Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In het labyrinth der Russen

Parijs, 13 Juni [1937]

Als iemand ter wereld schijnbaar reden heeft om stom verbaasd te staan over het schielijk uiteinde van Tukatchewski dan is het de opperbevelhebber van de Fransche legers en diens militaire entourage.

Er ging nauwlijks een jaar voorbij sinds de Russische maarschalk, grootmeester van het Russische oorlogsmaterieel, de gast was van Gamelin en diens Generalen Staf. Men behandelde hem als een bondgenoot, als een vriend en als een der wezenlijke machthebbers te Moskou. Inderdaad bezocht hij Frankrijk om door een persoonlijk contact met zijn Fransche collega's de vriendschapsbanden te vernauwen, om een samenwerking, welke zich totdusverre bepaald had tot de theorie, over te brengen in de practijk.

Hij werd niet alleen gevierd door de hoogere cavalerieschool van Saumur waar men hem ontving als frère et compagnon, en waar hij, op een dier sardanapalische feestmalen zooals enkel cavaleristen kunnen aanrichten, zich zeer vrijelijk uitliet over de bewoners van het Kremlin. Hij werd ook rondgeleid door de militaire kampen, de arsenalen, de verdedigingswerken, de studie-bureaux, de laboratoria. Het beste wat de Franschen hadden, het mooiste, het nieuwste, het doeltreffendste op 't gebied der verdelgingstechniek werd voor hem ten toon gespreid. Men kan er verzekerd van zijn, nu meer dan ooit, dat Tukatchewski een kenner, een vakman, zijn oogen den kost gaf, en ook zijn ooren, dat hij vragen wist te stellen, dat hij de kunst verstond om inlichtingen uit te lokken, en de delicaatste onderwerpen discreet aan te roeren.

Tegenbezoek

Enkele maanden later reisden Fransche generaals naar Rusland, Vuillemin als vertegenwoordiger der luchtvaart, Schweisguth als specialist der oorlogsvoering te land. Op zijn beurt loodste Tukatchewski hen rond en de gesprekken werden voortgezet. Vuillemin en Schweisguth maakten kennis met Yakir, met Uborevitch, die de groote manoeuvres leidden in Oekraïne en in Wit-Rusland.

Zij drukten hun vertrouwelijk de hand en wisselden opinies, ideeën en impressies. De kanon-motor 23 voor vliegtuigen, verschrikkelijk, ontzagwekkend moordtuig, dat de Franschen een voorsprong verschafte op alle mogendheden, was juist aangekomen, naast enkele andere noviteiten van minder gewicht. Men had heel wat kabaal gemaakt in Frankrijk over de uitlevering van dat wapen aan een bondgenoot die door velen beschouwd werd als onbetrouwbaar. Wat zou men een spion niet betaald hebben voor de plannen, de teekeningen, de fabrieksgeheimen van dezen fenomenalen kanon-motor 23? Zij waren in het bezit, of in 't bereik, van Maarschalk Tukatchewski, van de generaals Yakir en Uborevitch, van de vijf andere even eminente bevelhebbers, die geen jaar later met hun achten beschuldigd, gevangen genomen, veroordeeld en terechtgesteld zouden worden wegens spionnage en hoogverraad in dienst van Duitschland.

Geen gebeurtenis kon geëigender zijn om het internationaal prestige der Soviets te compromitteeren. Dat Stalin een aantal politici uitroeit is hinderlijk, ergerlijk, bedroevend, doch van ondergeschikt belang en niet schadelijk, ternauwernood nadeelig voor de effectieve beteekenis van Rusland op het diplomatieke schaakbord. Politici vindt men bij de vleet. Hoe minder hoe beter. Zij zijn pro forma het hoofd van den staat, en een hoofd dat dikwijls raaskalt. Wanneer de situatie echter grondig bedorven is, hebben zij altijd een generaal noodig om den Slag aan de Marne te winnen.

In een land waar de goede generaals steeds schaarsch geweest zijn, in een land dat nauwlijks een bruikbaren Generalen Staf met veel moeite weer heeft samengesteld, kan men geen acht bevelhebbers van den eersten rang fusilleeren zonder de kansen der natie aanmerkelijk te verzwakken. Pas in de alleruiterste noodzakelijkheid gaat men over tot dergelijke paardenmiddelen. Ieder voelt dat instinctmatig en vandaar de universeele sensatie.

Een schok

Maar de schok welke Frankrijk ondergaat bij de executie van Tukatchewski en diens zeven medeplichtigen, beschuldigd, berecht en gevonnist binnen het etmaal, is van een bijzonder gehalte. De Franschen zijn niet enkel min of meer neutrale toeschouwers eener ongewone tragedie, monsterachtig door haar brutaliteit, die zij niet kunnen goedkeuren, welke zij slechts in afgemeten termen mogen laken, en die in menig opzicht het menschelijk geweten krenkt. Doch naast toeschouwers zijn zij ook bondgenooten en als zoodanig gevoelig voor wat de reputatie schaden kan van hun geallieerde. Zij zijn bondgenooten en bezorgd voor wat de kracht van hen die op hun steunen, de kracht van hen op wie zij bouwen kan ondermijnen of verslappen. Ten overvloede zijn zij bedrogen en verraden bondgenooten. Het Rusland der Tsaren had één Soukhomlinof, één Samsonof, één Rennenkampf. Men kon de verraders nog tellen op de vingers eener hand.

