Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het einde van de volmachten

De dictatoriale decreten van Bonnet om het herstel tot stand te brengen onder de loupe genomen

Parijs, 31 Aug. [1937]

De tijd der dictatoriale decreten, toegekend aan het ministerie [= kabinet] om in Frankrijk de verwoestingen te herstellen van één jaar socialisme, liep met den laatsten dag der maand ten einde. Gedurende de slot-week heeft de staatscourant meermalen den omvang bereikt van een boekdeel. Wat dit interessante blad midden in de periode der betaalde vacantie (de totale Fransche industrie heeft veertien dagen stil gestaan) zoo volumineus en onverduwbaar maakte waren de boeketten van wetten welke Georges Bonnet over de Fransche natie heeft uitgestort om een autocratisch vuurwerk niet te sluiten met een sisser, en die elk burger geacht wordt te kennen. Het zal stellig lang duren aleer wij opnieuw een cascade van edicten bijwonen gelijk deze, naast welke de reeds verwonderlijke lawines van Pierre Laval een air krijgen van miniatuurtjes en kinderspeeltuig. Ik beklaag van harte den loyalen citoyen die deze mechaniek met aandacht moet bestudeeren. Hij kan er niet buiten. Het is een machine welke in de grenzen van het mogelijke uitgedacht werd met al het momentaan beschikbare vernuft en die men in gang zet om realiteiten te fabriceeren. Wat zij ook oplevert, hetzij zand om in de oogen te strooien, hetzij reukpoeder, jeukpoeder of iets substantieelers, het zullen realiteiten zijn op welke men zich moet inrichten.

Juist omdat het een machine is die begint te draaien en waar een gansch volk zal meedraaien tot men overstapt in een andere, zullen wij ons niet vermeten om in een paar regels het pyramidale gevaarte te beoordeelen dat zooveel deskundigen met zooveel kennis van zaken, zooveel vlijt, zooveel goeden wil en in zoo verbluffend korten tijd hebben gemonteerd. Neutraal zijnde kunnen wij geen vaste meening vormen over een poging welker appreciatie en uitkomsten dermate afhankelijk zijn van een politieke opinie. Alles kan onmiddellijk defect raken. Alles kan gesaboteerd worden van twee kanten: door de communisten en door de oppositie. Alles kan ook eenige maanden loopen zonder te rendeeren. Wij zullen ons daarom bepalen tot een karakteriseering van het gewrocht in zijn voornaamste lijnen.

De ossen achter den wagen

Het is ten eerste een levend, sprekend voorbeeld van de manier waarop de intelligente ministers van een snuggere natie de ossen achter den wagen kunnen spannen. Het Cabinet Chautemps-Blum stelt een formidabele enquêtecommissie in, om een onderzoek te doen naar den stand der Fransche productie welke door het Cabinet Blum-Chautemps ontwricht werd. Wij verwijten deze commissie niet dat zij bestaat uit dertien comité's die alles bestrijken wat roerend en onroerend is, zelfs de theaters en de kunsten. Hoe meer zielen hoe meer vreugd. Wij zullen haar ook niet verwijten dat het gouvernement zich in de benoeming der comité's een wisse meerderheid verschaft heeft. Want niet alleen beschikt de regeering in elk der dertien comité's over vijf gedelegeerden, tegen twee of drie (zoo spreekt het decreet) gedelegeerden voor de patroons en de arbeiders, maar deze twee of drie gedelegeerden van patroons en arbeiders zullen op den koop toe aangewezen worden door het gouvernement. Het dunkt ons dat men zich niet vlugger en niet beter in verzoeking kan brengen om te struikelen over allerlei soort van partijdigheden welke met zaken en cijfers slechts in een zeer flauw verband staan.

Al bieden de dertien comité's op verre na niet de garantie van realisme welke men van hun aantal zou mogen verwachten, wij willen ons enkel de verbazing veroorloven over de omstandigheid dat die reusachtige commissie ruim een jaar te laat komt. Zij is een uiting van de reactie der Radicalen. Doch die Radicalen hebben sinds Juni 1936 gezeteld, bijna half-om-half wat hun verhouding aangaat, in het ministerie dat roekeloos de Fransche economie ontredderde. Schijnbaar onbekommerd hebben zij het gejammer der Kamers van Koophandel en andere competente lichamen, de alarmseinen van statistieken en balansen in den wind geslagen. Voor de socialisten is het geval nog slimmer. De geweldige enquêtecommissie werd hun afgetroggeld als een concessie, als een genadeblijk. Niet nu echter, temidden der aangerichte verwoestingen had het hun belang moeten inboezemen wat de Fransche productie in de gegeven situatie al of niet verdragen kon van overhaaste, dikwijls onredelijke, meestal stremmende en altijd geriskeerde, ingrijpende hervormingen, doch veertien maanden geleden, alvorens het signaal te blazen dat alles ondersteboven haalde. Tot hoeverre kan men bouwen op lieden, zoowel Radicalen als Socialisten, wien het in zulke proporties ontbreekt aan realiteitszin? Voor den bloei van een land zouden zij spoorloos moeten verdwijnen uit het bestuur of grondig moeten veranderen.

