Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Menschelijke proefdieren

Een fantastisch verhaal van een Fransch journalist, dat minstens een verklaring vereischt

Parijs, 4 Aug. [1937]

Op den eersten dag der maand kwam uit Pampeluna 't bericht, tegelijk van Reuter en Havas, dat twee Fransche journalisten aan de Spaansche grens waren gevangen genomen, berecht door een krijgsraad, gevonnist en gefusilleerd wegens spionnage en poging tot invoering van besmettelijke ziekten onder de troepen en de onderhoorigen van generaal Franco. Een nader bericht specificeerde dat het typhus gold en slaapziekte.

De beschuldigden heetten Jean-Paul Bougénec en Louis Chabras. Zij waren onloochenbaar van Fransche afkomst. Hoewel beiden beticht werden van een bijzonder inflameerend misdrijf, afzichtelijk genoeg om een geheele natie in het klad te brengen, en hoewel Bougénec een zekere bekendheid genoot daar hij medewerkte aan organen als L'Oeuvre en Paris-Soir, werd het telegram door alle kranten opgenomen zonder eenig protest of ander commentaar. Dat een natie twee harer volksgenooten zoo onbewogen, zonder een woord te kikken aan hun lot overlaat, behoort zeker tot de zeldzaamheden. Men kon eruit opmaken dat een poging om den schijn te redden nutteloos was. Pas twee dagen daarna kreeg L'Oeuvre zijn tegenwoordigheid van geest en probeerde te spotten.

Maar het blad kwam te laat om de eerste betreurenswaardige indrukken uit te wisschen. Men kon zich bovendien met eenige verbazing afvragen of de terdoodveroordeeling van twee Franschen, en de omstandigheden van hun proces, geen andere toelichting verdiende dan die miserabele inspanning om het geval te diskwalificeeren met een lachbui. Een beroep op den Quai d'Orsay, een eisch tot onderzoek, zou gepaster en overtuigender geweest zijn.

Geloofwaardig

Doch was dat mogelijk? Op den dag der executie van Bougénec en Chabras (die later uitgesteld bleek) begon Albert-Charles Morice, een der groote Fransche reporters, in Le Journal een verhaal dat zonder twijfel ongeloofelijk klonk en verbijsterend, dat men slechts met tegenzin au sérieux nam, dat men aarzelen zou te reproduceeren, maar dat ook met een zoodanigen overvloed van bewijsmateriaal was toegerust, dat men, ondanks den afkeer welke het onderwerp inboezemde, zich niet weerhouden kon den auteur aanspraak te verleenen op geloofwaardigheid in het fantastische, het romantische, het monsterachtige, en daarenboven het absurde zijner vertelling. Zij was geïllustreerd met verschillende foto's: Bougénec en Chabras voor den krijgsraad van commandant Toroso en kapitein Ibanez. De rug van Bougénec, de dij van Chabras, waarop men de insnijdingen ziet langs welke de smetstof, welke zij moesten overdragen, werd ingeënt.

Wanneer Albert-Ch. Morice de loutere waarheid weergeeft, is zijn verhaal uniek, zoowel voor de journalistiek als voor de annalen der twintigste eeuw. Schreef hij verzinsels dan is zijn historie niet minder uniek en behartigenswaard. Maar kan men dit in gemoede veronderstellen? Is het denkbaar dat een krant en een reporter hun reputatie vermetel te grabbel gooien met een beschuldiging waarvan de leugenachtigheid veel gemakkelijker bewezen kan worden dan hij ooit de gegrondheid zal kunnen aantoonen van feiten die onaanneemlijk schijnen? Meer nog bij de tweede veronderstelling (dat alles een fabel is) dan bij de eerste (dat alles waarachtig gebeurde) zou Frankrijk zich gekrenkt moeten voelen door een roekelooze aanranding zijner eer.

Een voorstel

Het was in dit voorjaar, dat A.-Ch. Morice, belast met een enquête in een geruchtmakende affaire van wapen-contrabande, waarbij aanzienlijke politieke personages betrokken waren, op de bureaux van Le Journal relaties aanknoopte met zekeren Ivan Ivanowitch. De man won zijn vertrouwen door het verstrekken van inlichtingen welke bij nauwgezet onderzoek juist bleken. Een poos later, toen deze geschiedenis van de baan was, belde de vreemdeling met den dubbel Russischen naam Morice opnieuw op en vroeg hem een rendez-vous voor een zaak die hem stellig zou interesseeren. Zij ontmoetten elkaar in een duur hotel, en daarna in verschillende andere dure hotels, want Ivan Ivanowitch verwisselde onophoudelijk van domicilie en keek niet op 't geld.

