Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Muzikaal deficit

Het feest der toonkunst op de Parijsche expositie is één groote mislukking geworden

Parijs, 21 Juli [1937]

In dit muzikale voorjaar zijn er tennaastenbij honderd groote en twee honderd kleine concerten gegeven, allen van den eersten rang en allen van gelijke beteekenis wat betreft de vertolkers en de uitgevoerde werken, die beiden de bedoeling hadden het land te vertegenwoordigen hunner afkomst.

Ter gelegenheid van de Expositie waren links en rechts uitnoodigingen gezonden; verschillenden die niet genoodigd werden, inviteerden zichzelf; zoodat bijna de geheele bevolking onzer zangerige planeet een delegatie had afgevaardigd naar een der Parijsche podiums. Joost weet waar men de hoorders vandaan gehaald heeft. Gelijk er op de Prefectuur van Politie een ‘Brigade van Acclamaties’ bestaat voor de waardige ontvangst van binnen- en buitenlandsche personaliteiten, zoo heeft men voor deze lawine van harmonie en melodie misschien een ‘Brigade van Hoorders’ op de been getrommeld. Maar als nergens de toeschouwers geheel en al ontbraken, noch het applaus, desniettemin kwam de spreuk overdaad schaadt nergens beter van pas dan hier. Men heeft een vergelijkende tabel willen opstellen der complete productie van de aarde zonder rekening te houden met het feit dat de super-criticus die een slotsom zou willen trekken niet over zes paar ooren beschikt en niet van 's morgens elf tot na middernacht in 't gareel kan zijn zonder af te stompen en de kluts kwijt te raken.

Afgezien van dit kleine inconvenient mag echter erkend worden dat van de ‘klassen’ waarin de Expositie is onderverdeeld, de muziek het minst van allen geleden heeft onder de algemeene wanorde welke men gemakshalve sabotage noemt, ofschoon ze wellicht meer voortspruit uit domheid dan uit kwaadwilligheid. Nochtans is het voorgekomen b.v. dat men vergat affiches te laten drukken, dat in de aankondigingen een verkeerde zaal werd opgegeven en dat Argentijnen verschenen waar Polen besteld werden. Op het enorme totaal evenwel waren de vergissingen gering, bijna onvermijdelijk en verschoonbaar.

Globale indruk

Daar ik op geen stukken na alle nummers van dit planetaire programma heb bijgewoond, wat physiek onmogelijk was, zal ik mij niet vermeten om voor jury te spelen, bekroningen uit te reiken of conclusies te formuleeren. Wanneer de volledigste gegevens mij ten dienste stonden zou ik dat nauwelijks durven, want men riskeert altijd in een zoo mobiel domein als muziek, en in zulken overvloed van klanken, een verschijnsel te laag of te hoog te schatten, of bij ongeluk te veronachtzamen.

Het eenige wat ik met voldoende zekerheid en juistheid kan vaststellen is de globale indruk welke de monster-betooging, die nog altijd voortduurt, die pas eindigen zal in November, totnutoe heeft achtergelaten in de Fransche muziek-wereld. En hier ontschiet me haast nog de moed om korte, zakelijke woorden te gebruiken. Want het is een stemming van liquidatie, van uitverkoop, van vendutie, van bankroet, van deficit, van ontgoocheling, van ontnuchtering, van verslagenheid, van onverschilligheid ten slotte, waarin dit panorama der internationale toonkunst zich ontrold heeft. Jammer voor de organiseerders die het tegendeel verwachtten. Jammer voor de executanten wien het niet ontbreekt aan talent. Doch men kan niet constateeren hetgeen niet is. Wat fantastisch aandoet is het schier onverklaarbare feit dat nergens en door niemand een werk gesignaleerd kon worden dat genoegzaam de aandacht trok om uit de menigte een naam voor een oogenblik naar voren te brengen.

Stel u voor dat een manifestatie als dit festival was opgezet in 1889, het geboortejaar van den Eiffeltoren. Er leefde toen een Gounod, een César Franck, een Saint-Saëns, een Edouard Lalo, een Brahms, een Bruckner, een Grieg, een Verdi, een Rimsky-Korsakov, etc. Kan men zich een program verbeelden waarop deze namen mankeerden? Kan men zich een publiek denken waaraan zulke componisten ongeacht, ongemerkt voorbijgaan? Of stel u voor dat een toonkunst-feest als het huidige, was ingericht in 1900, andere datum eener wereld-expositie. Er was toen een Claude Debussy, een Dvorak, een Richard Strauss, een Gustav Mahler, etc. Zelfde vraag: Zou 't mogelijk geweest zijn om meesters van een dergelijke statuur over 't hoofd te zien? Wie gewaagd had hen te negeeren zou nog de opmerkzaamheid op hen gevestigd hebben door zijn negatie.

Niets...

