Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De laatste steen

Er is een commissie benoemd ter bevordering van de voltooiing der wereld-expositie, die 1 Mei gereed had moeten zijn

Parijs, 16 Juli [1937]

Lach niet. Wij schrijven half-Juli. En er is een commissie benoemd om onderzoek in te stellen naar geschikte maatregelen welke de voltooiing kunnen bevorderen der Expositie 1937 die op één Mei klaar had moeten zijn, en waarvan de beëindiging op den afgesproken datum een overwinning zou symboliseeren van de anti-fascisten, een nederlaag van het fascisme. Blum zei 't, en het werd in kolossale letters geschilderd, gedrukt en aangeplakt.

De man die deze onbetaalbare commissie zal presideeren heet Frédéric Surleau.

Hij is totaal onbekend, behalve waarschijnlijk bij hen door wie hij geïnstalleerd werd. Men kan dus noch goeds noch kwaads over hem vertellen. Het publiek weet niets van hem, absoluut niets. Men heeft echter den indruk dat hij een nooit-vertoonde persoonlijkheid moet zijn of een volslagen nulliteit. 't Een of 't ander. Immers, wat men van hem verwacht is niet meer of minder dan dat hij aanvult en bijpast waar de autoriteit van den Commissaris-Generaal en zijn ganschen Staf, het gezag van het Gouvernement, de invloed van den onvolprezen Jouhaux, en het lokaas van reusachtige salarissen machteloos gebleken zijn. Als hij erin slaagt de Expositie te voltooien alvorens hij gesloten wordt (en zou men hem aangesteld hebben wanneer men dat niet hoopte?) dan zal hij de knapste man zijn van geheel Frankrijk. Hij heeft nog drie maanden tijd.

Een idee

Van nu af zou men hem een idee kunnen suggereeren, even nieuw en lumineus als de schitterende rol waarvoor hij is uitgekozen: het leggen van den laatsten steen. Alles werd veranderd, alles ondersteboven gehaald. Vroeger legde men den eersten steen, met een hoogen hoed, een verzilverden of vergulden troffel, toespraken en een glas champagne. Het was een aardig gebruik, maar dat geen zin meer heeft, tot niets meer dient, en getuigt van een groote dosis inbeelding. Een goed begin, meende men, is het halve werk, of goed begonnen is half gewonnen. Mis. Het is niet de eerste steen die telt doch de laatste.

Niet het eerste schepje mortel heeft recht op een parade met muziek, maar de laatste schop cement, vooral in onze eeuw van gewapend beton. Het is geen kunst om aan den voet van een bouwwerk een gegraveerden steen te metselen en een bewust arbeider kan zich niet meer leenen tot dergelijke poppenkasterij. Zijn steen en zijn inscriptie moeten geplaatst worden waar de dakgoot aanvangt. Dat is ook secuurder en minder compromitteerend. Zoo belooft niemand iets wat hij bij nader inzien niet houden kan. Zoo is ieder zeker van zijn zaak en niemand slaat een mal figuur, gelijk bij den Toren van Babel en bij de Wereld-tentoonstelling van 1937.

Waarlijk, Frédéric Surleau is deze hervorming van een ouderwetsch gebruik niet alleen schuldig aan zich zelf en aan zijn functie doch ook aan zijn land, dat op den weg van den vooruitgang de volkeren der aarde zoo lang de richting en het doel wees. Hij kan zijn naam verbinden aan een plechtigheid zonder precedent en zonder weerga: De laatste steen der Expositie, gelegd in tegenwoordigheid der vijftig naties die aan de world-show deelnemen, met medewerking van de civiele en militaire autoriteiten, en voorgezeten door den President der Republiek. Het hoofd der Commissie tot Bevordering der Voltooiing van de Expositie is verplicht aan het gewichtige ambt dat hij bekleedt om deze ceremonie onverwijld te bestudeeren en te organiseeren. Waarom zou hij zijn functie niet inluiden met het bestellen eener cantate, gecomponeerd door twintig officieele musici, die naar keuze den titel zal dragen van Eind goed al goed, Geduld overwint alles, Beter laat dan nooit, of Zoetjes aan dan breekt het lijntje niet?