Hinken op twee gedachten

De volgende typische eigenaardigheid van het mechanisme is dat het toont hoe verstandige, normale menschen op twee beenen kunnen hinken zonder er merkbaar hinder van te ondervinden.

De spoorwegen zijn sinds jaren de harde, onverteerbare kluif geweest der Fransche economie. Vóór den oorlog werkten zij met winst. Na den oorlog met verliezen die stegen naar gelang hun activiteit zich uitbreidde en de wetgever zich bemoeide met hun beheer. Gaandeweg bereikte het deficit de astronomische som van tientallen milliarden, welke men niet eens meer telde en die nimmer zullen worden gerembourseerd. Zij werden voorgeschoten door de Schatkist, die met de eene hand terugschonk aan subsidies wat zij met de andere hand inde aan belastingen. Doch na de fameuze sociale wetten van Blum, krachtens welke de maatschappijen genoodzaakt waren meer dan tachtig duizend man nieuw personeel in dienst te nemen, werd de toestand onhoudbaar. Zoowel de spoorwegen zaten in de knel als de Schatkist en tot elken prijs moest een oplossing gevonden worden waarvoor men ettelijke jaren was teruggedeinsd.

De Socialisten, primitief als ze zijn, meenden de redding gevonden te hebben in een pure en simpele nationaliseering, een onteigening zonder schadeloosstelling desnoods. Zonder gewetensbezwaren zouden ze alle contracten verbroken hebben welke den Staat binden aan den concessionaris en in dezen geest dienden zij op hun recent congres te Marseille een rapport in dat met een aanzienlijke meerderheid werd aangenomen. Zij hielden niet de minste rekening met de juridische zijde der kwestie, doch verloren even luchthartig uit het oog dat er sinds jaar en dag in Frankrijk een Staatsspoor functionneert die werkt met even zware verliezen als de maatschappij, waarop zij onder voorwendsel eener gunstiger exploitatie, beslag wilden leggen. De conclusies van het rapport echter werden verworpen door het huidige gouvernement, welks vice-president dezelfde Blum is die het rapport te Marseille deed stemmen. Als iets hem nog deren kon zou het niet de nederlaag zijn welke hij lijdt door de verwerping, maar de bochten en kronkels waarin hij zich wringen moet terwille van de politiek. Hij denkt zonder twijfel dat uitstel geen afstel is.

De strop om den hals

Als inmiddels voor de houders van aandeelen en obligaties het gevaar eener simpele onteigening voorloopig en oogenschijnlijk bezworen werd, deze overwinning is verre van definitief, want in de combinatie (fusie der diverse maatschappijen) waartoe de regeering na moeizame onderhandelingen de grondslagen legde, beschikt het gouvernement over de meerderheid der aandeelen: 51% tegen 49%. In alle opzichten dus oefent de regeering voortaan een beslissende macht uit. Dit kan onschadelijk blijken onder Chautemps en andere Radicalen, die als Edammer-kaasjes rood zijn van buiten, doch roomig van binnen. Wat evenwel zal er gebeuren als de socialist Blum of de communist Thorez als minister-presidenten gebruik maken kunnen van dat overwicht, wat geenszins tot de onmogelijkheden behoort? Het is lang niet uitgesloten dat op een kwaden morgen de bezitters van aandeelen en obligaties (ongeveer tachtig milliard francs) ontwaken met een strop om den hals of in een andere even hachelijke en labiele positie.

Ware tenminste door dit bedenkelijke compromis de peillooze afgrond gedempt van het deficit! Het lijkt er niet op. De fusie der spoorwegmaatschappijen verschilt in wezen slechts weinig van een nauwelijks vermomd monopolie en een langjarige ervaring heeft geleerd dat de Fransche monopolies, wanneer ze soms niet werken met verlies, zonder uitzondering en altijd verre beneden het algemeene peil rendeeren. Wij zien niet hoe het financieele gevaar waarmee de spoorwegen de Fransche economie bedreigen, beteugeld zou kunnen worden zonder draconische bezuinigingen op het personeel. En hieraan kan noch onder dit, noch onder een ander gouvernement gedacht worden zoolang de Fransche regeering parlementair zal zijn.

‘Bonificaties’

In afwachting van de resultaten wil ik niet afscheid nemen van Bonnet's decreten zonder speciale vermelding der ‘Bonificatie der interesten’, uitgezochte benaming voor een steunfonds van producenten in moeilijkheden en nooden. Deze bonificaties zullen uitgekeerd en toegewezen worden door den Staat.

Het is een mooie, splinternieuwe ruif, waarvan de kosten gelukkig beperkt zijn tot jaarlijks veertig millioen Auriol-Franken. Voor het beoogde doel zijn die veertig millioen een onnoozele bagatel; als middel echter, hoewel als zoodanig nog bescheiden, een niet geheel en al te versmaden lokaas. Laten wij goedertieren zijn. Voor wie niet regeeren kan gelijk hij wil, is het reeds verdienstelijk te willen regeeren gelijk hij kan.

[verschenen: 14 september 1937]