Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Roode invloeden in Frankrijk

Het land glijdt weg in communisme ondanks waarschuwingen en felle aanklachten als die van den ontgoochelden André Gide

Parijs, 23 Juli [1937]

Terwijl het politieke Frankrijk, als 't ware getrokken door een mysterieuze, occulte magneet, langzaam en zeker afglijdt naar het Communisme, verdubbelen de stemmen, die het volk waarschuwen voor de ellende waarheen men het drijft, niet alleen in aantal, maar ook in duidelijkheid en intensiteit.

Nooit was het contrast schreeuwender tusschen wat Maurras gedefinieerd heeft ‘le pays légal’, het regerende en besturende deel der natie, en ‘le pays réel’, al de rest van geregeerden en bestuurden. De eersten zijn de fictie, de tweeden de werkelijkheid en nimmer was de scheidslijn tusschen schijn en wezen scherper gemarkeerd.

Want goed gerekend zijn er in Frankrijk niet meer dan drie honderd duizend communisten. Zij tellen zelfs niet één procent van het totaal der Fransche bevolking. Doch overal hebben zij het initiatief. Zij beloven het meest, schreeuwen het luidst, slaan het hardst. Wanneer de lust hen bekruipt terroriseeren zij zoowel de Parijsche straten, waar zij de caféterrassen bekogeld hebben met flesschen, de klanten bespoten met inkt en methyleenblauw, als de akkervelden, waar vliegende colonnes de maaiers beknuppelen die niet willen staken. Alles wijkt voor hen terug, zelfs de openbare macht. Zij behoeven slechts te verschijnen en alle pogingen tot verzet zijn geparalyseerd. Men zou zeggen dat zij een begin van gisting in zich dragen die elken tegenstand ontmant. In plaats van dit geduchte en aanstekelijke fluïdum te isoleeren, in plaats van het te brouilleeren, verleent de regeering het vrijen doorgang. Ook het gouvernement schijnt verlamd, gebiologeerd te zijn door de aanvaarding eener soort van communistische fataliteit. Alom blijft de regeering passief tegenover de gewelddadige penetratie van stroomingen die menschen en dingen uit de voegen rukken. In dit opzicht is het cabinet Chautemps-Blum, afgaande op zijn eerste instructies, misschien nog lijdzamer en gevaarlijker dan het ministerie Blum-Chautemps geweest is.

Een vraag

Men zou dezen gedragsregel, stellig vastgesteld na rijp beraad, willen begrijpen, goedpraten en zelfs verdedigen, als er één menschwaardig argument, hoe nietig, hoe zwak ook, maar menschwaardig, kon worden aangevoerd om de gekozen lijn aannemelijk te maken voor een schepsel begaafd met een ziertje verstand en een minimum rechtschapenheid. Keer op keer echter verschijnen drie boeken welke geen enkel bonafide lezer zal kunnen doorbladeren zonder dat onontkomelijk de vraag bij hem oprijst: Zijn degenen die het communisme aanhangen, zijn zij die het communisme protegeeren bewuste misdadigers of onverantwoordelijke waanzinnigen? Zij moeten sinds lang weten dat al hun vertelsels berusten op leugens. Het werd hun zelfs onmogelijk om niet te weten dat wij weten wat zij waard zijn. En erger nog, om voort te gaan met deze aaneenschakeling van constateeringen, even komisch als tragisch: Zij weten dat wij weten dat zij weten. Wat dan? Zijn zij schurken of onnoozelen? Het probleem is voortaan: hoe kunnen fatsoenlijke, normale lieden communist zijn, worden of blijven? Communist zijn van de Staliniaansche confessie staat gelijk met intellectueele en moreele degeneratie. Er is geen ontkomen aan.

Het eerste dezer drie werken werd geschreven door André Gide die zijn klein doch verschrikkelijk boekje titelde ‘Retouches à mon retour de l'U.R.S.S.’ Gij herinnert u, denk ik, het desolate en desillusionneerende beeld dat Gide schilderde na zijn terugkeer uit Rusland, waar hij bevestiging van een geloof zocht en 't verloor. De retoucheeringen welke hij aanbracht, uitgedaagd door onvoorzichtige of gewetenlooze critici, versomberen nog het oorspronkelijk portret. Wat hij in de schets op den achtergrond liet, omdat hij zich hardnekkig vastklampte aan een flauw glimpje hoop, haalt hij in de uitwerking naar voren.

‘Omgekocht’

Het staat niet meer tusschen de regels te lezen dat de schrijvers die oden en dithyramben zingen op Moskou omgekocht zijn met goud van Stalin. Hij zegt het vierkantweg. Hij geeselt de verslaafde, karakterlooze scribenten die in dienst van een onzaligen toeleg hun geweten en het geluk hunner medemenschen verkwanselen voor een schep geld. Hij schrijft ronduit: ‘Ik verwijt onze communisten de arbeiders belogen te hebben uit politiek.’ En hoe meent gij dat het ‘Internationaal Congres tot verdediging der Sovietische Cultuur’, dezer dagen vergaderd te Parijs, gereageerd heeft op aanklachten welke, komend van een man als Gide, elk intellectueel, intelligent of niet, zouden moeten doen huilen van verontwaardiging? De congressisten konden het boekje niet vermoffelen. Zij konden het evenmin discuteeren, want het is te formeel, en men discuteert niet de evidentie, noch feiten. Zij besloten dus op voorstel van zekeren Bergamin, ‘de beleedigingen’ van Gide te beantwoorden, niet met een kreet van afschuw maar met... een stilzwijgende afkeuring. Met een domper op de waarheid. Met een mondprop voor het Recht!

