Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In het kamp der kolonels

Graaf de la Rocque en kolonel Maurice Guillaume zitten elkaar in de haren

Parijs, 19 Augustus [1937]

Tijdens de dagen der Dreyfus-affaire teekende Caran d'Ache een tweeluik, waarvan men den tekst, die spreekwoordelijk is geworden tegenwoordig nog citeert. De eene kant is van een pas begonnen diner. De huisheer wendt zich tot zijn gasten en zegt: ‘Afgesproken, niet waar, wij praten er niet over.’ De andere der teekening toonde dezelfde eetzaal. De vloer ligt bezaaid met de scherven van een gebroken servies, uitgeplukte haarvlechten en flarden van kleedingstukken. De stoelen zijn gebroken en de schilderijen hangen gerafeld aan den wand. Het onderschrift luidt: ‘Ze hebben erover gepraat.’

Om welopgevoede menschen zoover te krijgen, tot dat punt van explosieve zelfontbranding, was er tijdens de Dreyfus-zaak een langjarige pers-campagne noodig geweest, een serie sensationeele onthullingen, dramatische incidenten en tragische gebeurtenissen. De wereld leefde toen in de eeuw der koetsen en der équipages. Vandaag is het tweespan vervangen door een acht-cylinder.

Zooals ieder weet zijn wij in de eeuw der snelheid. En om de Franschen van een zekere standing in een toestand van opwinding te brengen welke de karikatuur van Caran d'Ache weer actueel maakt alsof zij gisteren geteekend werd, is niet meer noodig geweest dan drie weken. Hoewel er weinig kans bestaat dat een toerist in deze twisten gemengd raakt, zou men ieder die de grens oversteekt den raad kunnen geven: Breng vooral den Kolonel niet op het tapijt als gij niet riskeeren wilt tegen den grond te gaan. Voorloopig is het onmogelijk iemand te vinden die daarover niet van opinie verschilt, in de hoofd-punten of in de onderdeelen, en klaar staat zijn meening te bevestigen met handtastelijke argumenten die een soep-terrien veranderen in een projectiel.

De dubbele Kolonel

Het geval wordt nog neteliger omdat de Kolonel dubbel is. De een heet Graaf de la Rocque. Hij heeft behoord tot den Generalen Staf van Maarschalk Foch. Hij draagt de borst vol decoraties, verworven onder het vuur. Hij is de voorzitter en spiritus rector eener geduchte anti-gouvernementeele, anti-parlementaire, anticommunistische beweging. Wanneer er in Frankrijk een kiesstelsel bestond als de Evenredige Vertegenwoordiging (waarvoor de gehaaide politici zich wel wachten) of een referendum, een plebisciet, zou hij op 't oogenblik nog gemakkelijk anderhalf millioen stemmen verzamelen op zijn naam, wat hem een machtige partij zou bezorgen in de Kamer, en een geduchten invloed op de regeeringszaken. Hij is ontegenzeglijk populairder dan Blum, Thorez en andere kopstukken. Hij is ook oneindig meer gehaat. Men kan in Frankrijk geen muur en schutting vinden waarop hem door de eenen niet een lang leven wordt toegewenscht, door de anderen een spoedigen dood aan een lantaarn of met de twaalf kogels van een executiepeloton.

De andere Kolonel heet Maurice Guillaume. Hij behoorde tot den Generalen Staf van Maarschalk Lyautey. Ook hij heeft de borst behangen met onderscheidingsteekenen, gewonnen in den strijd, op Afrikaansche en Europeesche slagvelden. Hij dirigeert een modest maar onafhankelijk weekblad onder den titel ‘Choc’ dat met moeite rondkomt hoewel 't dikwijls schokkend is. Ondanks al zijn polemieken bleef hij een vreemde voor het groote publiek, een dier personen die nooit familiair worden, voor de menigte. Ik schreef u eind Juli wat hem bekend maakte. Hij publiceerde in zijn blad een artikel van Hertog Pozzo di Borgo, waarin deze Corsicaansche edelman Graaf de la Rocque betichtte maandelijks 20.000 en 10.000 francs ontvangen te hebben uit de geheime fondsen van Tardieu en Laval terwijl die ministers Frankrijk regeerden. Pozzo vernam dat opzienbarende nieuws uit den eigen mond van Tardieu en sinds hij openbaarheid gaf aan deze beschuldiging is Kolonel Guillaume beroemd.

