Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Allemaal vuurwerk

De wereldexpositie te Parijs nadert haar voltooiïng. Er worden echter nog altijd gebouwen ingewijd met de noodige verrassingen.

Parijs, 7 Augs. [1937]

Vanaf gisteren zijn alle poorten der Expositie geopend. Drie maanden na afgesproken datum, dat dunkt me werkelijk niet te vroeg. Men kan dus bijna, zonder risico van tegen den muur te loopen, een der officieele plattegronden raadplegen die reeds in Mei gedrukt en te koop waren. Ik zeg ‘bijna’ wijl er nog steeds gebouwen ingewijd worden. Om zoo weinig mogelijk ophef te maken van een vertraging, waarmee ten slotte niemand zich gecoiffeerd voelt, heeft men sinds één Augustus besloten de verdere inauguraties te beperken tot het uitbrengen van een toast en alle redevoeringen af te schaffen. Daar gaat weinig mee verloren en het spaart niet alleen de hooge hoeden maar ook verrassingen gelijk die welke een week geleden de inwijders van Brazilië overkwam. Toen zij arriveerden waren de werklieden juist bezig de toegangswegen naar het paviljoen te bevloeien met teer, tot aan den hoofdingang.

Zooals ik echter reeds schreef garandeert een inwijding geenszins de opening en nog steeds heeft de bezoeker menige kans, na drie, vier kilometer afgelegd te hebben per electrisch karretje en te voet, om bot te vangen tegenover een geschilderd bordje dat hem verwelkomt met de woorden: ‘Verboden toegang voor het publiek’. Vandaag o.a. zijn de Vereenigde Staten nog niet toegankelijk hoewel ze een week geleden, dank zij de noodhulp van vrijwilligers, konden worden ingewijd met alle staatsie en welsprekendheid van het internationale protocol. Op de terreinen van de kermis kwam pas in de eerste dagen der maand de vijftig meter hooge parachute-toren kant en klaar. Doch een ander toestel dat vanaf den beginne aangekondigd was als de sensatie der Expositie omdat het de perfectste duizelingen en griezelingen bezorgt, functionneert nog steeds niet. Het is een machine (Perballum gedoopt naar zijn uitvinder Perbal) van vier reusachtige raderen, alle vier draaiend in verschillende richting, en elkaar equilibreerend in verschillend tempo, waartusschen, waaronder, waarboven wagentjes rondtollen welke de patiënten bevatten die de emotie willen kennen van niet meer te weten hoe zij 't hebben, of met Galileï te kunnen uitroeren dat ze tòch draait. Maar aan dit wonderbaarlijke werktuig, dat honderdzestig ton staal in beweging zet, legt men sedert maanden de laatste hand.

Sabotage

Hoe graag ik dus ook een totaal-indruk zou geven dezer manifestatie van ‘Kunsten en Technieken’, dit blijkt na een kwart jaar nog niet mogelijk voor iemand die een minimum billijkheid in acht wil nemen. Een wereld-tentoonstelling immers is uit den aard der zaak een staalkaart van het merkwaardigste dat de wereld-productie te vertoonen heeft. Zij is ook een kolossale reclame-onderneming voor het beste, het meest typische, het oorspronkelijkste, het eigenaardigste dat een natie uitdenkt en vervaardigt. Al zijn hier echter nominaal een vijftig-tal volkeren vertegenwoordigd, niet enkel Frankrijk is het slachtoffer geworden van de chantage en de boycott waarmee de eer- en plicht-vergeten Fransche arbeiders-bonden een grootschen opzet hebben geëxploiteerd en gehandicapt op bevel van geheime lastgevers en onder 't oog van machtelooze autoriteiten.

Daar was niets aan te doen, daar viel niet tegenop te tornen, noch met goede noch met kwade woorden, noch met geld, noch met gesmeek, noch met dreigementen. En behalve de Franschen zelf zijn tien, twintig andere naties gedupeerd door de onverholen, opzettelijke, uitdagende sabotage van diverse werklieden-gilden die zich almachtig voelden en van de gelegenheid profiteerden omdat zij zich onmisbaar wisten.

Het zal hun worden ingepeperd.

Maar hoe kan men ondertusschen een vergelijkende tabel opstellen, een slotsom trekken, een opinie formuleeren over een stijl, een mogelijkheid, een technische suggestie, een idee, een poging, zoolang in het geheel nog zooveel détails ontbreken of onvoltooid aanwezig zijn?