Het tweede werk, wegens de persoonlijkheid van zijn auteur nog bezwarender voor de Soviets, hun acolieten en hun advocaten, werd uitgegeven door Pierre Herbart, en opzettelijk geschreven om de samenzwering te ontmaskeren welke de trawanten van het Kremlin in naam van het Roode Paradijs, brouwen tegen de vrijheid en de veiligheid van den Franschen werkman. De auteur is niet zooals Gide een sympathiserende, doch een militant, een bekend partijgenoot.

Hij vertoefde vorig jaar gedurende acht maanden te Moskou. Hij was directeur der internationale Literatuur en naast een nicht van Tolstoï medewerker aan de censuur der Soviets. Hij is dus doorgewinterd en door de wol geverfd. Hij vond niettemin de kracht om zich schrap te zetten, zich los te worstelen. Dat is des te verdienstelijker wijl daarmee in Frankrijk, en ook elders, geen cent te verdienen valt. Hij noemde zijn boek eenvoudig U.R.S.S. 1936.

Hij, Pierre Herbart, bevoorrecht boven millioenen miserabele Russen bewoonde in het negentiende jaar der bolsjewistische revolutie, in dienst van Stalin, in den schaduw van het Kremlin, in 't hartje van dat Roode Paradijs, een huis waarvan de eenige keuken gedeeld moest worden door tien families die met vijf of zes personen per kamer logies kregen onder hetzelfde dak! De dienstboden bedelen de vrouw van Herbart de etenskliekjes af, de oude broodkorsten, de ribben van koteletten, het karkas van kuikens, om niet gedwongen te zijn ze te gaan zoeken in de vuilnisbakken. Zij verdienen veertig roebel per maand, de armzalige stakkers, worden niet gevoed en hebben zelfs geen bed. Allen schrapen en likken na den maaltijd de borden af harer meesters.

Allen rapen de afgekookte en weggeworpen theeblaren op, trekken ze opnieuw af en weeken haar broodkorsten in dat spoelsel.

Erbarmelijk

Van een tafereel als dit, een uit de honderd, en allen even erbarmelijk, even deerniswekkend, kan Frankrijk acte nemen. Wie enthousiast uit Rusland terugkomt, verklaart Herbart onomwonden, is òf te kwader trouw, òf de dupe van een handvol geprivilegieerden der bureaucratie der communistische partij, die zich vetmesten met het zweet van het uitgehongerde, uitgemergelde Russische volk. Hij vindt een drastische vergelijking voor hen die inlichtingen putten bij deze uitzuigers: ‘Alsof men zich tot de luizen wendde om te weten hoe 't gaat met een luisebosch. Hij maakt 't slecht, de arme kerel. Maar de luis is tevreden.’ Hij zegt en onderstreept: ‘Het is voortaan onmogelijk de U.R.S.S. te verdedigen zonder te liegen en zonder te weten dat men liegt.’ Maar hij, de proletariër, ziet scherper dan de patriciër Gide, in wiens gezelschap hij banketteerde in het Astoria-Hotel van Leningrad. Gide complimenteerde de Russen wegens de uitstekendheid van het menu en van de keuken. ‘Wat vooral merkwaardig is, kameraad Gide’ antwoordde de voornaamste der gastheeren met een stalen gezicht, ‘is dat het heele volk voortaan zoo eet.’ Gide schijnt dat geslikt te hebben. Doch na de koffie maakte Herbart bij benadering den kostprijs op van het diner. Per man kwam hij tot twee honderd roebel. Het gemiddeld maand-salaris van een werkman!

Derde requisitoir

Het derde requisitoir werd opgesteld door Roland Dorgelès, en heet ‘Vive la Liberté!’ De auteur der Croix de Bois toerde door drie dictatuur-staten en vatte zijn ervaringen samen in een pakkend crescendo: ‘In Italië ademt men slecht; in Duitschland ademt men niet; in Rusland stikt men.’ Hij ontmoette bij de Soviets dezelfde onnoemelijke, onpeilbare ellende, dezelfde brutale, schaamtelooze schmink van leugen en boerenbedrog als Gide en Herbart. Doch onder de 160 millioen armoedlijders van den heilstaat der Soviet vond hij nog andere gelukkigen dan de magnaten der communistische partij: het zijn de verwende bewoners der modelgevangenis ‘Bolchevo’, bevolkt met dieven, moordenaars en verder galgenaas. In het land waar men te hooi en te gras fusilleert of deporteert wegens vergrijpen tegen de Staliniaansche orthodoxie. In het land waar de gansche bevolking gedompeld ligt in de meest affreuze misère van krotten en hokken, daar vertroetelt men de booswichten.

Wat te denken na drie zulke boeken (en ik zou nog ‘Het einde der Soviets’ kunnen citeeren van Henri Gullbeaux, even ijzingwekkend in zijn zakelijkheid) wat te denken van een Romain Rolland, een Julien Benda, een André Malraux, een Aragon, een Jean-Richard-Bloch, en tutti quanti, letterkundige of politieke verdedigers der Soviets? Moeten wij hen beklagen of verachten? Verachtend beklagen of beklagend verachten?

[verschenen: 9 augustus 1937]