan vloeien

Parijs, 8 September 1937

Voor wie dat een genoegen kan doen en ook voor wie dat een raadsel zal vinden, is er stellig geen verbazingwekkender gebeurtenis in deze eindigenden zomer bedenkbaar dan de intocht en de ontvangst der Duitschers te Parijs, ter gelegenheid van de Duitsche Kunst-week, georganiseerd naar aanleiding van de Expositie. Wat het raadsel betreft geloof ik dat Oedipus zelf gezegd zou hebben, in statige verzen natuurlijk: nu breekt mijn klomp.

Acht dagen tevoren waren hun bagages aangekomen in een trein van zestig wagons. Dat gaf onmiddellijk een treffend-juisten indruk van de schaal waaraan ze hun optreden als propagandisten van het Hakenkruis wenschten gemeten te zien. Niet meer of minder dan levensgroot. Om de muziek-drama's te vertoonen van Wagner, den Rosenkavalier en Ariadne auf Naxos van Strauss, hadden zij niet enkel alle décors van Bayreuth naar de Ville-Sirène geëxpedieerd, maar ook de machines om ze te manoeuvreeren, zelfs de hydraulische werktuigen waarmee men op de planken een bosch in beweging zet. Zoo namen zij met een bataillon machinisten hun intrek in het Théâtre des Champs-Elysées, niet de grootste der Parijsche schouwburgen, doch architectonisch de mooiste, en van de kelders tot het dak transformeerden zij toneel en zaal in een permanent perfect Festspielhaus, waar de Draak van Fafner zich als kind aan huis voelde, waar Siegfried in volle gerustheid een aambeeld kan klieven met zijn zwaard, zonder behoeven te vreezen dat het een kwart minuut te vroeg in tweeën splijt, (zooals Urlus eens overkwam in Amsterdam) en waar hij zijn Beer aan een ketting kan voeren zonder te duchten dat hij hem met een heftige beweging den kop van de schouders rukt.

Wat kost dat?

Naast het Théâtre des Champs-Elysées was ook de Salle Pleyel afgehuurd, de machtigste der Parijsche concertzalen, en terwijl men het podium en de wanden behing met vlaggen, arriveerden in karavanen een dansgezelschap uit München, een Männersangverein uit Keulen, het Philharmonisch orkest, het balletcorps van het Deutsches Opernhaus, het Gemengd Koor van Professor Kittel uit Berlijn, en uit alle windstreken van Duitschland de solisten met hun pianisten en dirigenten. Het was kolossaal en geen enkele natie zal daarmee kunnen concurreeren. Men zou gelijk een Amerikaansch journalist te Neurenberg deed, de indiscrete vraag kunnen opperen wat dat allemaal kost. Waarop men waarschijnlijk hetzelfde antwoord zou ontvangen dat ook den Yankee den mond snoerde: ‘Weet men wat de Acropolis gekost heeft?’ Hierin trouwens vergissen de Duitschers zich. Het is tot den laatsten cent bekend wat Pericles uitgaf voor den Acropolis, en 't werd hem herhaaldelijk verweten. Want als 't kunst gold waren zelfs de Atheners op den penning.

De feestelijkheden werden geopend met een gala in het paviljoen van ‘Ciné 37’. Waarom in een bioscoop? Omdat de overwinning welke op dit terrein behaald moest worden tot de moeilijkste gerekend werd, en bijgevolg de serie der triomfen behoorde in te luiden. Het is immers voor niemand een geheim dat door den exodus van Israël uit Duitschland de Duitsche bioscoop een dusdanigen klap gekregen heeft dat men zich mocht afvragen of hij er ooit van bovenop zou komen. Te Parijs in ieder geval hebben de Duitschers na het verlies van Pabst en Fritz Lang geen enkel noemenswaardig succes geboekt op de witte schermen en de manier waarop zij zich uit een technisch, artistiek en moreel gecompromitteerde positie zouden losmaken interesseerde de Franschen meer dan alle opera's en symfonieën der wereld.

Succes

Welnu, het is hun gelukt. En niet alleen lukte het hun een film te vervaardigen als ‘Patrioten’ dien men met ongestoorde bewondering ziet afrollen doch waarbij men nog kan betwijfelen of hij een tijdperk inwijdt van hergeboorte en heroverd meesterschap, dan wel of hij gewaardeerd moet worden als een geïsoleerd verschijnsel van toevallig welslagen. Maar het lukte hun zelfs den indruk te wekken dat zij vanaf den dag van heden in den voorsten rang staan van den technischen vooruitgang, en behalve over een stijl en een hernieuwde traditie ook over de middelen beschikken om de vermaardste producties van vroeger als Dokter Caligari, de Blauwe Engel, de Nibelungen, de Nacht van Sint-Sylvester te evenaren en alle verloren invloeden te herwinnen.

Hoewel zulke lof geen kleinigheid beteekent kan men onmogelijk een lageren toon aanslaan voor de kleuren-film van negenhonderd meter ‘Het hedendaagsche Duitschland’, die alle bekende procédés van kleuren-fotografie verre overtreft door de natuurlijkheid der overgangen, de delicaatheid der schakeeringen, de optische getrouwheid en gevoeligheid der weergave. Voor hen die hier liever niet in een Duitsche overwinning zouden willen toestemmen (en zij mankeeren niet) rest geen andere troost dan de bedenking dat het systeem waarmee zulke verrassende resultaten verkregen worden van Franschen oorsprong is. Het werd uitgevonden door Rodolphe Berthon in zijn laboratoria te Neuilly, aangekocht door Siemens en geperfectionneerd in diens laboratoria te Berlijn. De naam waaronder het geëxploiteerd wordt, Siemens-Berthon, erkent trouwens de onbetwistbaarheid der Fransche afstamming.

