Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De officieele muze

Parijs, 19 Mei [1937]

De Republiek van het Front populaire heeft haar artistieke uitdrukking gezocht en niet gevonden. Zoo luidt de conclusie welke ontegenzeglijk getrokken moet worden uit het experiment van Jean Zay. Deze minister van Onderwijs en Schoone Kunsten, wenschte de geschiedenis van Frankrijk en den eeuwenouden strijd van 't Fransche volk om de Vrijheid, uitgebeeld te zien in een kleurig, levendig, grootsch theatraal fresco, en opgevoerd in een schouwburg tot leering der naties die de Expositie zullen bezoeken. De gansche Fransche kunst, dit wil zeggen bijna allen die sympathiseeren met het gouvernement van Blum, zou aan de demonstratie en aan de apotheose medewerken.

Op het geld werd niet gekeken, noch bij de voorbereiding, noch voor de uitvoering.

Dat was de oorsprong van ‘La Liberté!’ (met een uitroepteeken), het tooneelspel der vijftien auteurs, twaalf componisten en zes décor-schilders.

De première vond plaats in tegenwoordigheid eener verzameling ministers en onder-ministers, werd beëindigd met de Marseillaise en bekroond met de Internationale, waarvoor een deel van het publiek de vuist opstak. (Ik hoorde onlangs een sinoloog beweren dat dit verbroederingsgebaar afkomstig is van de Chineesche Boksers!) Maar de wegen, geplaveid met de beste bedoelingen, kunnen leiden naar de hel, en men vindt er menig struikelblok. ‘La Liberté’ werd eenparig afgebroken door de critiek. Dit bewees nog niets desnoods. Het vonnis der critiek echter werd in de kortste keeren bekrachtigd door het publiek dat noch gratie noch uitstel van executie verleende en het stuk liet vallen als een baksteen. Het imposante fresco bleek een kolossaal fiasco. Veertien dagen later verdween ‘La Liberté’ van de affiches.

Onmacht

Vijftien auteurs, twaalf componisten en zes décor-schilders hadden collectief hun onmacht getoond, zoowel om de kenners te boeien als het profanum vulgus. Het Théâtre des Champs-Elysées, dat voor de vertooning was uitgekozen, kan slechts een twaalf honderd toeschouwers bevatten. Geen twintig duizend menschen bijgevolg hebben zich bereid gesteld, ondanks de vrijkaartjes en de reclame, om zich voor de reusachtige cultuur-onderneming te interesseeren.

Het was inderdaad niet meer of minder dan een cultuur-onderneming. De fraaie geesten, vereenigd in een syndicaat, die de manifestatie organiseerden, hadden zich opgedirkt met den titel ‘Kunst en Cultuur, Mei '36’ alsof bij hen de schepping eener wereld aanving.

Dat opende met de ‘Commune van Laon’ in het jaar elf honderd zooveel, van H.R. Lenormand, waar onder veel gekrijsch en liederlijke verwenschingen een bisschop gekeeld en een kathedraal in brand gestoken wordt onder aanvoering eener duivelin met rooden haarbos, de ‘Pasionaria’ van Laon, precies als in Spanje. De kathedraal werd herbouwd en staat er nog.

Dat sloot met den dood van Jaurès, den martelaar van het socialisme, in verzen van Maurice Rostand, neergeschoten op den vooravond der oorlogsverklaring van 1914, omdat hij den vrede wilde. Vandaag heeft het socialistisch gouvernement van Frankrijk veertig duizend vrijwilligers en twintigtallen vliegmachines die dood en verderf zaaien over het Iberisch schiereiland.

Daartusschen...

Inmiddels was men gepasseerd langs den bouw der Notre-Dame van Parijs, waar een monnik de vrije handwerkers verbiedt om de architectuur te versieren met wereldsche ornamenten. En tegenwoordig is de officieele architectonische stijl naakter en vlakker dan een monnik hem ooit droomen kon.

In 't voorbijgaan wordt Jeanne d'Arc, herderin die een koning kroont, geannexeerd als bevrijdster, als pionierster van alle toekomstige vrijheden. En op een Zondag van Mei '37 beproeft Léon Blum om een volksoptocht ter eere van Jeanne d'Arc te beletten. Wat hem ondertusschen niet gelukt is!

Wij vallen van de eene tegenstrijdigheid in de andere. Molière beklaagt zich bij Boileau over het wanbegrip, de onderdrukking waarmee zijn tijdgenooten (adel en bourgeoisie) hem beloonen. En het besluit is: ‘Wat zouden wij moeten beginnen als wij Lodewijk XIV niet hadden.’ Tot dusverre gold deze Capet als het model der tyrannen, bij de revolutionnairen wel te verstaan. Hij had dus zijn goede zijden!