Drie maanden tijd

Hij heeft drie maanden tijd, zei ik, om de grootste man te worden van Frankrijk, doch met de methode van den laatsten steen wordt deze termijn in het eindelooze rekbaar. Van de 27 poorten (die oorspronkelijk 42 hadden moeten zijn) zijn pas 14 - veertien! - geopend. Als er 50% van de ontworpen en in aanbouw zijnde paviljoenen geïnaugureerd zijn en als men twaalf weken na de plechtige opening nog elken dag inwijdt, er resten ook 50% werkplaatsen met hun steigers, planken, kalk, puin en palissaden. Hoe ongeloofelijk het ook klinke, ik zou er meer dan zeventig kunnen opsommen. Dunkt zeventig u een kleinigheid? Dan noem ik er tachtig. Het gebeurt ook herhaaldelijk dat de bezoeker de poort gegrendeld vindt van een paviljoen dat volgens de kranten gisteren of de vorige week werd ingewijd. Het gebouw was af, doch leeg, en de eigenaar had zich nog niet ingericht. Hij verbeidt den schilder, den stucadoor, den stoffeerder en de meubels. Wanneer de voornaamste straten begaanbaar zijn, in menige sectie ook rolt nog de stoomwals, of wordt zij sinds dagen en weken vruchteloos verwacht temidden van gaten en greppels, die plassen worden als 't regent en stofnesten als de zon schijnt. Ware ik een Fransch journalist dan liet ik mij bij 't koopen van een toegangskaart vergezellen door een deurwaarder, wien ik de opdracht zou geven om bij akte te constateeren hoeveel citroenen ik krijg voor het betaalde biljet en hoeveel knollen die nog in de periode van metamorphose verkeeren. Menigeen zou beteuterd opkijken wanneer hij den omvang zag der karwei welke Frédéric Surleau voor den boeg heeft. Misschien de president der Commissie tot bevordering der voltooiing wel het meest.

In elk geval zou hij ongelijk hebben als hij zich haastte en door overijling den duur zijner onwaardeerbare bezigheden bekortte. Te meer omdat hij den wind heeft in de zeilen. Het budget der Expositie, begonnen met een half milliardje, klom van lieverlede tot vijftien honderd millioen. Er bestaat geen enkele reden waarom dit bedrag, hoewel reeds kapitaal, zou ophouden te zwellen terwijl er zooveel oorzaken en motieven zijn om het te blijven opblazen. Dat gaat bijna werktuiglijk. Welk een goudmijn! Onuitputtelijk voor wie haar exploiteeren met een greintje overleg. Gegeven dat het toegangsbiljet zes francs kost kan grosso modo worden uitgerekend hoeveel bezoekers noodig zullen zijn, niet om de tentoonstelling te doen rendeeren, doch om haar te sluiten met een deficit dat presentabel is en geen schandaal. Honderd millioen schijnt me een minimum dat de onvervaardste optimist niet zal willen aanvaarden als veel te hoog en onbereikbaar. Maar wanneer de toeloop niet drukker wordt dan hij tot dusverre is en blijft schommelen rondom de honderdduizend per dag zal de Expositie duizend dagen geopend moeten zijn wanneer de organiseerders niet alles willen verliezen, met inbegrip van eer en fatsoen. Want nooit of te nimmer zou men een zoo lamentabele en miserabele affaire hebben bijgewoond.

Verlenging?

Er loopen dan ook reeds geruchten, welke de Expositie verlengen met een jaar, wat koren op den molen zou zijn van Frédéric Surleau. Een voorstel met deze strekking is ingediend door den député Jonas, een schatrijk Parijsch antiquair, die afgevaardigde werd van een kiesdistrict aan de Middellandsche Zee, waar de walvisschen schaarsch zijn volgens het beweren der humoristen, want de député Jonas, millionnair en revolutionnair, is beroemd. Met de uitvoering van zijn wensch is inmiddels begonnen door den sluitingsdatum van 25 October te verschuiven naar 25 November. Wat echter ligt er voor aanlokkelijks in een tentoonstelling temidden der herfststormen, najaarsbuien en kaal geboomte, terwijl de dagen vliegensvlug krimpen? Van nature is het publiek bang voor tocht.

Neen, het ideaal zou zijn om te heropenen in de lente. Met een beetje handigheid zou men alle arbeiders die vandaag nog lanterfanten op de terreinen tusschen de Ecole Militaire en het Trocadéro, kunnen belasten met het onderhoud der paleizen gedurende den winter en hun zoodoende een tijdpasseering verschaffen welke economisch even verdedigbaar is als hun werk van dezen zomer. Over de andere bezwaren, als de verkeersstremming in het hartje van Parijs, de Amerikaansche Tentoonstelling van 1939, stapt men heen of men denkt ze te arrangeeren.

Aldus zou er metterdaad een kans zijn, de eenig redelijke en noemenswaardige kans dat de laatste steen der Expositie ooit gelegd wordt, hoewel nurkschen gelijk de radicale ex-minister Gaston Gérard verzekeren dat wij noch dit noch het volgend jaar de voltooiing zullen zien van een onderneming welke even gemakkelijk grandioos had kunnen zijn als ze ruïneus werd. Het is treurig en belachelijk. Was echter volgens een zeer oud spreekwoord het belachelijke vroeger niet doodelijk in Frankrijk? Le ridicule tue! Ook dit hebben wij veranderd. Tegenwoordig doet het belachelijke leven, het maakt florissant, men vaart er wel bij. Getuige de Commissie van Frédéric Surleau.

[verschenen: 3 augustus 1937]