Wat dat beteekent

Wat het woord ‘geheime fondsen’ beduidt in 't oog van een Franschman, wat het bevat aan infameerends, aan degradeerends, kan voor een vreemdeling niet beter toegelicht worden dan met het avontuur dat Sainte-Beuve overkwam, den vermaarden litterator en auteur der critische ‘Lundis’.

Sainte-Beuve was onder het bewind van den roi-citoyen Louis-Philippe conservator aan ‘La Bibliothèque Mazarine’, een der belangrijkste boeken-musea van Parijs, die zich bevindt waar vroeger de beruchte Tour de Nesle uit het water der Seine oprees. In een der kamers welke Sainte-Beuve bewoonde was in 1847 een schoorsteen die rookte. De schrijver verzocht de pijp te repareeren. Zijn request kwam te laat om de kosten in te schrijven op het gewone budget en daar de reparatie geen uitstel duldde, noteerde men haar op de ‘geheime fondsen’ onder de woorden: ‘M. Sainte-Beuve, 100 francs.’ Toen echter de revolutie van 1848 uitbrak werden de lijsten openbaar gemaakt der personen aan wie clandestiene sommen gedistribueerd waren door het gouvernement van den verjaagden ‘tyran’ en met ontsteltenis, met afgrijzen las men onder hen den naam van Sainte-Beuve, die doorging voor een eerlijk, onomkoopbaar karakter.

De criticus, die er geen zier van begreep, kon zich niet verdedigen. Het feit van op de abjecte lijst te staan der occulte huurlingen verwekte zooveel opschudding dat hij zich genoodzaakt zag zijn ontslag te nemen, broodeloos te worden, zijn land te verlaten en een leerstoel te aanvaarden aan de Universiteit van Luik. Pas later, veel later, werd de vergissing opgehelderd, waarvoor Sainte-Beuve zoo duur en onschuldig moest boeten. Pas door de ontdekking van misverstand ook kon hij zich rehabiliteeren.

Honderd francs, zelfs omgecijferd in de koopkracht van een eeuw geleden, zijn een bagatel naast de bedragen welke men Kolonel de la Rocque verwijt te hebben opgestreken, in sluikschen dienst van verschillende gouvernementen welke hij veinsde te bedreigen. En de ‘geheime fondsen’ uitgekeerd door den minister van een koning of door ministers der Republiek behielden hun verdacht, crapuleus, compromitteerend tintje. Het ontbreekt ongetwijfeld niet aan liefhebbers ervoor, doch wie uit deze kas put, is voor fatsoenlijke lieden onherroepelijk onteerd. Daarom zei Sarraut waarschijnlijk, toen hij door een aanhanger van de la Rocque ondervraagd werd, dat een minister zich liever de tong uit de keel liet rukken dan eenige mededeeling te verstrekken over hen die profiteerden van de geheime cassette. Daarom waarschijnlijk zwijgt Laval als een karper. Daarom sprak Tardieu, die op 't oogenblik de radicaalste revolutionnair is van Frankrijk.

Tardieu's spreken

De moraal werd ondertusschen slapper na 1848 en de eerste vraag die de onthutste Franschen elkaar naar 't hoofd wierpen was: Had Tardieu het recht deze Affaire te lanceeren op dit moment? Is het niet dwaas, is het niet misdadig om nu, in deze troebele periode, verwarring en wanorde te stichten onder de eenige nationale partij die tegen het Front Populaire is opgewassen door haar aantal, haar organisatie, haar discipline en door de fanatische vereering welke zij haar leider de la Rocque toedraagt? Had Tardieu niet liever zijn mond moeten houden, zelfs al was de Kolonel schuldig?