Na eenige aanstalten kwam de Rus op de proppen met een onderneming waarvoor hij de medewerking noodig had van een Fransch journalist, die niet kwaad aangeschreven stond bij Franco, doch neutraal genoeg was om een spoedigen afloop te wenschen van den Spaanschen burgeroorlog. Door injecties welke hem zelf niet konden schaden, zou Morice in Wit Spanje rondreizen en optreden als verbreider eener kwijnende ziekte, die niet eindigde met den dood, maar die gedurende een periode van ongeveer vijf maanden ieder die ermee werd aangetast zou ontzenuwen, verslappen, verlammen, allen moed en elke fut zou ontnemen. Als voorschot op het loon voor dezen dienst offreerde Ivan Ivanowitch aan Morice een bedrag van vijftig duizend francs in contanten. Hij zou over een auto beschikken, een chauffeur en alle wenschelijke tegemoetkomingen. Wanneer Morice gevaar duchtte voor zijn eigen persoon, was de Rus bereid hem zijn leven te assureeren voor vijf honderd duizend francs bij een maatschappij zijner keuze. Om hem bij zijn terugkeer in Frankrijk te immuniseeren voor zijn verwanten en kennissen zou hem na den tocht een tweede piqûre worden toegediend welke de eerste injectie onschadelijk maakte.

Als goed journalist hoorde Morice deze voorstellen aan zonder de wenkbrauwen te fronsen. Hij vroeg beraad om het terrein te verkennen bij Franco, dien hij vreesde ontstemd te hebben door onthullingen van Italiaansche en Duitsche wapen-leveranties. Hij vroeg ook waarom de samenzweerders in wier naam Ivanowitch handelde en wier hoofdkwartier gevestigd was te Londen, niet liever Spanjaarden gebruikten voor de onderneming. Ivan gaf daarop het tamelijk plausibele antwoord dat men wegens de ontstentenis van een effectief centraal gezag bij de Rooden, en wegens hun onderlinge verdeeldheden, geen voldoende zekerheid bezat dat de bacillen-gezant zou belanden bij de Witten, en door de anarchisten b.v. niet gebezigd zou worden tegen de marxisten, of andersom.

Anderen bereid

Na het beraad gerekt te hebben tot hij 't naadje wist van den kous (die Franco op den kop zou krijgen) weigerde Morice onder voorwendsel dat de lucht van Salamanca en Burgos bepaald niet voor hem deugde. Toen kwam Ivanowitch in contact met Bougénec en Chabras en het lukte Morice de ontmoeting zoo te regelen dat hij door een gearrangeerd toeval hun eerste onderhoud kon bijwonen in een dancing der Place Blanche. Bougénec, die in echtscheiding lag met zijn vrouw, bij vrienden woonde, op zwart zaad zat en blijkbaar geen last had van een nauw geweten, hapte onmiddellijk toe. Hij streek de premie op van vijftig duizend francs, ontving de auto, bestelde den chauffeur en rolde naar de Spaansche grens. Hij toonde echter weinig haast om haar over te steken en zooals men den terdoodveroordeelde een laatste genot schenkt in den vorm van een glas rhum en een cigaret, zoo verleende Bougénec zich veertien dagen vacantie in gelegenheden en in gezelschap van ‘petites alliées’, waar het krioelt van Witte spionnen. Ten slotte, aangepord en bedreigd door zijn lastgever, liet Bougénec zich inenten door een dokter van Bayonne (Duitsch uitgewekene) en door bemiddeling van den consul die de Rooden vertegenwoordigt in dat beroemde stadje. In gezelschap van Chabras, eveneens ingeënt, trachtten zij clandestien Spanje binnen te dringen bij Vera en werden denzelfden dag gearresteerd door de Witte autoriteiten. Zoodra zij gevangen genomen waren legden zij bij hun eerste verhoor reeds volledige bekentenissen af.

In deze wetenschappelijke machinaties, waar een groot aantal personen betrokken zijn (Engelschen, Belgen, Spanjaarden, Duitschers, Franschen en Russen) wier namen ik voorloopig liever niet noem, hebben wij dus twee beschuldigden maar drie beschuldigers: Bougénec, Chabras en Morice. Het zou niet snugger geweest zijn als Franco de twee omgekochte bacillen-dragers, levende, sprekende en gelidteekende getuigen, gefusilleerd had. Hun verklaringen echter mag men desnoods als verdacht terzijde schuiven en regeeren. Maar de onthullingen van Albert-Charles Morice, die tot nader orde voor een man van eer mag doorgaan, het getuigenis van Morice, zoo het nog niet afdoend en verpletterend kan heeten, lijkt mij op zijn zachtst gezegd onthutsend. Zoo onwaarschijnlijk het luidt, het is onmogelijk om het niet te bejegenen en te onderzoeken met ernst.

Satanisch

Bij dit complot immers passen de grootste en meest bombastische woorden als satanisch, infernaal, ignobel, enzoovoort. Maar hoe meer afgrijzen het opwekt, des te noodiger is het dat 't worde opgehelderd. Want niet alleen de eer van een paar particulieren raakte ermee gemoeid. Doch ook de eer van een land als Frankrijk dat den smaad moet dragen of afschudden. En directer nog raakte de eer erin gemengd welke verbonden kan worden aan sommige ideeën en idealen der Rooden.

[verschenen: 16 augustus 1937]