Voor Jean-Richard Bloch, directeur van het nieuwe, bolsjewiseerende avondblad Ce-Soir, die ‘de Première der Bruiloft van Figaro’ voor zijn rekening nam, is Beaumarchais geen groot man omdat hij een meesterwerk maakte doch omdat hij den opstand der Amerikaansche insurgenten tegen Engeland gesteund heeft met goud en munitie. Dit is wederom een toespeling op Spanje. Voor dergelijke interventies echter schijnt men een koning noodig te hebben, want Beaumarchais deed dat in dienst van Lodewijk XVI, welke Capet dus ook zijn goede zijden had.

Persiflage

En het tafereel van Rabelais, waar ‘Panurge herleeft met zijn schapen’! Welk een charmante persiflage (van den humorist Marcel Aymé) op de opportunisten van den huidigen dag! Met de eene hand gebald tot vuist, en met de andere hand gestrekt in fascistischen groet houdt Panurge (ten leven gewekt door een toovenaar) een dier vooze politiek-sociale redevoeringen à la Jouhaux, à la Faure, à la Blum, welke klinken als klokken en holle vaten. Maar van Jouhaux gesproken. Wij wonen eveneens te Amiens de oprichting bij der C.G.T., de werklieden-confederatie, welke de vrijheid van den arbeider zou waarborgen na haar veroverd te hebben. Wat zien wij vandaag? De arbeider die geen lid is van de gouvernementeele C.G.T., doch van een Christelijk syndicaat, of van een onafhankelijk syndicaat, wordt uit de fabrieken geknuppeld, van de werkplaatsen verjaagd, van zijn broodwinning beroofd. Men verwisselde gewoonweg van tyran. Heeft echter de C.G.T. ook haar goede zijde? Tot nu toe beschermde zij geen Molière. Ware er een Molière, hij zou de eerste zijn om Jouhaux te hekelen als een nieuwe Ubu-Roi, personificatie van egoïsme, opgeblazenheid en stupiditeit in de fameuze charge van Alfred Jarry, die in 1896 den Jouhaux reeds voorspelde van 1937.

Saai

Al deze contradictoire onsamenhangendheid, waarin fascisten en anti-fascisten om de beurt en naar hartelust kunnen rommelen, graaien, grabbelen, sprokkelen, maar die per slot geen van beiden bevredigt, al dat geschipper, gelaveer van allemansvriendjes, dat gehink op twee en meer gedachten had tenminste in de uitwerking pittoresk kunnen zijn, onderhoudend, levend, vermakelijk. Maar het mankeert elken élan, elke innerlijke drijfveer, elk accent, en in plaats van verkwikkelijk en enthousiasmeerend, werd het platvloersch en vervelend, saai als een Zondagsschooltje.

Wat de illustratie aangaat der twaalf componisten, onder wie Honegger, Milhaud, Ibert en de rest der muzikale fine fleur, het is wonderbaarlijk hoe al hun noten op elkaar lijken en hoeveel eentonigheid men distilleeren kan met twaalf temperamenten, die even verschillend, even harmonisch, even veelvormig en vereend hadden kunnen zijn als de 12 trappen hunner toonschaal. Nooit heeft een collectie componisten den hoorder perplexer achtergelaten met de vraag naar welken maatstaf hun muziek beoordeeld moet worden. Technische wetten hebben zij niet en willen zij niet. De vertolking van gewaarwordingen, emoties, sentimenten (het eenige wat muziek met een beetje nauwkeurigheid kan uitdrukken) versmaden zij als oude koek. Wat blijft er dan over? Niets dan de vrijheid om naar believen klanken op te stapelen, te knoeien en te kladden. Doch ook deze vrijheid blijkt verbijsterend suf en gruwelijk vervelend.

Gelijk echter in den tekst de Rabelais van Marcel Aymé ver boven zijn partners uitreikt, zoo zou ik onder het dozijn componisten een uitzondering willen maken voor de Jeanne d'Arc van Roland Manuel. Dit miniatuur-oratorium, gebouwd op expressief verwerkte middeleeuwsche motieven, verdient een plaats in de concertzaal. Maar dan zonder geflankeerd te zijn door de twee recitanten, die gecostumeerd in een roode maliënkolder (of pull-over) onder den naam van Gisteren en Vandaag, door de muziek heen een aantal toelichtingen declameeren welke men gaarne gemist had.

Twee geslaagde scènes zijn niet voldoende om deze jongste poging van totalitaire staatskunst te redden. Wie na Rusland, Italië en Duitschland nog bewijzen noodig heeft dat kunst geen regeeringszaak is, zal deze stelling voor de zooveelste maal onomstootelijk bevestigd vinden door het effect en de resultaten van ‘La Liberté’ in Frankrijk. Jammer voor de Vrijheid die er niet bij wint.

[verschenen: 31 mei 1937]