Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Op den rand van den afgrond

De financieele moeilijkheden in Frankrijk.
De fiscale heffing bedroeg reeds dertig procent...

Parijs, 6 Juli 1937

Het typeerende van de jongste regeeringswisseling en het lang niet laatste bankroet schijnt mij te zijn dat geen der verantwoordelijken gestraft of naar verdienste gehekeld is, noch in de groote pers, noch in openbare vergaderingen. Er vielen scherpe verwijten, dat spreekt vanzelf, maar niet de woorden die op den tong lagen en dan kunnen aankomen als knotsslagen.

Deze eenparige gematigdheid, waarop enkel de Action Française een uitzondering maakt, kan slechts afgesproken werk zijn. Zij moet derhalve een doel hebben. Hetzij om de publieke opinie, ‘de straat’, niet te enerveeren, die inderdaad verbazend kalm is en tot over de ooren verdiept in haar amusementen. Hetzij om de rechtsche partijen niet méér terrein te laten winnen dan het kleinste minimum, tot welke manoeuvre de rechtsche partijen zonder tegenzin hun medewerking verleenen, want bij de internationale conflicten die elk uur kunnen losbreken is het van cardinaal belang dat Frankrijk geregeerd wordt met de minst mogelijke verdeeldheid en bij voorkeur door linksch, daar rechtsch even moeilijk stelling kan nemen tégen Rome als vóór Madrid, stellingkeuze die haast onafwendbaar geoordeeld wordt. Hetzij ten derde, als logisch gevolg van het voorafgaande, om de politieke positie van Blum en zijn socialisten, hun prestige, het moreel hunner troepen niet te verzwakken, zelfs niet te bedreigen met een opzichtig discrediet waarvan op 't oogenblik slechts de communisten zouden profiteeren; en als 't van gewicht is de communisten tot bondgenoot en vriend te hebben, het is van evenveel gewicht dat zij niet te snel hun invloed uitbreiden, en nog eenige maanden (den tijd om henzelf, de Fransche natie en de rest der wereld aan de nieuwe situatie te laten gewennen) anti-chambreeren in den voorhof van den gouvernementeelen tempel alvorens te treden in het heilige der heiligen. Ook de communisten plooien zich willig en behendig naar deze tactiek. Zij houden zich het meest koest van allen.

Wanneer ik mij niet vergis in de appreciatie der verschillende factoren, en wanneer de factoren zich niet aanzienlijk wijzigen, zullen de communisten in den herfst de teugels nemen van het bewind; nog niet alle teugels doch zeker de voornaamste. Vanaf heden den dag echter zijn ze reeds ‘ministrable’, kunnen ze in aanmerking komen voor het ministerschap. De bereidwilligheid, waarmee de communisten zich geleend hebben tot deze metamorphose, den luttelen tegenstand welke de operatie ontmoet heeft bij hun concurrenten, de knapheid en de spoed waarmee ze is uitgevoerd, dat alles kan, lijkt mij, alleen verklaard worden door het uiterst scabreuze van de internationale conjunctuur. Mocht Frankrijk in een oorlog betrokken raken dan zal van nu af aan niets de nationale unie in den weg staan.

Begoocheling

Die geheele mise-en-scène is uiteraard provisorisch en precair. Zij kan duren zoo lang het gevaar duurt, maar het is optimistisch om te verwachten dat zij zal bijdragen tot een definitieve liquidatie van het socialistisch faillissement, en tot een elimineering der oorzaken welke Frankrijk sinds 1924 van het eene bankroet storten in het andere. Blum kan doorgaan met te spelen voor de vermoorde onschuld. Blum, aan wien de communisten den bijnaam gaven van ‘la lavette’ (de kletskous) kan paradeeren als de feillooze en de onfeilbare. Misschien gelooft hij 't zelf, wat zijn geval voor hem persoonlijk, hij die geldt voor een intellectueel, slechts kan verergeren. Tegenover de lichtgeloovige menigte redt hij zijn droevige figuur van Don Quichot en de joviale facie van zijn schildknaap Auriol, doch dat redt niet de Fransche economie en de Fransche financiën. Een mea culpa zou daarvoor heilzamer geweest zijn dan alle oratorische en komedianterige hocuspocus. De politicus echter weet wat 't hem kost zich berouwvol op de borst te slaan, schuld te bekennen en het boetekleed aan te gorden. Zoo is zelfs een snugger en uitgeslapen volk als het Fransche. Het wil begoocheld worden.

Luchtkasteelen

Maar wat kan zijn opvolger Chautemps terwijl men aldus alle illusies, alle gezichtsbedrog en alle dwalingen bestendigt? Hij verwierf de volmacht om decreet-wetten af te kondigen, evenals Laval. Hij vangt aan met de volksafgevaardigden te ontheffen van elke responsabiliteit. Alvorens de pil toe te dienen, welke vast en zeker bitter zal smaken, zendt hij de Kamer op vacantie. Zoo mag later ieder zeggen, als 't lukt: dat geschiedde met onze instemming, en als 't verkeerd loopt: dat hebben wij niet gewild. Geen sterveling merkt inmiddels dat het parlement letterlijk voor niets meer deugt en dient.

