Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De moderne roofridders

In Frankrijk bestaat een uitgebreide organisatie voor exploitatie van automatische gokmachines, welke nu door Chautemps verboden zijn

Parijs, 4 Sept. [1937]

Wat alle Fransche regeeringen hadden moeten doen die elkaar sinds een vijftiental jaren opvolgden op de parlementaire kegelbaan, maar wat de een niet wilde, de andere niet durfde, een derde niet kon, een vierde niet mocht, dat volbracht Chautemps in de laatste minuten van het laatste uur dat hij krachtens de verleende tijdelijke volmachten de alleenheerschappij uitoefende over Frankrijk. Bij overrompeling, als een toovenaar die plagen kan veroorzaken of opheffen, met een enkel gebaar van zijn vulpen verbood hij op Fransch territorium alles wat de Franschman verstaat onder ‘machine à sous’, ‘appareil à sous’, dit wil zeggen alle automaten waar men een muntstuk in een gleuf schuift met de flauwe kans den inzet vermeerderd terug te ontvangen. Wij hebben Chautemps niet dikwijls geprezen. Voor deze heldendaad verdient hij onze hulde. Hij heeft de Fransche natie verlost van een waren geesel, van een dier vraatzuchtige parasieten tegenover welke het volk des te weerloozer stond daar zij amuseerden.

Slechts stap voor stap kan men zich een idee maken van de rampen, de verwoestingen welke deze machines hebben aangericht. Zij waren kleurig, verlokkelijk van uitzicht. Men vond ze overal; in de herbergen, in de bars, in restaurants, in de hotels van lagen en gemiddelden rang, in de wachtkamers der stations, zelfs van de staatsspoor, in de winkels, in de bazaars, op kermissen, jaarmarkten en op allerlei soorten van volksverzamelingen, zelfs van voetbalwedstrijden en wielrennen. Zij hadden alle mogelijke vormen. Zij bestonden in alle bruikbare formaten, van de kleinste tot de grootste. Om de klanten te blijven trekken en de speelwoede te onderhouden werden voortdurend nieuwe systemen uitgedacht en in weinig takken van menschelijk denken hebben vernuftige geesten zich zoo onvermoeibaar uitgesloofd als in het verzinnen van varianten op een machine à sous, vanaf de electrische kranen tot aan het balletje dat men doet rollen door te prikken in een liefelijken vrouwennaam.

Een ‘trust’

Hun aankoopsprijs schommelde tusschen twee duizend en tien duizend francs.

Maar als de handel en de fabricatie voor ieder die kapitaal en lust had openstond, de exploitatie lag lang niet in het bereik van elken liefhebber. Reeds kort na de uitvinding en de verschijning der eerste apparaten had zich een geheime trust gevormd, hoofdzakelijk gerecruteerd onder de pienterste leden van het rapaille dat kruipt en wurmt op den zelfkant der samenleving. Curieuze wisselwerking, die het milieu karakteriseert: naar mate de handel in blanke slavinnen, onderdrukt door een internationale politie, afnam, won de omloop van geldmachines terrein. De invloed van den occulten trust breidde zich uit in verhouding tot den omzet. Sedert jaar en dag waren de exploitanten gegroepeerd in een syndicaat. Zij hadden hun eigen vakblad. Niemand kon een appareil à sous exploiteeren zonder hun toestemming en niemand werd deposito-houder zonder aan het lid der bende zijn part te betalen van de nettowinst. De gemiddelde cijns welke geëischt werd was 50%: half om half. De heffing kon echter gaan van 20 tot 80% volgens het humeur of het weerstandsvermogen der gegadigden. Nimmer werd een contract op papier gesteld. Nimmer gaven de leden van het syndicaat een adres op. Deze tyrannen en geldschuimers behartigden hun zaken onder schuilnamen en incognito. Doch wie hun ongeschreven wetten overtrad, of wie zich niet wilde plooien onder hun juk, zag zijn apparaten regelmatig onklaar gemaakt door saboteurs wier vliegende colonnes het gansche land bestreken. Hielp dat niet, dan werd er bij hem ingebroken en het frauduleuze toestel geconfiskeerd als contrabande. Alleen te Parijs telde men sinds Januari van dit jaar 387 dezer inbraken, die alle ongestraft bleven. Baatte ook dat niet, wat zeldzaam was, dan kon de weerspannige een messteek of den kogel van een ‘rigolo’ in de ribben verwachten.

