Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De invrijheidstelling van Charles Maurras

Welke rol Blum speelde
Zijn haat bleek sterker dan zijn gevoelens van edelmoedigheid

Parijs, 9 Juli [1937]

Het was stampvol in het reusachtige Vélodrome d'Hiver, waar men de invrijheidstelling vierde van Charles Maurras. Langen tijd had geen enkele beweging, behalve de sport, die overkapte ruimteloosheid kunnen vullen. Toen kwamen de communisten, en vereenigd met de socialisten speelden zij 't bij wijlen klaar. Toen kwam La Rocque en ook hem lukte het soms die ark, waar 't op een paar duizend meer of minder niet aankomt, vol te stoppen met menschelijke kudden. Dezen keer krioelde de onmetelijke zaal van den grond tot aan de verste gaanderijen voor Charles Maurras. Men schatte hun massa tusschen de dertig en de veertig duizend. Een geheel legercorps was samengestroomd om het oude mannetje te huldigen welks kleine gestalte verzwond in de onmetelijkheid der ruimte en van het kabaal. Wie had dat ooit kunnen denken of droomen? Het populaire Vel'd'Hiv', hoofd-kwartier der Rooden, tot krakens gevuld voor den theoreticus der monarchistische idee, het onooglijke, grijze figuurtje dat in alle opzichten het tegenovergestelde is van een volksmenner? Hoe absurd dat ook is, wij moeten 't gelooven omdat wij het zagen. Als La Rocque, die de royalisten in 't geniep gaarne een kool stooft, denzelfden avond niet drie vergaderingen belegd had in Parijs om zooveel publiek te draineeren als hij kon, zou Charles Maurras den toegang aan een ander legercorps hebben moeten weigeren.

Aan Blum te danken

Deze datum in zijn leven, die misschien een datum zal worden in de geschiedenis van Frankrijk, dankt Maurras aan Léon Blum.

Van alle deugden die een mensch bezitten kan, of die hij veinzen kan te bezitten, is er geen waarvan zooveel effecten uitvloeien op de verbeelding en 't gemoed als de edelmoedigheid, de groothartigheid. Zij ontwapent den vijand, zelfs wanneer de vijand slecht geaard is. Voor zoover zij hem niet ontwapent, verzwakt zij hem in zijn veerkracht en weerstandsvermogens. Gehuicheld of oprecht, zij versterkt daarentegen hem die haar beoefent. Zij brengt het goed recht of een schijn van goed recht aan zijn zijde. Zij verhoogt zijn moreel.

Zij vermeerdert zijn vitale energie. Alles wat winst is voor wie die zonderlinge, tooverachtige deugd in toepassing brengt, zet zich om in verlies voor hem op wien ze wordt toegepast. Van de weeromstuit doet zij ook hem die haar niet wil of kan beoefenen alles verliezen ten voordeele van den vijand, aan wien hij haar genaden geweigerd heeft. Dat kan niet missen. Het is automatisch als een beproefd chemisch recept. En Blum heeft dat ondervonden.

Laten wij een oogenblik aannemen, wat velen loochenen, dat Maurras het vonnis en de straf verdiende, uitgesproken en voltrokken wegens voorwaardelijke bedreiging met doodslag. Hij had geschreven: ‘Ik vermoord 140 parlementsleden, met mijn keukenmes, met het keukenmes van Charlotte Corday, als door hun schuld een oorlog uitbreekt.’ Onder die 140 parlementsleden bevond zich Léon Blum. Maurras, de logicus, de realist, haat Blum, den utopist, den wolkenkoekoeksheimer, met al het gif dat een slang in haar wijsheid, een filosoof in zijn onverbiddelijke abstracties kan uitbroeien. Honderd malen heeft hij Blum de hoedanigheid van belligerent ontzegd. Hij behandelt hem als een strandjutter, als een zeeschuimer, een lijkenroover die met de aasvogels de slagvelden afzoekt, als een ondier, als een galgebrok voor wien de kogel van een executiepeloton nog te eervol is. Hij noemt hem niet anders in zijn extravagante strijdschriften dan kameel, hond en jakhals. Op Blum paste Maurras het vers toe van Dante waar de poëet van iemand zegt dat het hoffelijk is met hem onfatsoenlijk te zijn.

Moeilijke opgave

Blum bijgevolg heeft eenige reden om Maurras van zijn kant een soliden haat toe te dragen, des te feller, des te gloeiender daar hij alleen door haat vat heeft op een tegenstander die zijn levenswandel en zijn theorieën beveiligde tegen alle aanvallen, die ten overvloede regelmatig in 't gelijk gesteld wordt door de feiten. Hoe meer echter hij Maurras verfoeide, des te meer hij trachten moest Maurras te verpletteren, des te meer hij behoorde te waken om zich niet te laten verblinden door een machtelooze passie, des te meer hij streven moest zijn haat te bezigen als doeltreffend instrument.