En vandaag is er niets, volstrekt niets, van dit gehalte, van dit kaliber, van deze grootte, van deze ontegenzeglijke, kwasi machinaal de belangstelling forceerende kwaliteit of eigenaardigheid. Zelfs de gepatenteerde meesters lieten ons in den steek. Ravel is ziek en naar men zegt verloor hij dermate het muzikale geheugen dat hij geen viool-sleutel meer kan onderscheiden van een bas-sleutel. Manuel de Falla verstomde sinds geruimen tijd. Igor Strawinski laat sinds drie of vier jaren niets van zich hooren. Florent Schmitt verviel in extravaganties welke men desnoods kan waardeeren doch niet meer genieten. De anderen zijn dood of van te ondergeschikten rang om den omvang van het débâcle te verbloemen. Wat de moderne jongeren betreft (Milhaud, Honegger, Poulenc, Auric, Ibert, en hun voorman Roussel) men kent ze sinds de Kunstnijverheidstentoonstelling van 1925. Zij ontwikkelden zich nauwelijks. Zij evolueerden weinig. Zij worden afgedraaid door de Radio. Te recht of ten onrechte reageert het publiek alsof het op hen is uitgekeken en noch in 't buitenland (behalve Prokofieff) noch in Frankrijk vond men iemand die in staat bleek de uitgedoofde geestdrift van vroeger te doen herleven voor een moment, dat onvergetelijk zou worden wegens zijn zeldzaamheid.

Operettes

Plichtsgetrouw heb ik de vier operettes bijgewoond welke na een concours door ‘klasse 5’ der Expositie ter opvoering zijn aangewezen.

De eerste is van Jean Rivier, die totdusverre symphonisch werk schreef zonder buitengewone karakteristiek. Zij heet ‘Vénitienne’ en handelt over een vliegenier die de eigenares verleidt van een lappenwinkel, en haar, verkleed als Harlekijn en Colombine, ontvoert onder de oogen van haar man en een jaloerschen medeminnaar. Voor de muziek maakte de auteur een mengelmoes van echo's uit Puccini, Charpentier, Massenet en hedendaagsche jazz-componisten.

De tweede, getiteld ‘La véridique Histoire du Docteur’, geeft het verward verhaal van een hond die de schuld is van alles, een dokter verliefd op een herbergierster, een gefingeerde zelfmoord, eindigend met een duet tusschen een klok en een kilometerpaal, die hun opinie zingen over de geschiedenis. De muziek van Maurice Thiriet, een debutant, niet lang geleden ontdekt en gelanceerd, beperkt zich bijna uitsluitend tot parodie op bekende meesters, in den trant van Wagenaars Schipbreuk. Thiriet heeft talent, maar toont geen zweem van originaliteit en zelfs geen spoor van ambitie naar originaliteit.

De derde, ‘Les Invités’, ontleende haar tekst aan ‘Intimité’, een comedie van Victor Pellerin. Het gaat over een echtpaar dat besluit den avond samen thuis door te brengen, zich verveelt, en zich luidkeels verstrooit met visioenen die in de herinnering opduiken, mevrouw met een hoedje dernier cri, een bokser, een kaalhoofdig maar sympathiek gentleman, meneer met een charmante soubrette, en een tandarts. Tibor Harsanayi, een Hongaar van geboorte, maakte daarbij een buitensporig doorwrochte muziek, en elk woord dat een Franschman vluchtig zou hebben aangestipt, schroeft hij op tot pathetische, pedante en oorverdoovende ontboezemingen.

De vierde werd gedoopt ‘La Poule noire’. Deze zwarte kip is een jonge weduwe, troosteloos jeremieerend over het verlies van haar aangebeden echtgenoot, die haar huis te huur zet, een koor van bezichtigers ontvangt, onder wie een jong weduwnaar, ontroostbaar over het gemis zijner geliefde echtgenoote, en lamenteerend tot zij elkaar na diverse min of meer komische episoden om den hals vallen. De muziek, van Manuel Rosenthal, aarzelt voortdurend tusschen een kermis en een dancing, reikt doorgaans niet verder dan een populaire potpourri van het oudste, de wals, en het nieuwste, de trot alsof de componist bang was een streep hooger te stijgen dan het niveau der ordinairste operette.

Het resultaat

Voor deze vier werken, die de pretentie hebben de opéra bouffe te hernieuwen, is er noch publiek, noch succes. Zonder dumping uit de kassen der Expositie zouden zij binnen de week van het répertoire verdwenen zijn. Stellig zal geen der vier de grenzen van Frankrijk overschrijden, want alle vier spelen in overbekende, afgezaagde atmosferen. Er naar luisterend denkt men aan Franz Léhar, aan Oscar Strauss als aan doorluchtige, onevenaarbare meesters.

Dat is een resultaat. Was daarvoor echter een concours noodig en een Wereld-Tentoonstelling? Misschien. Maar gesteld dat dit resultaat het beste is van de verkrijgbare, waaraan dan, groote hemel, zijn we in muzikaal opzicht toe? Men schrikt terug voor het antwoord. De orchesten nochtans hebben het rondgebazuind. Het luidt: zeer slecht. Vergeleken bij de vorige generatie, en meer nog bij de voor-vorige, behooren zij die heden muziek trachten te componeeren tot een ras van dwergen.

[verschenen: 4 augustus 1937]