Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een terugblik

Herdenking van het Briand-Kellogg-pact in Frankrijk

Parijs, 28 Augustus 1937

Het schijnt dat men vandaag de onderteekening herdenkt van het Briand-Kellogg-Pact. Wijl het tractaat gesloten werd op 28 Augustus 1928, begrijp ik niet goed waarom men in dit jaar, terwijl het lustrum nog niet vol is, een datum viert welke men het vorig jaar en alle voorvorige jaren verwaarloosd heeft.

Niemand zal gaarne aannemen, hoewel vele dingen mogelijk zijn, dat men zich in de betrokken hooge kringen twaalf maanden vergiste, of dat voor de herdenkingsplechtigheid geen betere redenen gegolden hebben dan dat negen een mystieker, een symbolischer getal is dan tien. Het blijft ondertusschen een feit dat een aantal zeer ernstige, zeer invloedrijke en zeer dikwijls geciteerde personages ter bedevaart getogen zijn naar de graftombe van Aristide Briand welke ver van elk aardsch gewoel wegschuilt in het idyllische Pacy-sur-l'Eure, terwijl andere pelgrims met lauwerkransen het monumentale beeldhouwwerk gingen sieren dat op den Quai d'Orsay Briand voorstelt als de Goede Herder die zijn kudden weidt, en dat enkele weken geleden onthuld is. Het een en het ander geschiedde met een serie toespraken welke ieder reeds van buiten kende alvorens ze gehoord te hebben.

Legende...

De vrome, eerbiedige herdenkers deden alsof het Briand-Kellogg-Pact nog bestond waardoor zij blijk geven van een kinderlijke onschuld en tevens van een grooten practischen zin, want hoe minder iets bestaat, des te meer en des te vuriger moet men eraan gelooven, al was 't enkel slechts om zijn bestaanbaarheid, dit wil zeggen zijn opneming in den catalogus der fenomenen van oorzaak en gevolg, niet te vertragen, niet te bemoeilijken. Maar hoevelen, zelfs van de naties die het geteekend hebben, weten wat het Briand-Kellogg-Pact is, waartoe het de contracteerende partijen verbindt van eeuwen tot eeuwen (tenzij het door een der onderteekenaars wordt opgezegd natuurlijk; hetgeen totnutoe niet gebeurde) en wie zijn naam plaatste naast de indrukwekkende zegels, na breedvoerige onderhandelingen en na elk woord gewikt en gewogen te hebben van het document dat een natie voor onafzienbare tijden verplichtte!

Zelfs al zou ieder het weten, men kan niet genoeg herhalen wat nu nog klinkt, en hoe langer hoe meer, als een legende, als een toekomstmuziek, fabuleuzer dan de Harmonie der Sferen, - of als een sinistere, macabere grap. In het Pact-Briand-Kellogg verzaakten de Mogendheden plechtig en voor immer aan den Oorlog. De Staten, grooten en kleinen, verboden zich voortaan om den Oorlog te gebruiken als middel hunner nationale politiek. Een Amerikaansch statisticus heeft onlangs uitgerekend dat er 902 oorlogen gevoerd en 1816 revoluties uitgebroken zijn sinds het menschdom geschiedenis schrijft in steen of in boek, sinds zes duizend jaren tennaastenbij. Dat is niet veel, 902, zou men kunnen meenen in den sardonischen trant van Voltaire. Dat was in ieder geval nog niet genoeg om iets in de conditie der menschen merkbaar en duurzaam te veranderen. Doch veel of niet veel, nutteloos of noodig, deze infernale, vicieuze cirkel, laatste overblijfsel en erfdeel eener lichtelooze, doemwaardige aera, werd te Parijs gesloten op Dinsdag 28 Augustus 1928, tusschen drie en vier uur van den namiddag.

Een herinnering

Is het geen fabel? Is het niet als de echo uit een andere planeet, uit een ander leven, als de weerklank van herinneringen en droomen die dierbaarder en schrijnender worden naarmate zij zich schijnen te verwijderen in het onbereikbare? Ik zie de dagen der onderteekening en hare plechtigheid alsof ik ze las en herlas in een zeer oud verhaal. Frank B. Kellogg arriveerde per Ile-de-France, die toen de mooiste en de nieuwste was der Fransche paketvaarders. Hij zou zes dagen in Europa vertoeven, waarom hij zijn vredesreis den sportieven titel gaf van ‘Zesdaagsche’. Hij stapte aan land in Le Hâvre, welks burgemeester Léon Meyer, en diens gemeentebestuur erop gesteld waren om den Amerikaanschen staatssecretaris den gouden penhouder aan te bieden waarmee het Pact geteekend zou worden. Op het heft was de inscriptie gegraveerd:

Si vis pacem para pacem, variant op het Romeinsche staats-motto Si vis pacem para bellum dat tot dusverre de aardsche wederwaardigheden geregeerd had met zijn onwrikbare en moorddadige fataliteit. Aan den penhouder was het goud niet gespaard. Hij eindigde topzwaar met een massief bolletje, wat het schrijven niet vergemakkelijkte. Na deze preliminaire ceremonie spoorde Frank B. Kellogg naar de Ville-Lumière. Hij liet zich van het station naar de Ambassade der U.S.A. rijden, gaf onderweg zijn kaartje af bij den President der Republiek, verwisselde op het gezantschap zijn reiscostuum voor knickerbockers, besteeg opnieuw zijn auto en stuurde regelrecht naar het golfveld van Saint-Cloud (tien kilometer) om achttien kuiltjes te vullen. Zijn caddie was een jonge dame, charmant, dat spreekt vanzelf, bekoorlijk als de Drie Gratiën. Amerikaanscher kon het niet.