Triomftocht

Zóó schitterend ingezet, waren de overige dagen van de Duitsche Week gegarandeerd als een ononderbroken triomftocht. De Keulsche Liedertafel moest verschillende van haar nummers bisseeren en haar programma overladen met toegiften. Het Te Deum van Bruckner, grootsch van carilloneerende rhythmen, geweldig en pompeus van massale klank-ontwikkelingen, was uitermate geschikt voor het oplaaien en ontketenen van enthousiasme. Doch de buitensporige stormen van applaus die hierna opstaken (en waarvan de brave, goedige Bruckner tijdens zijn leven niet eens heeft kunnen droomen) waren een zomerbriesje, een zefier, vergeleken bij de orkanen, de cyclonen van toejuichingen welke losbarstten na de Negende van Beethoven. Bij Jupiter nochtans zou ik durven zweren, dat de uitvoering lang niet in den haak was, en bij Jupiter eveneens mag getuigd worden dat Amsterdam niet alleen boven Berlijn uitsteekt als de ceder boven een knotwilg, maar ook Willem Mengelberg boven Wilhelm Furtwängler, die alle tempo's één derde trager neemt dan men ze gewoon is, en de helft langzamer dan Beethoven ze voorschreef, maar die ten overvloede laat zingen en spelen met wat men eertijds zeer ten onrechte noemde ‘den Franschen slag’. In muziek echter berust driekwart der emoties altijd op welwillendheid, autosuggestie en ondefinieerbare wisselwerkingen tusschen uitvoerders en hoorders. Tenminste bij de oncritische menigte en vandaar het applaus.

Deze sensationeele vertolking, op den verbroederingstekst van Schiller, werd bijgewoond door den President der Fransche Republiek, diverse ministers doch geen enkele van niet-Arischen bloede!), een aantal leden van het Corps Diplomatique en verscheidene invloedrijke politieke kopstukken als Henry Béranger, president der Commissie van Buitenlandsche Zaken van den Senaat.

Het was de eerste maal dat men een Duitsch Orchest, in tegenwoordigheid van een Fransch staatshoofd en terwijl ontelbare Fransche muren het geschilderd opschrift dragen Bevrijd Thaelmann, Libérez Thaelmann, het was de eerste keer dat men onder zulke zeldzame omstandigheden niet enkel Deutschland über Alles hoorde spelen, maar als bijvoegsel ook het Horst Wessel lied. Een ongeluk kon in een klein hoekje liggen der reusachtige zaal en menigeen hield zijn hart vast. Er was echter geen spoor van deining en geen zweem van kans of kijk op een incident. De prefect van politie in eigen persoon woonde het concert bij.

Symptomen

Gedurende dezelfde Duitsche Week, terwijl de Franschen de première zagen van ‘Patrioten’, waarin de officieren van een Franschen krijgsraad (zij hebben een gevallen vliegenier te veroordeelen, verdacht van spionnage) zoo kordaat, ridderlijk, loyaal, edelmoedig en sympathiek worden uitgeteekend, kwam te Parijs de tijding binnen dat het zingen van het beruchte, veelbelovende lied Siegreich wollen wir Frankreich schlagen voortaan verboden zal zijn in Duitschland.

Dat bevel is een nietige aanduiding van de waarde welke de Duitschers hechten aan de vriendelijkheid zoo niet de vriendschap van Frankrijk, aan een goede pers en 'n gunstige publieke opinie in dit land. Maar die nietige aanduiding is een der menigvuldige symptomen van hoogeren prijs, wier getal een aantrekkingskracht vormt. Ook de Duitsche Week overschrijdt de ruimste grenzen der beleefdheidsbetuigingen en kan slechts opgevat worden als een scène de séduction in optima forma.

Wat te denken van die symptomen? Hoe ze te duiden? Hoe ze te rijmen met de theatrale vriendschapsbetuigingen tusschen Berlijn en Rome, waar Rome zich elken dag meer en meer ontpopt als de nieuwe Fransche erfvijand? Hoe ze te begrijpen in het perspectief der spil Berlijn-Tokio, verlengstuk van de as Berlijn-Rome, die dwars de lijn Parijs-Moskou snijdt? Tusschen Frankrijk en Duitschland deed Japan zijn keuze en vermoedelijk een slechte. Of hoe deze overdreven plichtpleging, welke Frankrijk zich niet alleen passief laat welgevallen doch waaraan het positief meewerkt, hoe deze liefelijkheden passend te maken bij de intiemste overtuigingen van beide gouvernementen, zoowel van het Fransche als van het Duitsche?

Het stuit zonder twijfel tegen de borst te veronderstellen dat al die bloemen zouden moeten dienen om een afgrond te bestrooien, te bedekken, te verbergen, en toch bestaat er, zoolang de werkelijkheid blijft gelijk ze is, geen aannemelijker verklaring dan deze welke men zou kunnen toelichten met menige bladzijde van Macchiavelli. Doch des te beter ten slotte. Zoolang men niet van leer trekt is het aangenamer, en zelfs voordeeliger, om in een sfeer van hoffelijkheden te verkeeren dan te midden van speldeprikken.

[verschenen: 20 september 1937]