Duur

Dit kan niet ontkend worden, gelijk eveneens niemand zal probeeren tegen te spreken, dat voor den toerist de Parijsche Expositie de duurste is welke hij ooit bezocht heeft. Niet alleen omdat alle prijzen, vanaf een glas bier tot aan een neerdaling met valscherm, berekend zijn naar den standaard eener kwakkelende munt (diners van drie honderd francs per couvert behooren tot den regel) doch daarenboven omdat men op een tentoonstelling nimmer zooveel bezienswaardigheden ontmoet heeft waarvoor extra-toegangskaarten geëischt worden. Natuurlijk, met een budget dat de twee milliard nadert, is het noodzakelijk om het onderste uit de kan te halen, ook al dreigt de deksel op den neus te vallen. Het publiek echter dat zoo onversaagd geassimileerd wordt met de kip der gouden eieren, houdt zich op een afstand en zonder twijfel is de exorbitante duurte de voornaamste oorzaak, dat zelfs in de vacantiemaanden slechts gemiddeld honderdvijftig duizend personen de contrôle der veertig poorten passeeren, waar men gerekend had op een toeloop van vijf à zes honderd duizend per dag, om een gedeelte der kosten te dekken.

Maar het mag evenmin verzwegen worden dat in een onvolledig en niet zeer gastvrij décor, de atmosfeer een weergalooze, een onvergelijkbare betoovering bereikt heeft, een volmaaktheid in de fascineering, in het onvergetelijke, het nooit-geziene, het onvermoede. waarbij zonder overdrijving gezegd kan worden dat geen schatten opwegen tegen zulke pracht en verrukking, ook al is ze kortstondig.

Lichtfeest

Gedurende Juli en Augustus zijn bijna alle avonden zoel geweest, zomersch en verkwikkelijk. De nacht valt te tien uur ongeveer en uit de langzaam verdichte schaduwen van het duister gloort plotseling het ijzeren kantwerk van den Eiffel-toren, van onderen tot boven geïllumineerd in al zijn geledingen.

Hij is op den donkeren achtergrond als het negatief eener foto dat men bekijkt tegen het licht. Wat saillant is op den afdruk is blank op de film, en zoo, doorschijnend, een fantastisch spinneweb geweven langs den zwarten hemel, als een cyclopisch, fijn-geteekend hiëroglief, als een hypnotiseerend spijkerschrift, rijst de metalen toren tot in de nabijheid der verbleekte sterren.

Aan de oevers der Seine liggen booten gemeerd waar evenveel electriciteit ontwikkeld wordt als door de centrale eener groote stad. Hun dozijnen zoeklichten zenden vlokken van glans over de stille golven, langs den horizon, omboorden een zwervende wolk met zilveren franjes, ijlen heen en weer, verdwalen in het witte schijnsel van Jupiter, stroomen samen tot een wazigen bundel als in een accoord en hervatten hun geluidloos spel van dansende lijnen.

Er liggen langs de beschaduwde oevers der rivier ook onzichtbare booten gemeerd met pompen en eensklaps spuiten uit het midden der Seine hooge cataracten op, stuivend schuim, helder gestreepte, pluimende stralen, compacte hoozen, doorkruist, doorcirkeld, omvlochten met figuren van water, een schilderij van vloeibaar platina in het geglim der schijnwerpers. Dan begint ergens in een hoek een pianist te tokkelen op zijn lichtklavier. Hij goochelt het klaterende water om in ruischende regenbogen, in visionnaire bloemen, in vreemde, futuristische borduursels van gemoireerde stoffen, titanische batiks, die zacht lijken te fladderen op een zwoele windvlaag, in fantomen van mousseline en zijde, of in teekeningen, geometrisch als kristallen en schelpdieren.

Tegelijk zoemt, schalt of gonst een muziek uit den rank getwijgden Eiffel-toren. Een klank, een rhythme, een melodie tracht te harmonieeren met het sproeiende, prismatische waterballet. Volgens een ouden droom, welke men hier poogt te verwezenlijken, moeten de trillingen van een toon in hoogere octaven correspondeeren met de vibraties der kleur en versmelten tot een unisono. Illusie en onvervulbare waan. Verkeerd aangepakt probleem bovendien, daar men alle geluid concentreerde in één punt, in den Eiffel-toren als pyramidalen buikspreker, in plaats van de muziek te fragmenteeren, te diffuseeren rondom het symphonisch gedicht van kleur en water.

Illusie

Doch wat kan bij zulken milden nacht, temidden dier gedresseerde vonken en glinsteringen, poëtischer en vervoerender zijn dan een illusie en een waan, zelfs al mislukt de vervulling? Men laat ons trouwens geen tijd om met bezinning de impressies te wikken en te wegen. Vanaf de drie platforms van den transparanten Eiffel-toren warrelt knallend, flitsend, bliksemend, donderend, rookend een kakelbont vuurwerk neer over de fonteinen van water, muziek en kleur. Uit de diepten der Seine schiet een brand op van schichten, schooven, garven, bossen, vlammen, weerkaatsend in de wiegelende facetten der rivier, opklauterend naar de flakkerende spranken die als gestaarte kometen zwieren langs het uitspansel, en samen wegzinkend in de duizend spiegels van het deinend water.

[verschenen: 23 augustus 1937]