Het Rusland der Soviets begint in vredestijd met het tiental. Men kan niet eens zeggen: ‘Plus cela change plus cela reste la mème chose’. De toestand verergerde.

In deze onmetelijke verbouwereerdheid zoekt men naar een leidraad, een richtsnoer, een redeneering om zich aan vast te klampen. En deze vraag dringt zich op als een wegwijzer: Hadden Stalin en Vorochilof niet het verbijsterende effect kunnen voorzien dat de slachting van een deel hunner voornaamste generaals zou maken over de gansche wereld, en de demoraliseerende, verwarrende indrukken, de beklemming, de gewaarwording van nachtmerrie, van onveiligheid, van onheimelijkheid, welke hun opzienbarend procédé moest veroorzaken in Frankrijk?

Zeker, Stalin en Vorochilof konden dat voorzien. Zij zijn desnoods geweldenaars, tyrannen, despoten, barbaren. Maar zij zijn geen kinderen, geen ezels, geen uilskuikens, geen idioten. Zij hebben de opschudding dus berekend, afgewogen, en niettemin doorgetast, doorgehakt. Bijgevolg oordeelden zij de remedie, hoe gevaarlijk, hoe compromitteerend ook, minder erg dan de kwaal. Uit de hardheid, de bruuskheid, het woeste, het wilde der straf mag zelfs een bewijs afgeleid worden van de enormiteit der schuld. Aan deze schuld, tusschen haakjes, wordt in Fransche militaire kringen niet getwijfeld.

Conclusies

Eerste conclusie: Onder het bewind der Tsaren werden de Soukhomlinof's nauwelijks lastig gevallen. Stalin maakte korte metten met verraders. Als het aangenomen kan worden dat de Duitschers aanvankelijk zich verheugen mochten in een ongehoord succes, in allen deele betreurenswaardig overigens, en als zij wellicht roemen konden een prachtige, weergalooze troef opgeraapt te hebben, deze meevaller veranderde in een onverhoedschen tegenslag, in een ware nederlaag. Het is spijtig, het is zorgwekkend een zoodanige neiging tot verraad te moeten constateeren in de opperste regionen, het is daarentegen geruststellend dat Stalin en Vorochilof aan verraders geen kwartier verleenen.

Tweede conclusie wanneer de basis dezer redeneering steekhoudend zou blijken: Stalin schonk de Fransche bondgenooten een garantie van loyauteit welke de meest patriottische, de meest achterdochtige, de meest anticommunistische Franschman niet tastbaarder, niet overtuigender, niet deugdelijker kan wenschen.

Herhaalde malen immers hebben de Fransche legerchefs langs tal van zijdelingsche en misschien ook rechtstreeksche wegen hun verwondering, hun blaam geuit over de dubbelzinnige relaties, de verdachte contacten welke ondanks het Fransch-Russische assistentie-pact bleven voortbestaan tusschen de Staf-Bureaux van Berlijn en die van Moskou. Voor de talrijke tegenstanders eener werkelijke militaire alliantie tusschen Parijs en de Soviets, en ook voor hen die de nationale zaken behartigen met realisme, was die dubbelslachtigheid een der geldigste argumenten waarmee zij een definitief verbond bekampten en totnutoe wisten af te ketsen. Deze tegenwerping is ontzenuwd door de opruiming van het bezwaar. De Franschen hebben altijd verraad geroken onder de bolsjewisten. De verraders zijn getuchtigd. Het verraad wellicht gebreideld. Niemand zou zich behoeven te verbazen wanneer het Fransche oppercommando dezen waarborg geëischt heeft. Wat daarvan ook zij, Stalin en Vorochilof schrokken niet terug voor een daad die opgevat mag worden als een onderpand dat voor langen tijd zijn waarde niet kan verliezen. Zij hebben alle zijwegen afgesneden. Alle bruggen verbrand. Zij bezegelden een pact met het kostbare bloed van een aantal hunner bekwaamste aanvoerders. Zij kunnen niet terug.

Drab

Men zal deze zuiver militaire redeneering niet aantreffen in de Fransche pers. Zij is niet oirbaar. Pas over tien, over twintig jaar kan zij het daglicht verdragen. Maar als zij juist is, dan zal het Fransch-Russisch pact (onaantastbaar voor de Fransche diplomaten) niet geleden hebben door de bloedige evenementen van Moskou, zooals men huichelend voorwendt, doch het zou integendeel erdoor bekrachtigd worden. Als de emotie geluwd is zal men dit waarschijnlijk duidelijker laten merken.

Wie echter zal zich met deze scherper omlijnde posities kunnen gelukwenschen behalve de communisten, en zij die wegens voorloopig schemerachtige Raisons d'Etat optrekken met Moskou? Wanneer de Russen besluiten klare koffie te schenken aan de Franschen, het dik blijft en dat drab is ongetwijfeld bewaard voor anderen, en wie weet, misschien per slot nog voor hen, voor wie het oorspronkelijk bestemd was.

[verschenen: 28 juni 1937]