De opgave was moeilijk en eischte een buitensporige een bijna bovenmenschelijke zielskracht. Een vijand dien men intens, instinctief verafschuwt, te veronachtzamen met sereniteit, vergt reeds een zeldzaam zelfbedwang, wanneer deze mentaliteit echt is en ongedwongen. Genoopt te zijn de edelmoedigheid te moeten huichelen, wat zonder twijfel het geval was voor Blum, verhief de inspanning tot een plan waar zelfs de veinzerij getuigt van heroïsme en grootheid. Er bestond stellig geen pakkender middel om Maurras te vernederen tot een schreeuwende, grijnzende marionet, welks schimpen en grimassen langs de koude kleeren gaan, geen directer middel om zijn invloed te fnuiken, om zijn verwoedheid te ridiculiseeren, dan hem in de vormen doch pro forma te doen veroordeelen, hem zonder overijling gevangen te nemen, hem een weekje, een halve maand te laten zitten en hem daarna eenvoudig te begenadigen: of beter nog hem vrij te laten rondloopen, niet naar hem om kijken, en hem onder een vracht andere politieke delinquenten zoo spoedig mogelijk te amnistieeren. Men kon dat verwachten van een gouvernement dat de ergste vijanden van vaderland en maatschappij bejegent met een onuitputtelijke goedertierenheid, met een clementie die van amnestie een courante, machinale instelling maakte. Dat kon ook verwacht worden van Léon Blum, die in nauwelijks mindere mate dan Maurras zich overgegeven heeft aan de driftbuien der polemiek, aan uitspattingen in woord en geschrift, aan bedreigingen, aan ophitsingen, aan opwellingen van onbekookte woede, en die even schuldig is al werd hij niet gestraft. Op den koop toe zou een maatregel van clementie aanbevelenswaardig geweest zijn tegenover een veroordeelde die door menigeen zoo weinig strafbaar geacht wordt en zoo verdienstelijk, dat hoogleeraren van verschillende binnen- en buitenlandsche universiteiten hem hebben voorgedragen als candidaat voor [de] Nobel-Vredeprijs; tegenover een veroordeelde die over de gansche wereld beroemd is als denker en schrijver.

Martelaar

Er bestond daarentegen geen geschikter middel om Maurras den lauwerkrans te vlechten van een onoverwinbaar kampvechter en de kroon op te zetten van een martelaar, dan hem enkele uren na zijn veroordeeling te arresteeren op straat, als een vulgair misdadiger, als een gevaarlijke schurk, hem op te sluiten in een naakte cel, hem achter slot te houden van de eerste minuut tot de laatste van zijn wettelijken straftijd, strenge sancties te treffen tegen personen die een petitie te zijnen gunste durven onderteekenen, en, wanneer de veroordeelde zijn laatsten nacht heeft uitgeboet, hem 's morgens half vijf te wekken om hem bij 't eerste ochtendgloren aan de deur te zetten. Men heeft hem niet eens voor het dilemma geplaatst of hij een gratie der Republiek kon aanvaarden. Daarentegen heeft men het odieuze, het onuitstaanbare, het kleingeestige, het benepene zoover gedreven dat hij door het rekken der debatten niet meer kon profiteeren van een algemeene amnestie-wet, welke op den dag zijner invrijheidstelling werd afgekondigd. Hetgeen Maurras tenminste een bedankje aan zijn cipiers uitspaarde.

Blum heeft zich dus, zooals men zegt, ten volle ‘laten kennen’. De haat, de wrok, de hekel, de afkeer, de gramstorigheid welke het beeld van Maurras in hem opwekt, kon hij niet onderdrukken, niet overmeesteren, noch uit eigen aandrang, noch uit overwegingen van politiek beleid. Want ik wil niet veronderstellen dat hij de zaak niet beredeneerd heeft, dat hij het effect zijner shylockiaansche onbuigzaamheid niet voorzien kon. Dan zou hij een armzalig menschenkenner zijn, en in 't bijzonder onkundig van de psychologie zijner landgenooten. Ook al had hij die effecten slechts onderschat dan zou men hem nog mogen beklagen wegens zijn domheid.

Neen, dom is Blum niet. Maar zijn haat bleek sterker dan alle raadgevingen van het heldere, berekenende verstand. Hij was niet opgewassen tegen omstandigheden die hem plaatsten voor de keuze tusschen een grooten haat en een grooter karakter dat den haat domineert. Een gebaar van edelmoedigheid heeft hem wellicht aangelokt. Het zou hem zelf veredeld, versterkt hebben, Maar hij kon niet. Het ging zijn kracht te boven.

Loon naar werken

Blum heeft nu loon naar werken. Maurras betrad de gevangenis als leider eener geïsoleerde, tamelijk gediscrediteerde partij. Hij verlaat haar als chef eener nationale beweging. Vier en twintig uitgezochte redenaars van allerlei richting, voor meer dan de helft totnutoe zuiver republikeinsch hebben hem in het Vélodrome d'Hiver erkend, uitgeroepen en gehuldigd, als hun meester en hun gids. Dat was negen maanden geleden totaal onmogelijk en ondenkbaar. Het zou nog langen tijd ondenkbaar gebleven zijn wanneer niet Léon Blum den man had aangewezen rondom wiens genie alle Fransche energieën zich kunnen kristalliseeren.

Volgens een profetie van Michael Nostradamus, astroloog van Catherina de Medicis en Charles IX, moet de Derde Republiek drie-en-zeventig jaar en zeven maanden duren. In Mei 1945 zal vrede, unie en eendracht gesticht worden tusschen de verdoolde en gescheiden fronten. Dan zal de tak herbloeien die zoolang verdord was, voortspruitend van den vijftigsten graad welke de gansche Christenheid zal hernieuwen. Als deze voorspelling ooit vervuld wordt (de vijftigste graad loopt over België waar de kroonpretendent van Maurras in ballingschap leeft) zullen degenen die zich Blum nog herinneren kunnen zeggen dat het lot 't zoo gewild heeft. Een klein, nietig gebaar en Maurras hadde niet de grens overschreden van den schaduw waarin hij weldra vijftig jaren zal gewerkt hebben aan den ondergang der Republiek.

[verschenen: 26 juli 1937]