Daarop antwoorden de eenen ja, de anderen neen, en zijn reeds voor dat ja of voor dat neen bereid elkaar te lijf te gaan. Want zoowel de eenen als de anderen voelen zich verlegen met het figuur dat zij slaan tegenover zichzelf, tegenover hun geestverwanten, tegenover hun vijanden, en dit maakt hen nog woester. Inderdaad, wat was gemakkelijker voor de la Rocque dan drie woorden te uiten, in den stijl en met het accent van een man die zeker is van zijn zaak, de drie woorden: ‘Tardieu heeft gelogen.’ Waarom zegt hij ze niet? Waarom speelt hij stommetje? De la Rocque heeft wegens laster tientallen processen gevoerd en gewonnen tegen allerlei kranten. Waarom procedeert hij niet tegen ‘Choc’? De Graaf had zijn lasteraar of aanklager die Hertog is kunnen uitdagen op degen, sabel of pistool. Hij had hem tenminste voor de rechtbank kunnen dagen. Comble van teleurstelling en spijt: Het is Pozzo di Borgo die de la Rocque voor den rechter sleept wegens smaad omdat de graaf in zijn krant den hertog gedisqualificeerd noemt als patriot. Het proces zal na de vacantie voorkomen te Lyon en zonder twijfel een onberekenbare beroering veroorzaken, daar zeker Tardieu en misschien Laval zullen geroepen worden als getuigen. Doch dat er buiten gelaten. Wie kan zich in zijn binnenste vergenoegen met smoesjes als de ‘disqualificatie’ van Pozzo? Waarlijk, het is te lichtvaardig, te goedkoop om zich in een lastig parket met een dooddoener uit de voeten te maken.

Een knokploeg

Maar wat doet de Kolonel met den anderen Kolonel, zijn hoogere in rang (de la Rocque is slechts luitenant-kolonel), zijn oudere in leeftijd (de la Rocque gaat naar de vijftig, Guillaume naar de zeventig!), zijn gelijke in dapperheid?

Hij zendt niet zijn getuigen aan een wapenmakker door wien hij zich beleedigd en gesmaad acht. Hij zendt hem ook geen dagvaarding om voor de justitie te verschijnen. Maar hij stuurt hem vijf knokkers op zijn dak die hem in zijn tuin met een ploertendooder den schedel bewerken tot hij niet meer kikt. Hun aanvoerder is gepensionneerd bataillons-commandant. Doch tot overmaat van ergernis, die men moet verkroppen, bleken twee der knokkers recidivisten der gevangenis, die tezamen zeven veroordeelingen op hun kerfstok hebben wegens diefstal! Kan het ezelachtiger en onbehoorlijker? Zij lieten zich arresteeren als landloopers die behuizing zoeken en ziehier een tweede proces in 't verschiet waarbij de la Rocque geen eer kan inleggen en waarmee hij een bezoedeld blazoen niet zal opknappen.

Zulke knoeierijen, zulke praktijken, zulke manieren in dienst eener partij die gesticht werd om Frankrijk te zuiveren met een bezem, te verlichten met een flambouw en te vernieuwen met een ideaal, dat is te veel, dat is een beetje kras, dat is onverdraaglijk, zelfs voor aanbidders die stekeblind werden van den wierook welke men de la Rocque heeft toegezwaaid. Zij trachten te fanfaronneeren doch in hun binnenste weten zij geen raad. Zij zijn verbijsterd, ontredderd, uit hun lood. De wonde doet des te meer pijn naarmate zij dieper en verborgener is. Men mag ze niet aanroeren, niet eens met een onnoozele toespeling, zonder dat zij in razernij ontsteken en grimmig van leer trekken.

[verschenen: 1 september 1937]