Stresemann

Op Zondag-middag, in een uitgestorven zomersch Parijs, arriveerde per trein aan de Gare du Nord Doctor Gustav Stresemann. Hij was na den IJzeren Kanselier die in 1867 Napoleon III met beminnelijkheden inpalmde te Biarritz om hem in 1870 te verslaan te Sedan, de eerste Duitsche minister die een officieel bezoek aflegde in Frankrijk. Onder de personen die Stresemann verwelkomden was er niemand die niet op zijn gelaat trachtte uit te vorschen wat er omging in zijn verborgenste binnenste. Hij was reeds ziek, doodziek, bleek, vermagerd, ingevallen, het onophoudelijk transpireerende hoofd vol puisten, en niet alleen de schim van Bismarck vergezelde hem, maar ook het duidelijke aura der groene zoden die hem weldra zouden dekken. Na de onderteekening van het Pact had Stresemann een zeer langdurig onderhoud met Poincaré waarvan nimmer een syllabe is uitgelekt. Den volgenden morgen verliet hij Parijs en begaf zich naar Baden-Baden om de kuur voort te zetten welke hij terwille van het Pact onderbroken had. Tot hij neerdaalde in het graf belichaamde hij voor het meerendeel der Franschen een onmetelijke, grenzenlooze, vervulbare hoop. Toen echter zijn nagelaten papieren gepubliceerd werden vond men er de uitdrukking ‘finassieren’ als definitie zijner diplomatische strategie en gedragslijn. Deze ongelukkige, dermate Bismarckiaansche term, misschien meer bedoeld om zijn weerbarstige landgenooten te sussen dan om de Franschen te misleiden, heeft sindsdien de Fransche psychologie geïmpressionneerd als de drie vlammende woorden welke een onzichtbare hand schreef op de muren der zaal waar Balthazar zijn laatste Babylonisch festijn gaf. ‘Finassieren’ grifte zich onuitwischbaar in het volksgeheugen en keert geregeld terug in de polemieken, evenals de beruchte passage uit Mein Kampf over de vernietiging van Frankrijk, welke Hitler halsstarrig weigert te schrappen.

De onderteekening

De Mogendheden zouden het Pact alphabetisch teekenen en omdat Duitschland in het Fransch begint met een A was Stresemann de eerste die in den Salon de l'Horloge van den Quai d'Orsay, aldus genaamd naar de groote klok welke den schoorsteen siert, met forsche trekken zijn naam zette op het perkament. Kellogg, die pertinent geweigerd had te antwoorden op een redevoering van Briand (Amerika lag nog in oorlog met Nicaragua! wat de stemming eenigszins verstoorde), teekende voor de U.S.A. Chamberlain, niet zieker dan Stresemann, kruiste om gezondheidsredenen op den Oceaan, en had zich laten vervangen door Cushendun. Voor Italië teekende Manzoni. Voor Japan Ushida. Elke signatuur werd begroet met ovaties eener stampvolle, luidruchtige zaal.

Toen de eerste twee bladzijden vol waren van het Boek, bedoeld als Bijbel voor de komende generaties en dat geleidelijk gecompleteerd zou worden met de handteekeningen der overige naties, trokken de gevolmachtigden zich terug. Terwijl zij onder het oog der bioscooptoestellen den salon verlieten wierpen fanatici zich op den inktkoker om hun vulpen te vullen met den inkt waarmee het Verbond geteekend werd dat als de Tafelen eener nieuwe Wet, een nieuwen tijd verkondde.

En nu?

En nu? Kort daarna veroverden drie duizend Japanners Tsinan, de hoofdstad van Sjantoeng, op honderd duizend Chineezen van generaal Sjang-Kai-Sjek. Om een pretext te hebben tot oorlogen stampten de Japanners zelfs het leger van den Chineeschen generaal Ma uit den grond, gekleed, geëquipeerd, geravitailleerd door Japan!

En daarna, tijdens het interval van negen jaren? Oorlog tusschen Bolivia en Paraguay om den Chaco. Oorlog in Afrika. Ethiopië verdween niet van de kaart doch het loopt groot gevaar als mogendheid geradieerd te worden op de lijst van den Volkenbond. Oorlog in Spanje. Nieuwe oorlog tusschen Japanners en Chineezen in het Verre Oosten. Wederom duikt in de kranten de foto op van een generaal Ma. Zou 't dezelfde zijn?

En straks? Si vis pacem para pacem... Overal is de vrede, die men wil, toebereid door een opstapeling van vulkanische en cyclopische wapens, de reusachtigste en de verderfelijkste welke de mensch ooit vervaardigd en verzameld heeft.

Never mind zooals de Engelschen zeggen. Wat de Franschen vertalen met Quand-mème, het devies der wanhoop die nog hoopt. Tòch moeten wij hopen, op een dageraad in den verstikkenden nacht, en zelfs al zouden wij niet meer kunnen hopen, toch moeten wij in het diepste duister het idee intact houden van een licht dat worden kan.

Dit was ontwijfelbaar de eenige beteekenis welke de pelgrims van Pacy-sur-l'Eure nog konden hechten aan hun bedevaart.

[verschenen: 13 september 1937]