Geldpompen

Globaal geschat waren er te Parijs honderdduizend dezer geldpompen, drie honderdduizend in het ensemble van Frankrijk, de koloniën niet meegerekend. Deze getallen zijn waarschijnlijk veel te laag, doch laten wij ons houden aan de zuinigste raming. Als wij den gemiddelden aankoopprijs van deze ideale gauwdief-instrumenten taxeeren op vijf duizend francs per stuk, vertegenwoordigen zij dus een bedrijfskapitaal van anderhalf milliard. Genoeg om een aanvang te maken met een spoorweg door de Sahara. Of om een kanaal te graven van Bordeaux naar Marseille. In den beginne, hoewel uitgevonden door een Europeaan, kwamen de apparaten uit Amerika, en op elk hief de douane een onveranderlijk invoerrecht van duizend francs. Later evenwel, naarmate de statistieken deze koopwaar registreerden in steeds stijgende tonnenmaten, ontwaakte het Fransche initiatief. De behoefte schiep zich een orgaan, dat groeide met een wonderbaarlijke snelheid. Toen Chautemps zijn vonnis velde dat deze nijverheid ter dood veroordeelde, verschafte de tamelijk nieuwe industrie bereids werk aan achttien duizend arbeiders, en in alle opzichten achtten de Franschen zich in staat om de Amerikanen op dit gebied de loef af te steken. Achttien duizend arbeiders! Ook het kapitaal dat zulk een getal impliceert moet naar de twee milliard lopen.

Ofschoon deze dobbel-machines de naam bleven dragen van stuiversapparaten, werkten zij sedert Poincaré en de eerste Fransche devaluatie bijna uitsluitend met de eenheidsmunt van één franc. En men staat verstomd wanneer men even wil uitrekenen wat er kon omgaan in een zakkenrollers-bedrijf dat van den morgen tot den nacht de duiten draineerde van ontelbare uilskuikens.

De opbrengst

Ieder toestel verzwolg elk etmaal een som welker grootte afhing van de plaats waar zij waren opgesteld (in straten en gelegenheden met min of meer druk verkeer) en van een aantal andere bijkomstige omstandigheden, als de nabijheid van fabrieken, etc. Op de dagen b.v. der salarisuitkeering van de arbeiders stonden de machines nergens stil. Slechts bij benadering echter kan men de opbrengst gissen, want de toestellen waren aan geen enkele contrôle onderhevig, uitgezonderd het mysterieuze toezicht hunner eigenaars. In Frankrijk waar de Staat op alle denkbare voorwerpen, op alle ondernemingen, op alle ambachten en beroepen, op alle manifestaties van het leven, directe of indirecte belastingen heft, waren de appareils à sous taboe voor den Fiscus, ongenaakbaar voor de openbare overheden. Begrijpe wie kan! Maar over 't algemeen wordt aangenomen dat de minimum-opbrengst eener machine honderd francs bedroeg per dag, het maximum duizend. Wij mogen daarom zonder overdrijving het gemiddelde vaststellen op vier honderd per dag en per stuk. Wilt u dit getal vermenigvuldigen met drie honderdduizend? Dat geeft honderd twintig millioen per etmaal. Laten wij deze som nogmaals vermenigvuldigen met de drie honderd vijf en zestig dagen van een normaal jaar. Dat levert het ontzaglijke, ongeloofelijke bedrag van drie en veertig milliard achthonderd millioen. Om niet te pingelen en coulant te zijn schrappen wij de helft van deze nota. Dan blijft nog twintig milliard! Desnoods laat ik het u voor tien milliard. Doch geen cent minder.

Plaag en plundering

Veertig, twintig, tien milliard, ziedaar de limieten der jaarlijksche verliezen, onttrokken aan de koopkracht van een volk en aan den gezonden, redelijken handel. Zouden de befaamde middeleeuwsche roofridders, zelfs de niet minder befaamde haaien der Beurs ooit mooiere en constantere recettes geboekt hebben? En ten behoeve van wie of van wat? Ten voordeele van janhagel, canaille, gepeupel en crapule, dat alle wetten, alle zeden tart, in vorstelijke automobielen als meesters rondrijdt en orders uitdeelt tot op de commissariaten van politie terwijl zij een land als sprinkhanen en ratten kaalvreten.

Ziedaar de afzichtelijkste vorm van kapitalisme dat Blum verzuimd heeft te bestrijden. Kende hij 't niet? Komaan! Sinds ettelijke jaren wordt op de Fransche lagere scholen voor de leering der jeugd een film afgedraaid, waarop naast de alcohol en diverse microben de machine à sous in haar functionneering wordt tentoongesteld als een der plagen welke de welvaart vernietigen van een volk en van een familie: de vader, die op de betaaldag zijn hele loon verspeelt of een kind zijn boodschappengeld!

Deze plundering van den armen, kleinen man, van het proletariaat heeft meer dan vijftien jaar geduurd. Tot het te erg, te bar, te kras werd. Daaraan kan het verstand, het inzicht, het karakter gemeten worden van den doorsneewerkman. Daaraan kan eveneens de nuttigheid, de zorgzaamheid, het intellect getoetst worden van wettenmakers en regeerders! Wij danken het niet eens aan hen, maar aan het eigengerechtigd ingrijpen van een toevallig en kortstondig dictator dat wij voorloopig weer een trapje hooger kunnen stijgen dan onze voorouders van twintig eeuwen geleden, de Galliërs, Germanen, Teutonen, Bataven en Katten, die, zooals de geschiedenis verhaalt, hun have en goed, hun vrouw en hun kroost plachten te verdobbelen.

[verschenen: 18 september 1937]