Doch de behoefte aan luchtkasteelen voelt zich bevredigd. Als Chautemps intusschen, handelend op die manier, zich slimmer toont dan Laval, die zich zulke trucs niet veroorloofde, hij toont zich ook minder dapper. Dergelijke handigheden voorspellen gewoonlijk weinig goeds.

Het is volslagen onbekend wat de decreten van Chautemps zullen behelzen doch men kan er alles om verwedden dat zij geen afschaffing of opschorting zullen ordonneeren van de funeste 5-8, wat nochtans door ieder die employé's gebruikt beschouwd wordt als de eerste redelijke en noodzakelijke stap tot redresseering. Men kan even gerust wedden dat zij een aantal bepalingen zullen bevatten om de capaciteit der belasting-pomp te verhoogen. Waarom zouden Chautemps en Bonnet verzuimen wat in 't bereik ligt van ieder die een dagje regeert? Zij beschikken over deurwaarders om te incasseeren en over de Mobiele Garde, tegenwoordig bewapend met tanks, om de deurwaarders desnoods een handje te helpen. Soms wordt dit systeem nog toegepast in enkele Fransche koloniën, wanneer men reizigers mag vertrouwen als André Gide.

De belastingen

De Koloniën in de onderhavige zaak zullen het kapitaal zijn en de industrie. Naar verdere détails is men nauwelijks nieuwsgierig. Wat voor belang kunnen zij hebben? Sinds lang heeft men uitgerekend dat de fiscale heffing (de verhouding tusschen belastingopbrengst en nationaal inkomen) dertig procent bedraagt. Deze aanslag is de hoogste der wereld. Men kan zich altijd verbeelden dat er geen limiet bestaat, dat de limiet in het oneindige rekbaar is. De Engelschen houden 25% voor het culminatie-punt en wat daarboven stijgt achten zij schadelijk, verfoeilijk en illusoir. De Britten zijn eminente zakenlieden die zich nooit met hersenschimmen hebben ingelaten. Dit zou een waarschuwing kunnen zijn voor Chautemps en Bonnet. Het zal hen niet weerhouden om te probeeren of de kip nog legt onder een pressie van 35%, want vanuit den gezichtshoek dien zij bestrijken bestaat er voor hen geen andere oplossing. Het eerste resultaat zal zijn dat men alle handelaars en winkeliers in hechtenis moet nemen om een nieuwe stijging der prijzen te verhinderen; het tweede resultaat dat de prijzen niettemin zullen klimmen.

Of Chautemps in het provisorische en precaire enkele ernstige, heilzame maatregelen denkt te beproeven, of hij iets begrepen en geleerd heeft van het groteske en dure Blum-experiment, zal spoedig afgeleid kunnen worden uit de plannen welke hij koestert jegens het emissie-instituut. Blum, die de pretentie had van de Banque de France een Banque de la France te maken, verwezenlijkte in zijn almacht den paradox om de voornaamste Bank van Frankrijk te doen beheeren door een regenten-college dat een frauduleus bankroetier onder zijn leden telt, zooals ik indertijd schreef, doch geen enkel bankier.

Om welke redenen dan ook (om van de Bank een inflatie-machine te maken tot de orders van het gouvernement?) wijzigde hij de Napoleontische statuten welke sedert 135 jaren de proef van alle schokken en troebelen (onder welke vier revoluties, een nederlaag en een vierjarige oorlog) schitterend doorstaan hadden.

Het gevolg

Het gevolg dier statuten-wijziging is geweest dat men voor 't eerst sinds de oprichting der Banque de France den goud-voorraad niet geschat heeft in munt-waarde doch in gewicht, dat het volume der reserve tusschen Juni 1936 en Juni 1937 daalde van 3.636 ton tot 2.693 ton (2.504 ton als de Engelsche leening gerembourseerd is) en dat niemand bij benadering kan zeggen wat terecht zal komen van den franc.

Wil Chautemps de zelfstandigheid, onafhankelijkheid, autoriteit en kracht der Bank herstellen? Durft hij de parodistische operette-regenten van Blum de laan uitzenden, gelijk Blum den bons gaf aan De Wendel en consorten? Het zal van Chautemps en Bonnet afhangen of zij te licht bevonden worden wanneer men hen in de eerstvolgende dagen gaat wegen. Zij kunnen geen orde stichten en tegelijk beginsel en oorzaak der wanorde voortzetten. Dat doet men alleen in kluchten en in hopelooze gevallen.

Het is waar dat voor een natie wier schuld naar de vier honderd milliard loopt, een natie, welker burgers zonder onderscheid van sexe of leeftijd, van de jongsten tot de oudsten, gehypothekeerd zijn met een som van veertig duizend, de grens tusschen ernst en kortswijl klucht en hopeloos geval, dermate moeten ineenvloeien dat men ze, zelfs zonder 't expres te doen, gemakkelijk verwart.

[verschenen: 23 juli 1937]